به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد،خشکاله چیست؟ خشکاله همان پوست میوه و سبزی خشک شده و یا تفاله چای یا قهوه است. خشک کردن این گونه ضایعات و دورریزها به صورت خانگی هم قابل انجام است اما باید دقت داشت با توجه به اینکه نتیجه و محصول این عمل، در نهایت به عنوان غذای دام و یا کمپوست و جهت رشد گیاهان استفاده می‌شود، رعایت نکات سلامت‌محور، از اهمیت بالایی برخوردار است.

در مقوله مدیریت پسماند، تولید خشکاله از روش‌های کاهش زباله است و با توجه به اینکه حدود ۷۰ درصد پسماند خانگی را زباله‌تر تشکیل می‌دهد، تولید خشکاله مورد توجه است. اما با توجه به اینکه محصول به دست آمده بر سلامت دام و گیاهان و در نهایت انسان‌ها اثر دارد، نیازمند بررسی دقیق‌تر این مبحث هستیم؛ به همین جهت با ابوعلی گلزاری، پسادکترای مهندسی و مدیریت پسماند و یاشار رضایی سبزوار، دکترای مهندسی و مدیریت پسماند گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

در ابتدا لطفا بفرمایید که خشکاله چیست و چه اهمیتی دارد؟

ابوعلی گلزاری: خشکاله همان پوست میوه و سبزی خشک شده است. اهمیت آن زمانی مشخص می‌شود که بدانیم میزان ضایعات مواد غذایی در ایران سالانه حدود 35 میلیون تن برآورد می‌شود که این میزان دو برابر میانگین جهانی است. این پسماندهای غذایی عموما به محل‌های دفن پسماند سرازیر می‌شوند، و در آنجا تجزیه می‌شوند.

این فرآیند متان که یک گاز گلخانه‌ای قوی است، را تولید می‌کند. نتیجتا ساده‌ترین راهکار برای کاهش قابل توجه اثرات زیست محیطی و هزینه‌های دفن، کاهش حجم پسماند غذایی ورودی به محل‌های دفن است. لذا رسیدگی به انواع ضایعات غذایی از جمله پوست میوه و سبزی خشک شده برای توسعه اقتصادی و پایداری محیط زیست بسیار مهم است. یکی از راهکارهایی که در این خصوص اخیرا ارائه شده، تولید خشکاله از این مواد است.

یاشار رضایی سبزوار: مشکلی که در اینجا وجود دارد حجم بالای پسماند غذایی در کشور و جمع‌آوری مخلوط پسماند شهری است که مدیریت پسماند را برای کشور تبدیل به یک چالش بزرگ کرده است. در این سیستم، جمع‌آوری پسماند غذایی همراه با سایر پسماندها مانند پلاستیک‌ها و قوطی‌ها انجام می‌شود. برای همین تصمیم‌گیران کلان همواره به دنبال راهکارهایی هستند که میزان پسماند غذایی را کاهش بدهند یا دست‌کم آن را به صورت جداگانه جمع‌آوری کنند.

این روش در ایران و جهان چقدر مورد استفاده است؟

گلزاری: در ایران این روش به صورت خودجوش و بدون کوچک‌ترین آموزشی توسط برخی از شهروندان به صورت محله‌ای انجام می‌شود که از حمایت برخی از انجمن‌های محلی نیز برخوردار است و متاسفانه این انجمن‌ها نیز اطلاعات کافی در این زمینه ندارند. در جهان عموما کاهش تولید پسماند غذایی از طریق اصلاح الگوی مصرف به عنوان راهکار اصلی ارائه می‌شود. این روش نه‌تنها منجر به کاهش حجم پسماند غذایی ورودی به محل‌های دفن می‌شود، بلکه منابعی مانند آب و انرژی را که در تولید، پردازش و حمل و نقل مواد غذایی استفاده می‌شود را نیز کاهش می‌دهد.

رضایی: در کل کشورهای مختلف رویکردهای متفاوتی نسبت به پوست میوه و سبزی خشک شده تولید شده در منازل دارند. برخی از کشورها از این پسماند مستقیما در تولید کود و کمپوست استفاده می‌کنند که علاوه بر کاهش حجم پسماند غذایی ورودی به محل‌های دفن و در نتیجه کاهش تولید متان، با تولید محصولی مغذی برای خاک، سلامت خاک و بازده کشاورزی را بهبود می‌بخشند.

برخی دیگر از کشورها از این پسماند در تولید بیوچار یا همان زغال زیستی بهره می‌برند. بیوچار شکل پایداری از کربن است که دی اکسید کربن را جذب می‌کند و در نتیجه انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش می‌دهد. همچنین باعث افزایش حاصلخیزی خاک و حفظ آب می‌شود. در برخی کشورها نیز از نشاسته پلی ساکاریدی موجود در پوست برخی میوه‌ها که به پکتین معروف است در تولید صنعتی ژله، مربا، مارمالادو برخی داروها استفاده می‌شود.

آیا در جهان کشورهایی هستند که تجربیات مشابه داشته باشند؟ آمار قابل استنادی در این زمینه داریم؟

گلزاری: بررسی کاربرد خشکاله به عنوان خوراک دام در سایر کشورهای جهان نشان می‌دهد به دلیل نگرانی‌های بالقوه در مورد ایمنی مواد غذایی، ترکیبات ناپایدار، آلودگی، هزینه‌های تولید بالا و مقررات مربوط به استفاده از محصولات مشتق شده از ضایعات در خوراک دام، کمتر رایج است. همچنین ضایعات مواد غذایی به دلیل محتوای آب زیاد، در حین جمع‌آوری، حمل و نقل و ذخیره‌سازی مستعد پوسیدگی و کاهش کیفیت هستند.

