سلامت نیوز : سال 84 اولین هشدارها درباره ورود مواد مخدر جدید داده شد اما مسئولان آن را جدی نگرفتند تا اینکه سرانجام قانون مربوط به مواد مخدر صنعتی در سال 89 تغییر کرد.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از مردم سالاری ؛ مواد مخدر صنعتی جایگزین مخدرهای سنتی شده است. اما موضوع مهمتر آن است که دسترسی به مخدرهای صنعتی بسیار آسان است و حتی به گفته قائم ‌مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر در 5 دقیقه امکان دسترسی به آن وجود دارد. در همین زمینه میزگردی با حضور عباس دیلمی‌زاده، مدیرعامل انجمن خیریه تولدی دوباره، دکتر محمدرضا قدیرزاده، مشاور رئیس سازمان پزشکی قانونی کشور و سعید صفاتیان، مدیرکل سابق درمان و بازپروری ستاد مبارزه با مواد مخدر در برگزار شد که بخش‌هایی از آن را می‌خوانید:

صفاتیان: مواد روان گردان حدود 30 سال است که در کشورهای دنیا مصرف می‌شوند و ابتدا با موزیک‌های خاصی وارد شد و بعد برای اعتراف‌گیری بود و بعد هم برای لاغری، اما در ایران از سال 84 وارد شد. من هم همان سال اولین مصاحبه مطبوعاتی را درباره مصرف این مواد در اهواز انجام دادم، اما اعتراض شد که چرا این مورد را اعلام کردید چون کم است.

صفاتیان: اگر اصلاح قانون سریعتر بود شاید قاچاقچیان اینگونه عمل نمی‌کردند. آن زمان کیلویی جنس وارد می‌کردند اما قاضی نمی‌توانست حکم دهد، چون همانطور که می‌دانید برای حکم سنگین، مواد باید عوارض داشته باشند. متاسفانه بسیاری از مسئولان نمی‌خواستند بپذیرند که این مواد وارد کشور شده است. ما به شدت خلاء قانونی داشتیم که در ورود و عرضه تاثیر گذاشت. مسئولان تصور می‌کردند اگر بپذیرند نشانه ضعف است. بعد هم قیمت بود. در یک دوره ای قیمت تریاک بالا رفت و مواد گردان جایگزین شد، یعنی براساس نیاز این تقاضا ایجاد شد.

من سال 75 تا 77 مقاله‌هایی در روزنامه همشهری می‌دادم و مقاله‌های پیشگیری را ترجمه می‌کردم. از همان زمان تا الان پیشگیری همان است و تغییری نکرده است. برنامه پیشگیری ما در حوزه مصرف و ورود موازی و همپا نبود. برای همین به اینجا رسیدیم. شاید اگر به موقع عمل می‌کردند مشکل به اینجا نمی‌رسید. تازه از سال 88 صدا و سیما به ما اجازه داد که عکس این مواد را نشان دهیم. همه اینها سبب شد تا ما از قاچاقچیان عقب بیفتیم.

صفاتیان: بله قانون اگر زودتر تصویب می‌شد یا اینکه دیدگاه مسئولان تغییر می‌کرد، در اینصورت شرایط خیلی بهتر بود و مصرف مواد اینگونه افزایش پیدا نمی‌کرد. البته من در مورد مواد 15 و 16 قانون مواد مخدر که سال 89 تصویب شد هم در ستاد ایراد گرفتم.

دیلمی‌زاده: با وجود سیر رشد مصرف این دو مواد مخدر صنعتی ظرف چند سال گذشته هنوز نتوانستیم یک پروتکل دقیق و ارزیابی شده در حوزه مواد مخدر صنعتی داشته باشیم و این نشان می‌دهد در درمان معتادان مواد مخدر صنعتی عقب هستیم. تولیدکنندگان مواد مخدر، این ماده را بسیار آسان می‌سازند و سپس بدون آن که مجبور باشند مانند قاچاقچیان تریاک خطر کنند و آن را از مرز بگذرانند، در شهر توزیع می‌کنند.

