سلامت نیوز: تحولات جمعیتی از جمله افزایش جمعیت در دهه‌های اخیر سبب شده سیاست‌های کلی جمعیت و برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای هم تغییرات جدی داشته باشد. توسعه همه‌جانبه کشور در بخش‌های مختلف از جمله آموزش و بهداشت، اقتصاد و اشتغال مولّد از ابعاد مهم بهره‌وری سرمایه انسانی در کشور است؛ به‌همین دلیل آگاهی و شناخت وضعیت جمعیتی و تحولات ناشی از افزایش جمعیت، ارزیابی دقیق فرصت‌ها و چالش‌های سرمایه انسانی با توجه به‌ویژگی‌ها و ساختار جمعیتی در کشور نقش اساسی در دستیابی به اهداف سیاست‌های کلّی جمعیت دارد.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایران، از این‌رو انجمن جمعیت شناسی ایران با همکاری سازمان‌ها، مؤسسات و نهادهای مرتبط، نهمین کنفرانس انجمن را با عنوان «پویایی جمعیت و سرمایه انسانی در ایران» آبان ماه سال‌جاری در تهران برگزار کرد.
نرخ بیکاری زنان بالای 40 درصد است
مسعود نیلی/اقتصاددان
مسعود نیلی، اقتصاددان و استاد دانشگاه در این نشست با بیان اینکه در دهه 60 شوک جمعیتی داشتیم، گفت: از زمان‌های دور، متولدین دهه 60 مورد توجه کارشناسان و متخصصان قرار داشتند. حتی در سال 1366 همایش جمعیت و توسعه در مشهد در زمینه اشتغال این گروه سنی برگزار شد. از همان سال‌ها مطرح شد که وقتی متولدین دهه 60 به سن کار می‌رسند، مسأله اشتغال به‌صورت مسأله بزرگ و مهمی نمایان خواهد شد و مقیاس ایجاد شغل در یک سال، به بالای 800 هزار و 900 هزار تا یک میلیون نفر می‌رسد که خیلی دور از واقعیت به نظر می‌رسید که چنین ارقامی بتواند در اقتصاد ایران با نقاط ضعفی که وجود دارد، تحقق پیدا کند. به اعتقاد این اقتصاددان، طبیعتاً به مرور زمان لایه‌های سنی بالاتر می‌رود. در سال 1398 متولدین دهه 60 در میانه دهه چهارم زندگی خود هستند و از زمان ورود به بازار کار آنها گذشته است، برخی اعتقاد دارند که در حال حاضر اشتغال به مقیاس وسیع گذشته به‌عنوان مهم‌ترین اولویت کشور مطرح نیست. به تعبیری با کاهش نرخ رشد جمعیت نسبت به سال 1365 شاید برای اشتغال مورد نیاز کشور، رقم‌هایی معادل 400 هزار تا 500 هزار هم بتواند نرخ بیکاری را کاهش دهد، اما به نظر من این فرضیه درست نیست و موضوع اشتغال همچنان مهم‌ترین اولویت است.
به گفته نیلی، نرخ مشارکت در اقتصاد در حال افزایش است اما یکی از دلایلی هم که تعداد شاغلان به نسبت جمعیت پایین است، نسبت خیلی پایین اشتغال زنان است؛ زیرا آموزش عالی در 15 سال گذشته توسعه زیادی داشته و در برخی سال‌ها تعداد ورودی دختران از پسران هم پیشی گرفته بود. انتظار این بود که نرخ مشارکت زنان در اقتصاد خیلی افزایش پیدا کند الان هم نرخ بیکاری زنان بالای 40 درصد است. این درحالی است که نرخ بیکاری مردان در حدود 25 درصد است. این آمارها نشان می‌دهد که فشار ورود زنان به بازارکار هم روند افزایشی داشته و در نهایت قاعدتاً در سال‌های آینده همچنان در مقیاس‌های بزرگتری باید شغل ایجاد کنیم. وی در ادامه افزود: درآمدزایی اشتغال در حال کاهش پیدا کردن است، در فاصله سال‌های 1384 تا 1390 رشد بدون اشتغال داشتیم و از سال 1390 تا 1396 شاهد اشتغال بدون رشد بودیم و بر میزان اشتغال سالانه افزوده شده است. مسأله اینجا است که متوسط ساعات کاری یک شاغل روند نزولی داشته، یعنی میزان اشتغال با تعداد ساعات کاری کم افزایش پیدا کرده و در این روند شاهد مشاغلی بدون قرارداد مشخص و بدون شیفت‌های کامل هستیم.
