به گزارش سلات نیوز به نقل از هماتولوژی، گلبول های قرمز خون حامل هموگلوبین، پروتئین غنی از آهن است که به اکسیژن در ریه ها می چسبد و آن را به بافت های سراسر بدن می رساند. کم خونی زمانی رخ می دهد که گلبول های قرمز کافی نداشته باشید یا گلبول های قرمز به درستی کار نکنند. زمانی تشخیص داده می شود که آزمایش خون مقدار هموگلوبین را در مردان کمتر از 13.5 گرم در دسی لیتر یا در زنان کمتر از 12.0 گرم در دسی لیتر نشان دهد. مقادیر طبیعی برای کودکان به نسبت سن آنها متفاوت است.
هنگامی که کم خونی دارید، بدن شما کمبود اکسیژن دارد، بنابراین ممکن است یک یا چند مورد از علائم زیر را تجربه کنید:
- ضعف
- تنگی نفس
- سرگیجه
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
- صدای کوبیده شدن در گوش های شما
- سردرد
- دست یا پاهای سرد
- پوست رنگ پریده یا زرد
- درد قفسه سینه
آیا من در معرض خطر کم خونی هستم؟
بسیاری از افراد به دلیل رژیم غذایی نامناسب، اختلالات روده، بیماری های مزمن، عفونت ها و سایر شرایط در معرض خطر کم خونی هستند. زنانی که در دوران قاعدگی یا باردار هستند و افراد مبتلا به بیماری مزمن بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند. خطر کم خونی با افزایش سن افراد افزایش می یابد.
اگر هر یک از شرایط مزمن زیر را دارید، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به کم خونی باشید:
- آرتریت روماتوئید یا سایر بیماری های خود ایمنی
- بیماری کلیوی
- سرطان
- بیماری کبد
- بیماری تیرویید
- بیماری التهابی روده (بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو)
علائم و نشانه های کم خونی را می توان به راحتی نادیده گرفت. در واقع، بسیاری از مردم حتی متوجه نمی شوند که کم خونی دارند تا زمانی که در آزمایش خون مشخص شود.
انواع رایج کم خونی
- کم خونی فقر آهن: شایع ترین نوع کم خونی است. زمانی اتفاق می افتد که شما آهن کافی در بدن خود نداشته باشید. کمبود آهن معمولاً به دلیل از دست دادن خون است، اما گاهی اوقات ممکن است به دلیل جذب ضعیف آهن باشد. بارداری و زایمان مقدار زیادی آهن مصرف می کند و بنابراین می تواند منجر به کم خونی مرتبط با بارداری شود. افرادی که به دلیل کاهش وزن یا دلایل دیگر جراحی بای پس معده انجام داده اند نیز ممکن است به دلیل جذب ضعیف دچار کمبود آهن باشند.
- کم خونی ناشی از کمبود ویتامین: ممکن است ناشی از سطوح پایین ویتامین B12 یا فولات (اسید فولیک) باشد که معمولاً به دلیل دریافت رژیم غذایی ضعیف است. کم خونی پرنیشیوز وضعیتی است که در آن ویتامین B12 نمی تواند در دستگاه گوارش جذب شود.
- کم خونی آپلاستیک: یک اختلال نادر نارسایی مغز استخوان است که در آن مغز استخوان تولید سلول های خونی کافی (گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها) را متوقف می کند. این در نتیجه تخریب یا کمبود سلول های بنیادی خون ساز در مغز استخوان شما رخ می دهد، به ویژه زمانی که سیستم ایمنی بدن به سلول های بنیادی حمله می کند. عفونت های ویروسی، پرتوهای یونیزان و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی یا داروها نیز می توانند منجر به کم خونی آپلاستیک شوند.
- کم خونی همولیتیک: زمانی رخ می دهد که گلبول های قرمز خون در جریان خون یا طحال شکسته شوند. کم خونی همولیتیک ممکن است به دلایل فیزیکی (نشتی دریچه های قلب یا آنوریسم)، عفونت ها، اختلالات خود ایمنی، یا ناهنجاری های مادرزادی در گلبول قرمز باشد. ناهنجاری های ارثی ممکن است بر هموگلوبین یا ساختار یا عملکرد گلبول قرمز تأثیر بگذارد. نمونه هایی از کم خونی های همولیتیک ارثی شامل برخی از انواع تالاسمی و سطوح پایین آنزیم ها مانند کمبود گلوکز-6 فسفات دهیدروژناز است. درمان به علت آن بستگی دارد.