بنابراین هزینه ای برای حمل و نقل نیز نمی‌پردازند و به همین علت تولید شیشه افزایش پیدا کرده است. یکی از علل فراوانی عرضه شیشه، زیادی تقاضا برای آن است و علت تقاضای بالا برای شیشه این است که نوع مصرف‌کنندگان این ماده مخدر هنوز به شکل دقیق شناسایی نشده اند و برای ترغیب آنها به ترک اعتیاد اقدام ویژه ای نشده است و همان گونه با آنها رفتار می‌شود که با مصرف کنندگان سنتی مواد مخدر؛ در حالی که این دو گروه زمین تا آسمان با هم فرق دارند و شیوه برخورد با هرکدام باید متفاوت باشد.

دیلمی‌زاده: ما یک مکانیزم انکار داریم که خانواده معتاد، انکار می‌کنند. مثلا مادر معتاد آخرین نفر است که می‌پذیرد فرزندش معتاد است، چون اعتیاد بد و زشت است و به عنوان یک رفتار ضد اخلاقی است. دولت و جامعه هم همین‌طور عمل می‌کنند و انکار می‌کنند.اما در دنیا این موضوع پذیرفته شده. پس خود به خود با تغییر در الگوی مصرف سیستم پیشگیری و درمان را طراحی می‌کنند. تولیدکنندگان مواد مخدر، این ماده را بسیار آسان می‌سازند و سپس بدون آن که مجبور باشند مانند قاچاقچیان تریاک خطر کنند و آن را از مرز بگذرانند، در سطح شهر توزیع می‌کنند بنابراین هزینه ای برای حمل‌و‌نقل نیز نمی‌پردازند و به همین علت تولید شیشه افزایش پیدا کرده است.

یکی از علل فراوانی عرضه شیشه، زیادی تقاضا برای آن است و علت تقاضای بالا برای شیشه این است که نوع مصرف‌کنندگان این ماده مخدر هنوز به شکل دقیق شناسایی نشده‌اند و برای ترغیب آنها به ترک اعتیاد اقدام ویژه‌ای نشده است و همان گونه با آنها رفتار می‌شود که با مصرف‌کنندگان سنتی مواد مخدر؛ در حالی که این دو گروه زمین تا آسمان با هم فرق دارند و شیوه برخورد با هرکدام باید متفاوت باشد.

صفاتیان: این 5 دقیقه یک اصطلاح شده که نشان می‌دهد که دسترسی آسان است. من خودم در مرکز از مراجعه کنندگان می‌پرسم که زمان دسترسی شما به مواد چقدر است و همه اصطلاحا می‌گویند 5 دقیقه. بنابراین به نظر من مهم این عدد نیست مهم این است که زمان دسترسی به مواد مخدر بسیار کم و آسان شده است.

دیلمی‌زاده: خبر دسترسی آسان به مواد مخدر، تازه نیست و حدود چهار سال پیش نیز یکی از اعضای هیات مدیره انجمن داروسازان در این باره هشدار داد، اما در آن زمان ستاد مبارزه با مواد مخدر منکر قضیه شد و آن را تکذیب کرد با این حال آنچه امروز هشدار آقای طاهری را نگران کننده تر می‌کند، این است که او در حرف‌هایش بر ماده مخدر شیشه متمرکز شده است یعنی همان ماده مخدر صنعتی که به گواه بسیاری از کارشناسان حوزه درمان اعتیاد به علت آسیب‌های فراوانش خطرناک ترین نوع مخدر محسوب می‌شود و بسیاری از اخبار حوادث امسال به جنایت‌هایی که مصرف‌کنندگانش مرتکب شدند اختصاص داشت و از آن بدتر این که هنوز الگوی درمان مطمئن و کاملی برای آن ارائه نشده است.

صفاتیان: این گونه نیست که ما از خرده فروش به قاچاقچی اصلی برسیم و این زنجیروار نیست.

بله، زنجیروار نیست، اما جمع کردن خرده فروشان، دسترسی را سخت تر می‌کند و همین خودش عاملی، هرچند کوچک، بازدارنده است.

