عزت نفس، قضاوت و ارزشیابی ما از خودمان است. این موضوع که عزت نفس ذاتی است یا اکتسابی، سوالی است که سال‌ها مورد بحث روانشناسان و فیلسوفان بوده است. در این مقاله، به بررسی هر دو دیدگاه و شواهد مربوط به آنها می‌پردازیم و به این سوال پاسخ می‌دهیم که عزت نفس چگونه شکل می‌گیرد.

عزت نفس چیست؟

ابتدا قبل از پرداختن به مباحث دیگر بهتر است بررسی کنیم که عزت نفس چیست؟ و بیشتر با این مفهوم آشنا شویم. عزت نفس، که به آن خودارجمندی یا حرمت نفس نیز می‌گویند، به ارزش و احساسی که فرد نسبت به خود دارد اشاره می‌کند. این حس درونی، بر تصورات، افکار و احساسات ما درباره خودمان تاثیر می‌گذارد و رفتار و انتخاب‌هایمان را شکل می‌دهد. به طور خلاصه، عزت نفس شامل موارد زیر می‌شود:

• باور به شایستگی و ارزشمندی خود: فرد با عزت نفس بالا، خود را لایق احترام و خوشبختی می‌داند و به توانایی‌های خود برای رسیدن به اهدافش ایمان دارد.
• اعتماد به نفس: عزت نفس بالا، اعتماد به نفس را در فرد تقویت می‌کند و به او کمک می‌کند تا در موقعیت‌های مختلف با قاطعیت و شجاعت عمل کند.
• خودپذیری: فرد با عزت نفس بالا، نقاط قوت و ضعف خود را می‌شناسد و خود را همانطور که هست، می‌پذیرد.
• مقاومت در برابر سختی‌ها: عزت نفس بالا به فرد کمک می‌کند تا در برابر چالش‌ها و مشکلات، مقاوم‌تر باشد و راحت‌تر از شکست‌ها عبور کند.

دیدگاه ذاتی بودن عزت نفس

حال که به خوبی دانستیم عزت نفس چیست، بهتر است تا دیدگاه ذاتی بودن آن را بررسی کنیم. دیدگاه ذاتی بودن عزت نفس بر این باور است که عزت نفس تا حد زیادی از بدو تولد و به واسطه عوامل ژنتیکی و زیستی شکل می‌گیرد. طرفداران این دیدگاه معتقدند که افراد به طور ذاتی با سطوح مختلف عزت نفس به دنیا می‌آیند و تجربیات زندگی نقش چندانی در تغییر این سطوح پایه ایفا نمی‌کند. برخی از شواهد حامی این دیدگاه عبارتند از:

• مطالعات دوقلو: این مطالعات نشان داده‌اند که همبستگی بین عزت نفس دوقلوهای همسان (که ژن‌های یکسانی دارند) به طور قابل توجهی بیشتر از دوقلوهای غیرهمسان است. این موضوع نشان می‌دهد که ژن‌ها نقش مهمی در عزت نفس دارند.
• مطالعات مربوط به نوزادان: برخی تحقیقات نشان داده‌اند که نوزادان حتی در بدو تولد نیز می‌توانند به محرک‌های اجتماعی به طور متفاوتی واکنش نشان دهند، که نشان‌دهنده وجود تفاوت‌های ذاتی در عزت نفس آنها است.
• تاثیر عوامل پیش از تولد: برخی از رویدادهای پیش از تولد، مانند قرار گرفتن در معرض مواد مخدر یا الکل، می‌توانند بر عزت نفس کودک در بدو تولد تاثیر بگذارند.

با این حال، دیدگاه ذاتی بودن عزت نفس به طور کامل بدون چالش نیست. منتقدان این دیدگاه معتقدند که تجربیات زندگی نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری عزت نفس دارند و نمی‌توان تاثیر آنها را نادیده گرفت.

همچنین، برخی از مطالعات نشان داده‌اند که اثرات ژنتیکی بر عزت نفس می‌توانند توسط عوامل محیطی تعدیل شوند. به عنوان مثال، کودکی که ژن‌های عزت نفس پایین دارد، ممکن است با تجربیات مثبت در دوران کودکی، عزت نفس بالایی داشته باشد.

دیدگاه اکتسابی بودن عزت نفس

دیدگاه اکتسابی بودن عزت نفس بر این باور است که عزت نفس در طول زمان و از طریق تجربیات و تعاملات فرد با محیط شکل می‌گیرد. طرفداران این دیدگاه معتقدند که افراد با عزت نفس خنثی به دنیا می‌آیند و عزت نفس آنها تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند خانواده، دوستان، فرهنگ و تجربیات شخصی قرار می‌گیرد. برخی از شواهد حامی این دیدگاه عبارتند از:

• نظریه یادگیری اجتماعی: این نظریه بیان می‌کند که افراد از طریق مشاهده و تقلید از رفتار و باورهای دیگران، به ویژه والدین، معلمان و همسالان، عزت نفس خود را یاد می‌گیرند.
• تاثیر عوامل محیطی: مطالعات نشان داده‌اند که عوامل محیطی مانند فقر، تبعیض و خشونت می‌توانند عزت نفس افراد را پایین بیاورند. در مقابل، عواملی مانند حمایت اجتماعی، فرصت‌های آموزشی و تجربیات مثبت می‌توانند عزت نفس را ارتقا دهند.
• نقش انتخاب‌ها و رفتارها: انتخاب‌ها و رفتارهای فرد نیز می‌توانند بر عزت نفس او تاثیر بگذارند. به عنوان مثال، افرادی که به خود ایمان دارند و برای رسیدن به اهداف خود تلاش می‌کنند، به احتمال زیاد عزت نفس بالایی دارند.

