به گزارش سلامت نیوز به نقل از خبرآنلاین، یاری رساندن به نیازمندان و کسانی‌که گرفتار مسائل و آسیب‌های اجتماعی هستند از دیرباز وجود داشته است، اما وقتی شکل جوامع از یک وضعیت ساده به پیچیده تغییر کرد دیگر حمایت کردن رنگ و بوی سابق را ندارد، حالا مسائل دیگری را باید در نظر گرفت که شاید تحلیل و بررسی آنها از عهده یک خیّر و کسی که اصطلاحاً برای دل خودش دوست دارد به نیازمندان کمک کند برنیاید، این‌جا همان جایی است که مددکاری اجتماعی ظهور و بروز می‌کند، حمایت به شرط توانمندسازی برای این‌که افراد نیازمند به‌شکل دائم به سازمان‌های حمایت‌گر چسبندگی پیدا نکنند. سید حسین موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران معتقد است تا نظام چند لایه رفاه و تامین اجتماعی برقرار نشود، حمایت‌ها نمی‌تواند به توانمندسازی منجر شود، او وجود تبعیض را یکی از عارضه‌های زندگی اجتماعی می‌داند که چیزی جز انتقام جویی و پرخاشگری نخواهد داشت. او به خبرآنلاین می‌گوید: «شعار امسال روز جهانی مددکاری اجتماعی را تنوع اجتماعی انتخاب کردیم، چراکه متوجه شدیم اگر تنوع را نپذیریم باید واکنش‌ها، تهدیدها و مشکلات اعتراضات را بپذیریم.»
متن کامل گفت‌وگو در ادامه آمده است.
آقای دکتر، کمک کردن و یاری رساندن سابقه‌ای به اندازه تاریخ بشر دارد، همواره گروهی یاری رسان وجود داشتند که به مدد انسان‌های گرفتار به مشکلات و آسیب‌ها آمده‌اند، مددکاری هم نسبت وسیعی با یاری رسانی دارد، بنابراین میشود ادعا کرد از گذشته وجود داشته اما مددکاری اجتماعی از چه زمانی به عنوان یک رشته دانشگاهی در ایران مطرح شد؟
کمک کردن به مردم قدمتی به اندازه قدمت جهان دارد، ادیان الهی دستگیری از نیازمندان را همیشه مطرح کردند و در دین اسلام هم این یاری رسانی سفارش شده است، از گذشته مسجد و کلیسا نقش پررنگی در یاری رساندن و نوع دوستی داشتند و دارند، اما مددکاری اجتماعی یک رشته دانشگاهی است، بنابراین هر کار خیری الزاماً پسوند اجتماعی مددکاری را ندارد، یاری رساندن به‌صورت علمی طبیعتاً مبانی و اصول خود را دارد، مددکاری اجتماعی هم به‌دنبال نیازهای جوامع شکل گرفت و در آخرین تعریفی که سال ۲۰۱۴ از مددکاری اجتماعی شد آن را صراحتاً یک رشته علمی و دانشگاهی عنوان کرد.
مددکاری اجتماعی در ایران چه‌سالی به‌عنوان یک رشته دانشگاهی مطرح شد؟
در سال ۱۳۳۷ خانم ستاره فرمان‌فرمایان که فوت شدند، بنیان‌گذار این رشته در ایران بودند، لذا برخلاف رشته‌های دیگر که اصطلاحاً پدر دارند، مددکاری اجتماعی در ایران مادر دارد و توسط یک زن در دانشگاه مطرح شد.
چرا نیاز است یاری رساندن به دیگران یک رشته دانشگاهی شود، خیلی‌ها معتقدند میشود به دیگران بدون سواد دانشگاهی کمک کرد، نمونه‌های آن هم وجود دارد؟
برای همین ما اصرار داریم پسوند اجتماعی روی مددکاری بماند، خیلی‌ها از روی ترحم به دیگران کمک می‌کنند، اما ما برای کمک کردن اصول داریم.
اصول مددکاری اجتماعی چیست؟
مددکاری اجتماعی دو ماموریت اصلی دارد، یکی کمک به ارتقاء کیفیت زندگی مردم و دیگری توسعه شاخص‌های سلامت اجتماعی. ضمن این‌که مددکار اجتماعی که در حوزه کودکان تخصص دارد یا با اورژانس اجتماعی فعالیت می‌کند تمام نکات علمی حوزه خودش را می‌داند، مثلاً در بحران زلزله آیا کسی که صرفاً خیر است می‌تواند کمک کننده باشد؟ طبیعتا مواجهه با بحران افراد متخصص نیاز دارد، کار کردن با بیمارانی که منتظر مرگ هستند تخصص خودش را نیاز دارد، همین‌طور درخصوص معتادین، کودکان کار، زنان سرپرست خانوار، آسیب‌دیدگان، موضوع خودکشی هرکدام تخصص خود را نیاز دارند.