- کم خونی داسی شکل: یک کم خونی همولیتیک ارثی است که در آن پروتئین هموگلوبین غیرطبیعی است و باعث می شود گلبول های قرمز سفت شده و گردش خون را مسدود کنند زیرا قادر به عبور از رگ های خونی کوچک نیستند.
- کم خونی ناشی از بیماری های دیگر: برخی از بیماری ها می توانند بر توانایی بدن در ساخت گلبول های قرمز تأثیر بگذارند. به عنوان مثال، برخی از بیماران مبتلا به بیماری کلیوی به کم خونی مبتلا می شوند زیرا کلیه ها به اندازه کافی هورمون اریتروپویتین را برای ارسال سیگنال به مغز استخوان برای ساخت گلبول های قرمز جدید یا بیشتر نمی سازند. شیمی درمانی که برای درمان سرطان های مختلف استفاده می شود، اغلب توانایی بدن در ساخت گلبول های قرمز جدید را مختل می کند و کم خونی اغلب از این درمان ناشی می شود.
کم خونی چگونه درمان می شود؟
درمان کم خونی به علت ایجاد آن بستگی دارد.
کم خونی فقر آهن تقریباً همیشه به دلیل از دست دادن خون است. اگر دچار کم خونی فقر آهن هستید، پزشک ممکن است آزمایشاتی را برای تعیین اینکه آیا خون از معده یا روده شما از دست می‌رود یا خیر تجویز کند. سایر کم خونی های تغذیه ای، مانند کمبود فولات یا B-12، ممکن است ناشی از رژیم غذایی نامناسب یا ناتوانی در جذب ویتامین ها در دستگاه گوارش باشد. درمان از تغییر رژیم غذایی تا مصرف مکمل های غذایی متفاوت است.
اگر کم خونی شما به دلیل یک بیماری مزمن باشد، درمان بیماری زمینه ای اغلب باعث بهبود کم خونی می شود. تحت برخی شرایط، مانند بیماری مزمن کلیه، پزشک ممکن است داروهایی مانند تزریق اریتروپویتین را برای تحریک مغز استخوان برای تولید گلبول های قرمز بیشتر تجویز کند.
اگر مغز استخوان تولید گلبول های قرمز خون را متوقف کند، کم خونی آپلاستیک رخ می دهد. کم خونی آپلاستیک ممکن است به دلیل نارسایی اولیه مغز استخوان، میلودیسپلازی (شرایطی که در آن مغز استخوان گلبول های قرمز غیرطبیعی تولید می کند که به درستی بالغ نمی شوند) یا گاهی اوقات به عنوان یک عارضه جانبی برخی داروها باشد. اگر به نظر می رسد که نوعی کم خونی آپلاستیک دارید، ممکن است پزشک شما را برای بیوپسی مغز استخوان به یک متخصص هماتولوژی ارجاع دهد تا علت کم خونی را مشخص کند. برای درمان کم خونی آپلاستیک ممکن است از داروها و تزریق خون استفاده شود.
کم خونی همولیتیک را اغلب می توان با آزمایش خون خاص و با مشاهده گلبول های قرمز زیر میکروسکوپ شناسایی کرد. درمان به علت آن بستگی دارد و ممکن است شامل ارجاع به متخصص قلب یا عروق، آنتی بیوتیک ها یا داروهایی باشد که سیستم ایمنی را سرکوب می کنند.
اگر فکر می کنید در معرض خطر کم خونی هستید با پزشک خود صحبت کنید. پزشک بهترین روش درمانی شما را تعیین می کند و بسته به شرایط شما، ممکن است شما را به یک هماتولوژیست، پزشکی که در اختلالات خونی تخصص دارد، ارجاع دهد.
آیا کم خونی قابل پیشگیری است؟
در حالی که بسیاری از انواع کم خونی قابل پیشگیری نیستند، خوردن غذاهای سالم می تواند به شما در جلوگیری از کم خونی ناشی از فقر آهن و ویتامین کمک کند. غذاهایی که باید در رژیم غذایی خود بگنجانید شامل غذاهایی با سطوح بالای آهن (گوشت گاو، سبزیجات با برگ سبز تیره، میوه های خشک و آجیل)، ویتامین B-12 (گوشت و لبنیات) و اسید فولیک (آب مرکبات، سبزیجات با برگ سبز تیره) است. حبوبات و غلات غنی شده). یک مولتی ویتامین روزانه همچنین به جلوگیری از کم خونی های تغذیه ای کمک می کند. با این حال، افراد مسن نباید مکمل آهن را برای کم خونی فقر آهن مصرف کنند، مگر اینکه پزشک آنها دستور دهد.