صفاتیان: ما یک سیستم بروکراسی کند اداری داریم که در برابر این سیستم کند، یک گروه قاچاقچی باهوش و خوش فکر هستند که تند عمل می‌کنند. من یکسال در زندان قزل حصار روی قاچاقچیان کار می‌کردم و واقعا دیدم که آنها چقدر باهوش هستند. از طرف دیگر قضات ما آموزش لازم ندیده‌اند، بستر‌سازی مناسب نیست و بودجه کافی وجود ندارد. پلیس در یک روز می‌تواند 5 هزار نفر را جمع کند اما این‌ها را کجا ببرد و چکار کند؟ تا سال 89 که ضعف قانونی در مورد این مواد مخدر جدید بود، بعد از آن هم جا و بودجه کافی برای آن نیست.

قدیرزاده: در حال حاضر مصرف مواد مخدر سنتی معمولا از 30 سال به بالا آغاز می‌شود، البته معتادان دیگری هم هستند که در سنین بالای 60 همچنان تریاک و شیره مصرف می‌کنند. اما سن مصرف مواد محرک و روانگردان بسیار پایین آمده و متوسط به زیر 20 سال رسیده است. یکی از عوامل بحران و ایجاد خشونت در جامعه، مصرف مواد روانگردان است. کسانی که به پزشکی قانونی مراجعه می‌کنند و زنانی که از سوءرفتار همسرانشان شاکی هستند اعلام می‌کنند همسرانشان اغلب شیشه مصرف می‌کنند. در نزاع‌هایی هم که منجر به قتل یکی از طرفین می‌شود خیلی از اوقات ضارب در حالی این کار را انجام داده که تحت تاثیر شیشه بوده است. از این رو‌ آمار افرادی که به علت نزاع به پزشکی قانونی مراجعه می‌کنند در حال افزایش است.

قدیرزاده: پیش‌بینی ما این است که اگر روند تولید، توزیع و مصرف مواد روانگردان و نحوه برخوردهای نه چندان محکم با این مواد همچنان تداوم یابد، شاهد رشد قارچ گونه لابراتوارها و آشپزخانه‌های زیرزمینی تولید مواد روانگردان در کشور خواهیم بود. یکی از عوامل بحران و ایجاد خشونت در جامعه، مصرف مواد روانگردان است. آمار نزاع در سال 89 بالای 620 هزار نفر گزارش شده، در حالی که سال قبل از آن 580 هزار نفر بوده است که این رشد خوب نیست و نشان از کاهش سطح تاب آوری و افزایش سطح خشونت ابراز شده در جامعه است.

صفاتیان: کاهش قیمت این مواد تاثیر مستقیمی در انگیزه مصرف‌کنندگان و ترک اعتیاد آنها دارد به طوری که وقتی این مواد با قیمت گرانتری فروخته شوند بسیاری از مصرف‌کنندگان به دلیل ناتوانی مالی برای ترک رغبت بیشتری پیدا می‌کنند.

دیلمی‌زاده: از نگاه من بر اساس آمار، نرخ رشد مصرف متوقف شده است و ثابت است. این الگوی مصرف است که تغییر می‌کند. الان اواخر مانند دوران اواخر کراک که سال 83 متوقف شد درباره مواد روان‌گردان هم همین است.الان باید دید که آینده چه موادی می‌آید.همان قدر که جامعه اعتیادی داریم باید بتوانیم آنها را کنترل کنیم و انکار نکنیم. سالانه حدود دو تا سه هزار نفر بر اثر اعتیاد می‌میرند اما مشخص نیست چند درصد به خاطر مواد شیشه بوده است. چون آمار تعداد معتادان به درد نمی‌خورد و باید استانی بدانیم تا برنامه ریزی کنیم. باید ماه به ماه این آمار را به روز کنیم و بدانیم که متناسب با رشد جمعیت چه موادی مصرف می‌شود.

معمولا آماری درباره میزان کشفیات اعلام می‌شود. هرچند منظم و دوره ای نیست.

دیلمی‌زاده: اینکه دائما اعلام کنیم ما کشفیات زیادی داشتیم مهم نیست باید دید که این کشفیات با میزان مصرف همخوانی دارد یا خیر. در اینصورت نسبت به تغییر الگوی مصرف می‌توانیم واکنش نشان دهیم و برنامه ریزی کنیم. تا پنج سال قبل نیروی انتظامی ما آموزشی برای مواد مخدر جدید نداشت، درحالی که مافیا به سرعت عمل می‌کند. متاسفانه هنوز پژوهشی در ایران نشده که وضعیت اجتماعی مصرف کننده مواد مخدر صنعتی و سنتی چگونه است. من برای شما می‌گویم که نیازها و خواسته‌های این دو گروه کاملا با هم متفاوت هستند.