نیلی با اشاره به آماری که به‌صورت فصلی توسط مرکز آمار گرفته می‌شود، توضیح داد: وقتی روی ساعات کاری 30 تا 50 ساعت در هفته و 50 تا 70 ساعت در هفته متمرکز می‌شویم، متوجه می‌شویم این اعداد، تقریباً میزان کار تمام وقت افراد به‌صورت نرمال هستند. با مشاهده آمار از سال 1393 تا 1396 این ارقام تقریباً ثابت بودند. اما برای ساعات کاری کمتر یعنی 20 تا 30 ساعت در هفته آمارها بالا رفته‌اند حتی میزان افراد شاغل در ساعات کاری کمتر از 10 ساعت در هفته شیب تندتری هم دارد. او ادامه می‌دهد: بر اساس عدد اشتغال سالانه‌ای که داریم، چنانچه ساعات کاری را بشکنیم متوجه می‌شویم که کیفیت اشتغال رو به کاهش است و شغل‌های پاره وقت و موقت با زمان کم، بخش اصلی تشکیل دهنده اشتغال هستند و عمده اشتغال جدید در کارگاه‌های یک تا 4 نفره است و افرادی که ساعت کاری پایین‌تر دارند آمار بالایی را به خود اختصاص داده‌اند تا جایی که باید نگران کیفیت پایین مشاغل باشیم.
آمارگیری از جمعیت هر 5 سال
محمدصادق علیپور/رئیس پژوهشکده آمار
رئیس پژوهشکده آمار نیز در میزگرد سیاست‌های جمعیتی و بهره‌گیری از سرمایه انسانی توضیح داد: یکی از اصول بنیادین ما این است که آمارها بی‌طرفانه اعلام شود. در سال 1335 قانونی وضع شد که بنا بر آن مرکز آمار مسئول تهیه و جمع‌آوری آمارها اعلام شد؛ از آن تاریخ تا سال 1385 هر 10 سال یک بار اطلاعات جمع‌آوری شد و شاخص‌های مربوط به بازار کار تهیه شد و در اختیار عموم قرار گرفت. البته بنا به اهمیت موضوع و بحث افزایش جمعیت بعد از آن تصمیم گرفته شد هر 5 سال آمارگیری داشته باشیم.
محمدصادق علیپور در ادامه افزود: از سال 1376 تا 1383 طرح پیشینه اشتغال و بیکاری خانوار مطرح شد که با نگاهی مستقل از سرشماری انجام می‌شد و در اختیار سیاستگذاران و تحلیلگران قرار می‌گرفت. از سال 1384 طرح نیروی کار جایگزین طرح قبلی شد چون طرح قبلی نیازها را برآورده نمی‌کرد. طرح جدید مدرن‌تر و به روزتر است. هر خانواری 4 بار در این طرح مورد پرسش قرار می‌گیرد و همه مبانی تئوری و نظری با در نظر گرفتن استانداردهای لازم در آن لحاظ شده است. این طرح هر فصل اجرا می‌شود.