شما گفتید کمک به ارتقاء کیفیت زندگی مردم و توسعه شاخص‌های سلامت اجتماعی، از ماموریت‌های مددکاری اجتماعی است، اما ما می‌دانیم این دو شاخص نسبت زیادی با خدمات دولت‌ها دارد، هرچقدر آنها عملکرد مثبت‌تری داشته باشند این شاخص‌ها هم می‌تواند بهبود پیدا کند، با این اوصاف یک مددکار اجتماعی، یا بهتر بگویم مجموعه مددکاران اجتماعی چگونه می‌توانند در ارتقا این شاخص‌ها سهم داشته باشند؟
ما در مددکاری اجتماعی شش روش داریم، کار با فرد، گروه و جامعه؛ دیگری مدیرت خدمات اجتماعی، تحقیقات اجتماعی، سیاستگذاری یا اقدام اجتماعی. مددکاری اجتماعی با کمک سه روش آخر (مدیرت خدمات اجتماعی، تحقیقات اجتماعی، سیاستگذاری یا اقدام اجتماعی) می‌تواند وضعیت اجتماعی و نیازهای اجتماعی کشور را رصد کند، همچنین می‌تواند اسناد و قوانین را تحلیل کند و تحقیقاتی درباره نیازها و مشکلات مردم داشته باشد، بنابراین مددکاری اجتماعی در نهایت می‌تواند در سیاستگذاری مشارکت کند، به‌طور مثال محور قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مددکاری اجتماعی است، من خودم حدود ۱۶ سال به‌دنبال نهایی شدن این قانون بودم. یکی از اقدامات دیگر ما در حوزه مددکاری اجتماعی، علاوه بر مطالبه‌گری دادن هشدارها و تهیه گزارش‌های تحلیلی برای مراجع ذیربط است، بنابراین ما در تمام مراکز سیاستگذاری حضور داریم.
بخش عمده مطالبات مددکاران اجتماعی در خصوص رصد و اعلام هشدارها چیست؟
اول مربوط به اجرای قوانین و دوم مربوط به حقوق ذی‌نفع‌ها میشود، این گروه گاهی همه مردم هستند و گاهی کودکان یا زنان، معلولین، زندانیان و حاشیه‌نشینان هستند. بخش دیگر مطالبات ما درخصوص عملکرد و تصمیم‌گیری سازمان‌ها است، ما بیشترین فعالیت را درباره بودجه سال آینده داشتیم. بخشی از فعالیت ما مربوط به امور صنفی است، برای نمونه استخدام مددکاران اجتماعی، مثلا آموزش و پرورش استخدام دارد که جذب مددکار اجتماعی در آن وجود ندارد.
در سال‌های اخیر مهمترین نیاز اجتماعی در جامعه ایران چیست؟
گل سر سبد نیازها اجرای سیاست‌های کلی تامین اجتماعی است که گروه‌های هدف آن، گروه هدف مددکاری اجتماعی هستند، اولین بند این قانون اجرای نظام چندلایه تامین اجتماعی و فراگیر است. کشور ما تا زمانی‌که سیاست رفاه فراگیر و چند لایه را اجرا نکند عدالت در دسترسی به خدمات اتفاق نخواهد افتاد، این قانون اگر اجرا شود دیگر وابستگی افراد اتفاق نمی‌افتد و وصل شدن به بیمه‌های اجتماعی تحقق پیدا می‌کند، لذا افراد متناسب با نیازی که دارند حمایت می‌شوند، اما درحال حاضر عمده حمایت‌ها منجر به توانمندسازی نمی‌شود. درحال حاضر رصد دقیقی درباره نیاز افراد و ارائه حمایت به آنها وجود ندارد.
این نظام چند لایحه تامین و رفاه اجتماعی مدنظر شما چه ویژگی‌هایی دارد؟
اول از هم باید فراگیر باشد، یعنی برای همه مردم باشد، دوم جامعیت آن است یعنی حمایت‌ها جزیره‌ای نباشد. سوم کفایت است، ما تنوع گروه‌های هدف و نیازها را داریم، لذا حمایت‌ها باید متناسب با نیازها و تنوع خواسته‌های مردم باشد. چهارم پایداری حمایت‌ها است، یعنی با رفت و آمد یک مسئول برنامه‌های رفاه و تامین اجتماعی خدشه‌دار نشود. پنجم اثر بخشی است، یعنی فقرای ما کمتر شوند، نظام حمایت به موقع به داد افراد برسد، عدالت در دسترسی به خدمات برای همه مردم با همه تنوعی که از حیث زبان، قومیت، مذهب، جنسیت، منطقه جغرافیایی و غیره دارند فراهم شود. در این وضعیت است که همه مردم بهزیستن اجتماعی را تجربه می‌کنند.
معدل جامعه ما درخصوص عدالت اجتماعی قابل قبول است؟
من گمان می‌کنم خیلی پایین است، اگر عدالت اجتماعی بود بسیاری از اعتراضات دو دهه اخیر اتفاق نمی‌افتاد. اعتراضات اجتماعی ایران بعد از انقلاب را اگر تجزیه و تحلیل کنیم، به غیر از اعتراضات سال ۱۳۸۸ و ماجرای استان شدن قزوین، عمده آنها از محلات کم برخوردار شروع شد، یعنی جاهایی که احساس طرد شدگی دارند، چراکه منابع در آن محله‌ها نیست. افراد در این محله‌ها اصلاً طعم عدالت را نچشیده‌اند.