قدیرزاده: حدود 5 سال پیش من در بهزیستی بودم آن موقع در یک جلسه شیشه را در آوردم و به مسئولانی که بودند نشان دادم و گفتم ببینید که بعدا این مواد را بشناسید. سال 89 و 90 آمار خشونت بالا رفت در پزشکی قانونی من دیدم که قتل‌های خانوادگی و ناموسی اتفاق می‌افتاد و خیلی عجیب بود که بعد از بررسی مشخص شد که به خاطر مصرف الگوی مصرف بود. تغییر الگوی مصرف این اتفاق در کل دنیا در حال رخ دادن است و تنها به ایران مربوط نمی‌شود. با تغییر جوامع و نگرش انسان‌ها نسبت به زندگی، نحوه مصرف مواد نیز تغییر کرده است. در گذشته مصرف مواد مخدر به مصرف کنندگان احساس تنبلی می‌داد و آنها بیشتر خموده و خمار بودند، اما با مصرف مواد محرک و روانگردان، فرد دچار بی خوابی بیشتری می‌شود و در مصرف کننده احساس انرژی زیاد همراه با نوعی برانگیختگی پدید می‌آید. در چند سال اخیر شاهد گرایش افراد معتاد بوی‍ژه جوانان به سمت مواد محرک هستیم و می‌توان از دیگر علل این گرایش را کم شدن مواد مخدر سنتی در بازار دانست. قبلا شیشه به صورت قاچاق از جنوب شرق آسیا وارد کشور می‌شد؛ اما اکنون متاسفانه آنقدر تولید این مواد در کشور افزایش یافته است که به صادرکننده این مواد در دنیا تبدیل شده ایم. بنابراین موافقم مصرف شیشه در حال تمام شدن است. شاید برخی قیمت گران و کشفیات را اعلام می‌کنند اما این الگوی مصرف ثابت نمی‌ماند.

قدیرزاده: ما الان اعتیاد خاموش ترامادول را داریم که به راحتی در داروخانه فروخته می‌شود و تبعات آن را در خشونتهای خانگی، اورژانسها می‌بینید اما کسی به آن توجه نمی‌کند. اما چون دارو است کسی کار ندارد. الان عطاری‌ها به عنوان داروی ترک اعتیاد کپسولهایی را توزیع می‌کنند که معلوم نیست درون آن چیست.من چند نمونه را آزمایش کردم ترامادول و چیزهای دیگر درون آنها بودند. بخش عمده مواد تشکیل‌دهنده این قرص‌ها شیمیایی است و از چند داروی گیاهی بی‌اثر در ترک اعتیاد مانند گرد زیره، زردچوبه و گشنیز به عنوان اسانس در این قرص‌ها استفاده شده است.

صفاتیان: نکات فراوانی وجود دارد که باید به آن توجه ویژه کرد. تا همین دو-سه سال گذشته تعداد مصرف کنندگان کراک رقم قابل توجهی به نظر می‌رسید اما امروز می‌بینیم که مصرف آن کم شده است. باید بررسی کرد که چه بر سر مصرف کنندگان کراک آمده است؟ آیا ترک کرده‌اند؟ یا به سمت مصرف هروئین یا روانگردان‌ها رفته اند؟ برای برنامه‌ریزی‌های کلان -پیشگیری، مبارزه و درمان- در حوزه اعتیاد باید به آخرین آمار دسترسی داشت. در برخی کشورها که هرساله این تحقیق انجام می‌شود در این باره مشکلی وجود ندارد اما در کشور ما از سال 86 تاکنون تحقیق جامعی در این باره انجام نشده بود و این یعنی 5 سال فاصله بین دو تحقیق وجود دارد. چنین فاصله ای به این معناست که در پنج سال اعتیاد در کشور رشد کرده است اما ما عددی برای رشد آن در اختیار نداشته ایم.