عدم استفاده از سرمایه‌های ارزشمند جمعیتی
محمدجلال عباسی شوازی/جامعه شناس
رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران، با اشاره به اینکه در دهه‌های اخیر کشور ما تغییرات جمعیتی و اجتماعی بی‌سابقه‌ای را تجربه کرده، گفت: نه تنها در کشور ما بلکه در کشورهای دیگر از جمله کشورهای مسلمان نیز ساختار سنی جوان پدید آمده و کشورهایی با باروری بالا مانند یمن و افغانستان بیشترین نسبت کودکان را در جمعیت دارند. این در حالی است که کشورهایی مانند اندونزی و بنگلادش به باروری سطح جایگزینی نزدیک می‌شوند و درصد بالایی از جمعیت آنها در سنین جوانی ١٥ تا ٢٩ سالگی قرار دارند. به‌گفته محمدجلال عباسی شوازی ایران طی دو دهه اخیر میزان باروری زیر سطح جایگزینی را تجربه کرده است و با ورود به پنجره جمعیتی، مسیر میانسالی را طی می‌کند. تحصیلات، بازارکار و اشتغال، سلامت، مهاجرت و آموزش و مهارت از جمله شاخص‌هایی هستند که تحت تأثیر تحولات جمعیت قرار دارند. تحصیلات به‌عنوان شاخص سرمایه انسانی، در تمامی کشورهای مسلمان با وجود تنوع قابل توجه ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی در حال پیشرفت است. نتایج مطالعات در این حوزه نشان دهنده این است که با وجود پتانسیل‌هایی که در ساختار سنی جمعیتی کشور ما و کشورهای مشابه وجود دارد، استفاده سرمایه‌های ارزشمند جمعیتی به درستی صورت نمی‌گیرد. پرواضح است که سیاست‌های ملی توسعه باید روندهای نوظهور جمعیت در راستای توسعه پایدار در همه سطوح را فراهم کند. خوشبختانه همه افراد بویژه مسئولان نظام نسبت به مسأله جمعیت، پویایی جمعیت و تغییرات ساختار جمعیتی آگاه هستند و مفهوم پنجره جمعیتی نشان دهنده این امر است. کما اینکه رهبر معظم انقلاب و رئیس جمهوری هم به این مهم ارزش نهاده‌اند.
سهم 18 درصدی نیروی کار از رشد اقتصادی
عیسی منصوری/معاون وزیر کار
معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در این نشست گفت: سهم نیروی کار از رشد اقتصادی 18 درصد است. در حالی که این رقم در امریکا 24 درصد و در جنوب شرق آسیا 26 درصد است. به‌گفته عیسی منصوری، ظرف 10 ماه گذشته فقط در یکی از رسته‌های کسب و کار حجم عظیمی از قراردادهای بین‌المللی داشتیم اما در هر حال تمرکز باید روی بهره‌وری و اشتغال باشد، درصد کوچکی تحول در نرخ بهره‌وری یعنی بازدهی مناسب. وی در ادامه اضافه می‌کند: دینامیک مهارت در سطح ملی و استانی باید جهت پیدا کند و اصلاح ساختار آموزش عالی صورت بگیرد. خوشبختانه سند ملی سیاست مبتنی بر کار شایسته در دستور کار قرار دارد که اتفاقاً بندی مربوط به حوزه زنان و جنسیت در این سند وجود دارد. به نظر می‌آید گلوگاه این است که زنان باید امکان حضور در عرصه‌های خارج از خانه را داشته باشند.
پنجره جمعیتی تا سال 1420 بسته می‌شود
محمد میرزایی/جمعیت شناس
محمد میرزایی، جمعیت شناس هم با تأکید بر تحولات ساعات کاری شاغلان توضیح داد: رشد و اشتغال رابطه‌ای پارادوکسیکال دارند، در یک مفهوم آماری، جمعیت‌ها از ساختار سنی جوان به ساختار سالخورده منتقل می‌شوند. در مسیر این انتقال که کمتر از نیم قرن است، پنجره جمعیتی را پیش رو داریم. یعنی تا سال 1420 که کم کم این پنجره بسته می‌شود، باید نسبت جمعیت فعال کشور به بالای 70 درصد برسد.
به‌گفته وی، انتقال ساختار جمعیتی پیشامدهای خاص خود را دارد. به‌عنوان مثال در مقوله آمارهای مربوط به ازدواج‌ها و طلاق‌ها در سال‌های اخیر شاهد افزایش نرخ طلاق بوده‌ایم اما باید در این خصوص انتقال ساختار سنی را هم در نظر گرفت. در اواخر دهه 80 میزان نرم ازدواج 8 در هزار بوده اما در اوایل دهه 90 میزان ازدواج به 15 در هزار رسیده است. دلیل آن هم این است که جمعیت دهه 60 به سن ازدواج رسیده بود به‌همین نسبت میزان ازدواج زیاد بود. این رقم در حال حاضر به زیر 10 در هزار رسیده و به‌همین نسبت شاخص خام طلاق هم بالا رفته است.
نظر شما