سلامت نیوز:حدود یك ماه پیش بود كه عضو هیات علمی پژوهشگاه ابن‌سینا از شیوع اختلالات اضطرابی در دوران شیوع كرونا به رسانه‌ها گفت و اعلام كرد با گذشت چند ماه از شیوع‌كووید-19، حملات پانیك (وحشت‌زدگی) در شهروندان افزایش چشمگیری داشته‌است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه جام جم ،حملات پانیك در افراد با علائمی مانند تپش قلب و تنگی نفس و حالتی شبیه خفگی همراه است و بسیاری را به‌دلیل تشابه این علائم با كووید-19 به وحشت و اضطراب بیشتری نیز دچار می‌كند كه به نوبه خود می‌تواند با آسیب‌های روانی و فیزیكی بیشتری برای فرد همراه باشد. برای اطلاع بیشتر در مورد حملات پانیك با نفیسه زكایی، كارشناس ارشد روان‌شناسی بالینی گفت‌وگو كردیم تا از ویژگی‌های این نوع حملات عصبی و چگونگی پیشگیری از آن بیشتر بدانیم.
با این‌كه خبرهای مربوط به شیوع كووید-19 جنبه عمومی یافته است و محدود به ناحیه یا افراد خاصی نیست، چرا برخی دچار حمله پانیك می‌شوند؟ آیا این اختلال جنبه فیزیولوژیك دارد یا نوعی اختلال اكتسابی محسوب می‌شود؟
اختلال پانیك یا وحشت‌زدگی دلایل مختلفی دارد. پانیك می‌تواند مربوط به دوران كودكی فرد باشد كه به‌صورت شرطی شدن از والدین آموخته می‌شود.از سوی دیگر، اگر در ناقل‌های عصبی (اپی‌نفرین یا سروتونین) كه سیستم‌های عصبی هیجانی ما را كنترل می‌كنند، اختلالی پیش بیاید موجب شكل‌گیری حملات اضطرابی می‌شود.مثلا ممكن است زمانی فرد شرایط اضطرابی و كمبود اكسیژن را در آسانسور تجربه كرده باشد؛ تجربه‌ای كه با كوبش‌های قلب، تعریق زیاد، لرزیدن و احساس خستگی همراه است.
همچنین در این حالت ممكن است شخص، احساس كرختی اعضای بدن و ترس از مردن را تجربه كند. حتی ممكن است فرد بعدها در مواردی به صورت شرطی شدن چنین حسی را دوباره تجربه كند. از‌سوی دیگر، فقدان یك عزیز مثل جدا شدن از والدین یا نبود كسی كه تعلق خاطر به او وجود داشته باشد، منجر به بروز حالت بحران، شوك، ناباوری و حمله پانیك می‌شود. به این ترتیب اختلال پانیك در افراد شكل می‌گیرد.
این اختلال چه عوارضی روی زندگی فردی و اجتماعی افراد می‌گذارد؟
وقتی فردی این اختلال را به‌صورت مكرر تجربه كرده باشد، به‌طور دائم نگران است كه این حملات وحشت‌زدگی تكرار بشود و نتواند در این موقعیت‌ها كنترل خود را به‌دست بگیرد. همین احساس، مانعی برای فعالیت‌های روزانه فرد است. وقتی فرد در یك موقعیت ناآشنا و جدید قرار می‌گیرد ممكن است این احساس خیلی شدیدتر باشد و حتی او را از تفریح‌ها و فعالیت‌های اجتماعی مثل ورزش‌كردن و شركت در مراسم مختلف خانوادگی بر حذر دارد. همچنین این مسأله برای افراد به‌دلیل نگرانی از تكرار مداوم بسیار ناتوان‌كننده است.به این ترتیب، شرایط فردی و اجتماعی فردی كه می‌تواند به لحاظ اجتماعی مفید باشد با قرار نگرفتن در این موقعیت‌ها تضعیف می‌شود.
چه شباهت‌هایی بین این نوع حمله و كرونا وجود دارد؟
از آنجا كه كووید-19 مدت طولانی است كه همه جوانب زندگی افراد را تحت‌تاثیر قرار داده است، افرادی كه دچار این اختلال باشند خیلی بیشتر از افراد عادی از موقعیت‌های ناآشنا و جدید تأثیر می‌گیرند.