بخش دیگری از فعالیت مددکاری اجتماعی با جرائم و مجرم است، در این خصوص جامعه ما چه معدلی دارد؟
ما تعداد زیادی عناوین مجرمانه داریم، میانگین در دنیا بین ۶۰ تا ۹۰ عنوان مجرمانه است اما ما بالای ۳ هزار عنوان مجرمانه داریم، در برنامه ششم به صراحت کاهش عناوین مجرمانه گفته شده است، دو سال از این قانون می‌گذرد دریغ از این‌که یک جرم تبدیل به تخلف شود. ضمن این‌که این روزها نیازها و سبک زندگی تغییر کرده است، ما قبلاً آسیب دیدگان فضای مجازی نداشتیم اما الان داریم، هیچ مدیریت هوشمندی نباید به این موارد بی تفاوت باشد، مثلاً یکی از مسئله‌های مهم جامعه ما سرمایه اجتماعی است.
وضعیت سرمایه اجتماعی در ایران چگونه است؟
نه حال سرمایه اجتماعی در ایران خوب است و نه سلامت اجتماعی و روان ما حال خوبی دارد، دو سرمایه برای توسعه هر کشوری ضروری است، یکی سرمایه انسانی و دیگری سرمایه اجتماعی، سرمایه اجتماعی کشور ما حداقل چیزی که من دارم رصد می‌کنم از منظر وخامت اوضاع هیچ‌وقت مانند این روزها نبوده است، از مشارکت سیاسی بگیرید، تا انعکاس اخبار که بلافاصله مردم می‌گویند کار خودشان است. ما در ایران باید انواع تنوع را بپذیریم، ما شعار امسال روز جهانی مددکاری اجتماعی را تنوع اجتماعی انتخاب کردیم، چراکه متوجه شدیم اگر تنوع را نپذیریم باید واکنش‌ها، تهدیدها و مشکلات اعتراضات را بپذیریم. توزیع ناعادلانه برای گروه‌های خاص و نادیده گرفتن گروه‌های دیگر احساس تبعیض را تقویت می‌کند، هرجا که تبعیض وجود داشته باشد خوی انتقام و پرخاشکری تقویت میشود که به شکل‌های مختلف خودش را نشان می‌دهد، تبعیض یعنی شهروندان را به درجه یک دو سه تقسیم کردن. اما ما در حوزه مددکاری اجتماعی اصل پذیرش را داریم یعنی هر فردی با هر زبان و آئینی سمت مددکاری اجتماعی می‌آید مددکار آن را با آغوش باز می‌پذیرد.
شما گفتید شعار امسال روز جهانی مددکاری اجتماعی را «تنوع اجتماعی» انتخاب کردید، درباره برنامه‌های این روز توضیح می‌دهید؟
پنجمین کنگره بین‌المللی و سی‌وهفتمین همایش ملی مددکار اجتماعی روز ۱۸ اسفند برگزار میشود، شعار جهانی این کنگره «احترام به تنوع از طریق اقدام اجتماعی مشترک است» است، عنوان کنگره هم «مددکاری اجتماعی و تنوع اجتماعی» است، در این نشست دبیرکل فدراسیون جهانی مددکاران اجتماعی، رئیس انجمن جهانی دانشگاه‌های مددکاری، مدیرعامل شورای بین‌المللی رفاه اجتماعی، رئیس منطقه آسیا اقیانوسیه مددکاران اجتماعی و از ایران هم رئیس انجمن جامعه شناسی، رئیس انجمن باور، رئیس انجمن روانشناسی تربیتی، رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، معاون وزارت دادگستری، کمیته امداد، مواد مخدر ریاست جمهوری و سازمان‌ها و انجمن‌های مختلف حضور دارند.
در پایان مهمترین مشکلات مددکاری اجتماعی در ایران چیست؟
اول نبود نظام مددکاری اجتماعی مانند سایر سازمان‌های موجود، مانند نظام پرستاری، پزشکی، روانشناسی، مهندسی و از این دست، متناسفانه ۱۲ سال هست که مجلس اجازه نمی‌دهد نظام مددکاری اجتماعی شکل بگیرد و عاومدانه هم اجازه نمی‌دهد چراکه از ایجاد تشکل‌های قوی نگران و ناراحتند. دوم حضور مدیران غیرمتخصص در مددکاری اجتماعی، سوم ضعف نظام آموزشی مددکاری اجتماعی، چهارم تخصصی نبودن آموزش‌های مددکاران اجتماعی در نظام دانشگاهی، پنجم به‌کار گیری نیروهای غیرمتخصص در مددکاری اجتماعی، ششم عدم پوشش بیمه‌ای خدمات مددکاری اجتماعی، هفتم ناهماهنگی میان سازمان‌های ارائه دهنده خدمات مددکاری اجتماعی، هشتم جذب مددکاران اجتماعی، طوری‌که گاهی در طول سال یک استخدام هم نداریم.
نظر شما