علائم کم خونی دیر یا زود خود را نشان می دهد
به دلیل اهمیت بیماری کم خونی که به طور مستقیم بر سلامت بدن و فعالیت های روزانه فرد تاثیر می گذارد با دکتر حسین رحیمی فوق تخصص هماتولوژی و مدیکال انکولوژی و استادیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت وگو کرده ایم که در ادامه می آید.
وی در این باره می گوید: کم خونی یا آنمی یعنی کم بودن غلظت هموگلوبین خون به گونه ای که خون نتواند به قسمت های مختلف بدن اکسیژن کافی برساند.به طور معمول کم خونی دارای درجات مختلفی است اما به طور کلی زمانی که غلظت هموگلوبین به کمتر از ۱۲ گرم در دسی لیتر در خانم ها یا کمتر از ۱۴ گرم در دسی لیتر در آقایان برسد، به این حالت کم خونی اطلاق می شود.البته این رقم در نژادها و مناطق مختلف فرق می کند.معمولا پایین بودن میزان گلبول های خون بیش از حد معمول و نرسیدن اکسیژن کافی به بافت های حیاتی بدن با علایمی مانند خستگی و ضعف همراه است.
وی ادامه داد: از آن جا که علت کم خونی و انواع آن متفاوت است، علایم آن نیز متفاوت خواهد بود. با توجه به این که فرد در چه سنی است و وضعیت جسمی او چگونه است، کم خونی ممکن است علایم خود را زودتر یا دیرتر نشان دهد.
بعضی از انواع کم خونی مزمن است و فرد خیلی آهسته و به تدریج دچار کم خونی می شود که علایم آن نیز دیرتر بروز می کند. در برخی موارد نیز فرد زمینه بیماری قلبی دارد که با مقدار کمی کاهش هموگلوبین دچار علایم کم خونی می شود. شایع ترین نوع کم خونی در جهان به خصوص در جوامع در حال توسعه کم خونی، فقر آهن است که در خانم ها به علت ماهانه و در کودکان و نوجوانان در حال رشد به علت نیاز بیشتر به آهن بروز می کند.
در این شرایط فرد اگر تغذیه مناسبی نداشته باشد و مکمل کافی دریافت نکند دچار کم خونی شدید می شود. هم چنین اتخاذ رژیم های سختی که در آن مصرف بعضی از غذاها محدود می شود و فرد در مدت کوتاه کاهش وزن زیادی پیدا می کند نیز باعث کم خونی فرد می شود.وی هشدار داد: در بسیاری از موارد کم خونی و فقر آهن ممکن است نشانه بیماری دیگری باشد.
برای نمونه می توان به سرطان دستگاه گوارش مانند معده و روده اشاره کرد که در کشور ما نیز شیوع نسبتا بالایی دارد و حتی افراد در سنین جوانی نیز به آن مبتلا می شوند. بیشتر افراد مبتلا به این نوع سرطان به دلیل خون ریزی از دستگاه گوارش به پزشک مراجعه می کنند.وی افزود: به طور طبیعی زنان یائسه نباید دچار فقر آهن باشند اما زمانی که آن ها با مشکل کم خونی مراجعه می کنند باید وضعیت دستگاه گوارش آنان بررسی شود.
بنابراین توجه افراد را به این نکته جلب می کنیم که اگر به این علایم اهمیت داده نشود، ممکن است سرطان به مرحله حاد و غیر قابل کنترل برسد.کم خونی اگر چه بیماری ساده ای است اما چنانچه گفته شد در برخی موارد ممکن است نشانه یک بیماری بدخیم باشد که حتما باید جدی گرفته شود. خانم هایی که سیکل ماهانه دارند نیز باید به علایم کم خونی توجه کنند.
احساس ضعف ، خستگی، تحمل پایین، خستگی هنگام بالا رفتن از پله ها و... نشانه شروع کم خونی است و باید بررسی شود. شاید هم فرد دچار کم خونی فقر آهن است که به علت افت غلظت هموگلوبین، دچار خستگی می شود و توانایی انجام دادن کارهای روزمره را ندارد. اما علایم شدید این بیماری شامل خستگی شدید، ضعف، تنگی نفس، فشار وارد شدن روی قلب است که در برخی موارد شروع یک بیماری قلبی است.