چون فرد با اضافه‌شدن ترس از این ویروس و مشكلات ناشی از آن اضطراب بیشتری را تجربه می‌كند كه ممكن است به تشدید و تكرار اختلال پانیك منجر شود. حتی این نوع اختلال اضطرابی فرد را وادار می‌كند از حضور در موقعیت‌های اجتماعی و ناآشنا ممانعت كند.مسأله دیگری كه در دوران كرونا به‌وجود آمده فقدان عزیزان و دوستان ما است كه بعد از دست دادن آنان امكان شركت در مراسم سوگواری مقدور نمی‌شود.این مسأله هم اضطراب را بیشتر می‌كند. حتی منجر به اضطراب بیمارگونه، افسردگی و تشدید اختلال پانیك در فرد می‌شود.
آیا كرونا لزوما می‌تواند منجر به این حمله‌ها شود یا این‌كه باید زمینه‌هایش از قبل وجود داشته باشد؟
زمانی كه فرد در مواجهه با اضطراب‌های مكرر قرار می‌گیرد، مقاومت سیستم ایمنی بدن به‌شدت افت می‌كند و ترشح كورتیزول در خون مانع عملكرد قوی این سیستم می‌شود.
بنابراین بیماری كووید-19 می‌تواند افرادی را كه دچار اختلالات اضطرابی شدید هستند درگیر كند. از سوی دیگر شیوع كرونا اضطراب همه افراد را افزایش داده كه این عامل نیز می‌تواند به‌طور مستقیم و غیرمستقیم هم شروع‌كننده اختلال پانیك و هم تشدیدكننده آن باشد.
چه كسانی مستعد حمله‌های اضطرابی هستند؟
افرادی كه فقدانی را تجربه كرده‌اند یا در كودكی، یادگیری‌های غلط داشته‌اند یا مشكلات ناقل‌های عصبی را داشته باشند. به‌علاوه تجربه موقعیت‌های اضطرابی جدید مثل شیوع كرونا نیز در تشدید و بروز حملات پانیك موثر است.
البته افراد در سنین 20 تا 45 سالگی خیلی مستعد این حملات هستند. اگر فردی این اختلال را به شكل ضعیف داشته باشد در شرایط شیوع كنونی كرونا می‌تواند حتی در سنین بالاتر نیز تشدید شود.
آیا درمان قطعی و موثری برای حملات پانیك وجود دارد؟
در صورتی كه فرد این اختلال را درمان كند قطعا می‌تواند آن را كنترل كند. طبق پژوهش‌ها مشخص شده است حدود 40درصد افراد درمان می‌شوند و حدود 20 درصد هم به درمان پاسخ خوبی نمی‌دهند. اما درمان دارویی توأم با درمان‌های شناختی می‌تواند بسیار مؤثر باشد.
درمان‌های شناختی، رفتاری بسیار موثر و قطعی هستند كه طی ده تا 15 جلسه با تاثیرات خوبی همراه است. «مواجهه درمانی» نیز بسیار موثر است. «حساسیت‌زدایی» نیز از طریق حركات چشم و بازپردازش مجدد در درمان پانیك بسیار مؤثر است.
برای درمان این اختلال آیا لزومی به درمان دارویی نیز وجود دارد؟
اختلال پانیك در صورتی كه بسیار شدید باشد یا اگر بحث نقص در انتقال‌دهنده‌های عصبی مطرح باشد به درمان دارویی نیاز دارد.البته در كنار مصرف دارو، روش‌های آرام‌سازی به فرد آموزش داده می‌شود. البته اثربخشی این روش‌ها به پیگیری فرد و باور او به اثربخشی درمان‌ها در رفع این اختلال نیاز دارد.
مهم‌‌ترین اقدامات هنگام بروز حمله پانیك چه هستند؟
اگر روان‌شناس بتواند روش‌های آرام‌سازی را پیاده كند، خود شخص در مواقع ضروری می‌تواند از این روش‌های عضلانی و تنفسی بهره بگیرد. البته تغییر در باورهای ناكارآمد افراد نیز از سوی روان‌شناس به شخص آموزش داده می‌شود.
نظر شما