با این حال، دیدگاه اکتسابی بودن عزت نفس نیز بدون منتقد نیست. برخی از منتقدان این دیدگاه معتقدند که این دیدگاه نقش ژنتیک را در شکل‌گیری عزت نفس نادیده می‌گیرد. همچنین، برخی از افراد ممکن است در برابر تجربیات منفی مقاوم‌تر باشند و عزت نفس آنها به راحتی تحت تاثیر قرار نگیرد.

راه‌های تقویت عزت نفس

احتمالاپاسخ به این سوال که عزت نفس ذاتی است یا اکتسابی این است که می‌توان ترکیبی از هر دو در نظر گرفته شود. شواهد نشان می‌دهد که هم ژنتیک و هم محیط نقش مهمی در عزت نفس دارند. با این حال، تجربیات و انتخاب‌های ما نیز می‌توانند عزت نفس ما را در طول زندگی شکل دهند و آن را ارتقا یا کاهش دهند. به همین دلیل راه‌های تقویت عزت نفس وجود دارند که توجه به آن‌ها باعث ارتقا و بهتر شدن شخصیت ما می‌شود.

شفقت به خود را تمرین کنید: با خود با مهربانی و درک رفتار کنید، به خصوص در مواقع سخت. به جای انتقاد از خود به خاطر اشتباهات یا شکست‌ها، همان حمایت و تشویقی را که به دوستی در موقعیت مشابه می‌دهید، به خود ارائه دهید.

اهداف واقع بینانه تعیین کنید

اهداف بزرگ‌تر خود را به مراحل کوچک‌تر و قابل دستیابی تقسیم کنید. پیشرفت خود را در طول مسیر جشن بگیرید و اگر با موانعی روبرو شدید به خودتان سخت نگیرید. بدانید که شکست‌ها بخشی طبیعی از سفر به سمت موفقیت هستند.

روی نقاط قوت خود تمرکز کنید

استعدادها، مهارت‌ها و ویژگی‌های منحصر به فرد خود را شناسایی کرده و آنها را پرورش دهید. موفقیت‌های گذشته و نقاط قوتی که به شما در دستیابی به آنها کمک کرده است را به خود یادآوری کنید. فردیت خود را در آغوش بگیرید و ارزشی که برای دنیا به ارمغان می‌آورید را بشناسید.

افکار منفی را به چالش بکشید

شما باید به گفتگوی درونی خود توجه کرده و افکار منفی را از خود دور کنید. افکار خودانتقادی را با افکار واقعی‌تر و دلسوزانه جایگزین کنید. تمرین داشته باشید که تجارب منفی را با دیدی مثبت‌تر دوباره چارچوب بندی کنید.

مراقب سلامت جسمانی خود باشید

ورزش منظم داشته باشید، رژیم غذایی متعادل داشته باشید و به اندازه کافی بخوابید. سلامت جسمانی ارتباط تنگاتنگی با سلامت روانی و عاطفی دارد، بنابراین فعالیت‌های خودمراقبتی را که سلامت کلی را ارتقا می‌دهند، در اولویت قرار دهید.

اطراف خود را با افراد مثبت پرکنید

وقت خود را با افرادی بگذرانید که شما را بالا می‌برند و حمایت می‌کنند. از افرادی که عزت نفس شما را تضعیف می‌کنند یا به ادراک منفی از خود کمک می‌کنند، فاصله بگیرید. روابطی را پرورش دهید که رشد و مثبت اندیشی را تقویت می‌کند.

سپاسگزاری را تمرین کنید

به ابراز قدردانی از چیزهای خوب زندگیتان، هر چند کوچک، عادت کنید. یک دفتر خاطرات سپاسگزاری داشته باشید یا به سادگی هر روز چند لحظه به جنبه‌های مثبت زندگی خود فکر کنید. قدردانی می‌تواند تمرکز شما را از آنچه کم است به چیزهای فراوان تغییر دهد.

مهارت‌های جدید بیاموزید

با یادگیری مهارت‌های جدید یا دنبال کردن سرگرمی‌هایی که مورد علاقه شما هستند، روی پیشرفت شخصی و حرفه‌ای خود سرمایه گذاری کنید. فرآیند کسب دانش جدید و تسلط بر چالش‌های جدید می‌تواند اعتماد به نفس و عزت نفس شما را افزایش دهد.

مرزهایی را تعیین کنید

در روابط خود حد و مرزهای سالمی ایجاد کنید و نیازها و رفاه خود را در اولویت قرار دهید. یاد بگیرید به چیزهایی که انرژی شما را تخلیه می‌کند یا ارزش‌های شما را به خطر می‌اندازد، نه بگویید. به محدودیت‌های خود احترام بگذارید و آنها را قاطعانه به دیگران منتقل کنید..

در صورت نیاز به دنبال پشتیبانی باشید

اگر با عزت نفس پایین دست و پنجه نرم می‌کنید، روی کمک دوستان، خانواده یا یک درمانگر حساب کنید. صحبت کردن با کسی که می‌تواند همدلی، اعتبار و راهنمایی را ارائه دهد، می‌تواند به شما کمک کند دیدگاهی پیدا کنید و استراتژی‌های مقابله ای را توسعه دهید. شرکت در دوره‌های آکادمی فرناز قورچیان نیز در این زمینه می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد.

سخن پایانی

اینکه عزت نفس اکتسابی باشد یا ذاتی، مهم این مسئله است که در حال حاضر برای شما در چه سطحی قرار دارد. به همین خاطر نیاز است تا در صورت کمبود عزت نفس آن را تقویت کرده و رشد فردی خود را ارتقا دهید.