ممکن است فردی با سکته قلبی به پزشک مراجعه کند و طی بررسی مشخص شود که علت اصلی این مشکل کم خونی شدید بوده است. در واقع کم خونی باعث شدید شدن بیماری قلبی در وی شده است. در برخی افراد کم خونی صرفا به علت فقر آهن نیست، ممکن است علت آن کمبود ویتامین هایی مانند B12 یا فولات باشد. این ۲ ماده در گلبول سازی موثر است و کمبود آن در صورت بی توجهی به کم خونی شدید و خطرناک تبدیل می شود.
علایم کمبود ویتامین B12 به ویژه در افراد مسن، فراموشی و علایم عصبی است که در بسیاری از موارد قابل برگشت هم نیست.
به همین علت افرادی که مسن هستند و با علایم عصبی مراجعه می کنند حتی اگر آزمایش خون آن ها طبیعی باشد، باید B12 خون آن ها را اندازه گیری کرد.وی درباره مصرف مکمل ها افزود:خانم هایی که در سن عادت ماهانه هستند به خصوص افرادی که به هر دلیل خون ریزی بیش از حد دارند، مکمل آهن یا رژیم غذایی حاوی آهن مانند گوشت و سبزیجات بیشتر مصرف کنند.
خانم هایی که در سن حاملگی، دوران شیردهی هستند و یا دچار کم خونی اند و عادت ماهانه آن ها به هر دلیلی زیاد است، مکمل دریافت کنند. خانم هایی که تغذیه خوبی دارند، عادت ماهانه آن ها شدید نیست و گلبول های قرمز آن ها در حد طبیعی است نیازی به مصرف قرص فیفول یا مکمل آهن ندارند. البته یادآوری این نکته ضروری است که خانم های جوان که علایم کم خونی ندارند نباید بدون تجویز پزشک قرص آهن مصرف کنند .
وی تاکید کرد، نوشیدنی های گازدار، نوشیدن چای پس از مصرف غذا ومصرف شیر پس از خوردن قرص آهن باعث کم خونی یا شدت یافتن این بیماری می شود. باید توجه داشت که ۲ تا ۳ ساعت پس از مصرف قرص می توان شیر نوشید.
عوامل افزایش دهنده جذب آهن و منابع غذایی آن
- اسید سیتریک و اسید اسکوربیک یا ویتامین ث که در آلو، خربزه، ریواس، انبه، گلابی، طالبی، گل کلم، سبزی ها، آب پرتقال، لیموشیرین، لیموترش، سیب و آناناس وجود دارد، میزان جذب آهن را در بدن افزایش می دهد.
- اسید مالیک و اسید تارتاریک که در هویج، سیب زمینی، چغندر، کدوتنبل، گوجه فرنگی، کلم پیچ و شلغم موجود است نیز سبب افزایش جذب آهن می شود.
- محصولات تخمیری مثل سس سویا نیز در این دسته از عوامل گنجانده می شود.
بیشتر بدانید: کم خونی در بارداری
توصیه های کلی زیر را به کار ببندید
- استفاده از غذاهایی که غنی از آهن است.
- استفاده از منابع غذایی حاوی ویتامین ث هر وعده غذایی برای جذب بهتر آهن(مثل پرتقال، گریب فروت، گوجه فرنگی،کلم، توت فرنگی، فلفل سبز، لیموترش)
- گنجاندن گوشت قرمز، ماهی یا مرغ در برنامه غذایی.
- پرهیز از مصرف چای یا قهوه همراه یا بلافاصله بعد از غذا.
- برطرف کردن مشکلات گوارشی و یبوست.
- تصحیح عادت های غذایی نادرست (مثل مصرف مواد غیر خوراکی مانند خاک، یخ) که خود از علایم کم خونی فقر آهن است.
- مشاوره با پزشک و متخصص تغذیه برای پیشگیری به موقع یا بهبود کم خونی.
- استفاده از نان هایی که از خمیر ورآمده تهیه شده است.
- استفاده از خشکبار مثل توت خشک، برگه آلو، انجیر خشک و کشمش که منابع خوبی از آهن است.
- استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده.
- شست و شو و ضدعفونی کردن سبزی ها.
- شستن کامل دست ها با آب و صابون قبل از تهیه و مصرف غذا و پس از هر بار اجابت مزاج.
- مصرف روزانه یک قرص آهن از پایان ماه چهارم بارداری تا سه ماه پس از زایمان در زنان باردار.
- مصرف قطره آهن همزمان با شروع تغذیه تکمیلی تا پایان ۲ سالگی در کودکان.
نظر شما