علاوه بر این استفاده از ضایعات مواد غذایی به عنوان خوراک حیوانات به دلیل خطر بیماری‌هایی مانند تب برفکی در سطح جهانی مورد اقبال نیست. به عنوان مثال، در اتحادیه اروپا پس از شیوع بیماری تب برفکی در سال 2002، استفاده از ضایعات غذایی به عنوان خوراک دام ممنوع شد. در مقابل، در کشورهای آسیای شرقی مانند ژاپن و کره، به شرط اجرای عملیات حرارتی ضایعات غذایی جمع‌آوری شده برای جلوگیری از آلوده شدن دام به بیماری‌ها منعی ندارد.

تجربیات انگلیس در خصوص معضل باقی مانده مواد غذایی نشان می‌دهد که تحت هر شرایطی، خوردن این باقی مانده‌ها (غذاهای دست‌خورده) توسط انسان، بهترین گزینه است. چرا که حمل و نقل آن منجر به انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود. حتی اگر نیمی از این غذاها به خیریه‌ها اهدا شود و نیمی دیگر در محل دفن پسماند بدون زیرساخت مناسب ریخته شود، باز هم بهتر از سایر گزینه‌ها، به ویژه تبدیل به خوراک دام است.

بررسی‌ها در این کشور نشان می‌دهد که دفع در محل دفن پسماند بدترین گزینه موجود برای مواد غذایی است. از این رو انحراف این غذاها از محل دفن پسماند اهمیت ویژه‌ای دارد. بررسی‌ها در خصوص پسماند میوه و سبزیجات در این کشور نیز نشان می‌دهد که اگر این مواد برای مصرف انسان نامناسب باشد، هضم بی‌هوازی بر تولید خوراک دام ارجح است.

رضایی: در سال 2006، ژاپن و کره‌جنوبی به ترتیب 5/52 و 5/42 درصد ضایعات غذایی در تولید خوراک دام بازیافت کردند. در این کشورها، تولید این نوع از خوراک از ضایعات مواد غذایی، به ‌شدت تحت نظارت است و فقط در تأسیسات ثبت شده با روش‌های مشخص انجام می‌شود. مثلا در ژاپن بر اساس قانون «ترویج استفاده از پسماندهای مواد غذایی بازیافتی» ضایعات مواد غذایی باید حداقل به مدت 30 دقیقه در دمای 70 درجه سانتیگراد در تاسیسات تولید خوراک گرم شوند یا در کره‌جنوبی بر اساس قانون «کنترل خوراک دام و ماهی» این ضایعات باید تا دمای 80 درجه سانتیگراد استریل شوند و سپس با پوسته ذرت یا برنج برای رسیدن به حد استاندارد رطوبت که در حدود 70 تا 80 درصد است، مخلوط شوند. بر اساس همین قوانین استفاده از ضایعات مواد غذایی خانگی به عنوان خوراک در ژاپن ممنوع است چرا که کنترل و نحوه ذخیره‌سازی آنها در منازل ممکن نیست و احتمال آلوده شده این مواد به مواد مضر بالاست.

در کل بر اساس قوانین این کشورها، انواع خاصی از ضایعات مواد غذایی که به عنوان «ضایعات غذایی کنترل شده» شناخته می‌شوند، برای استفاده در تولید خوراک مجاز هستند. این ضایعات، به دسته‌های خاصی از ضایعات غذایی تولید شده در صنایع غذایی اشاره دارد که برای اطمینان از ایمنی، مراحل پردازش و بهداشت مناسب را طی کرده‌اند. همچنین ضایعات غذایی که برای استفاده در تولید خوراک در نظر گرفته شده‌اند باید برای از بین‌ بردن پاتوژن‌ها، آلاینده‌ها و سموم احتمالی تحت پردازش قرار بگیرند.

این پردازش معمولا شامل روش‌هایی مانند گرم کردن، خشک کردن یا تخمیر برای اطمینان از ایمنی خوراک است. بر اساس قوانین ژاپن، استفاده از مواد خطرناک، آلاینده‌ها یا موادی که سلامتی حیوانات یا انسان‌ها را به خطر می‌اندازند از قبیل فلزات سنگین، آفت‌کش‌ها، ترکیبات سمی، فرآورده‌های گوشتی و ضایعات غذایی خام یا فرآوری نشده به ویژه از منابع خانگی یا منابع کنترل نشده، ممنوع است.

شایان توجه است که در ژاپن، ضایعات غذایی تولید شده از منابع مختلف، مانند تأسیسات فرآوری مواد غذایی و رستوران‌ها، در نقطه تولید تفکیک می‌شوند و فقط انواع تایید شده ضایعات مواد غذایی برای اهداف بازیافت جمع‌آوری می‌شوند. همچنین در طول فرآیند جمع‌آوری و فرآوری، کنترل کیفیت شدیدی برای حصول اطمینان از اینکه مواد تشکیل‌دهنده خوراک حاصل با استانداردهای ایمنی و نظارتی مطابقت دارند، اجرا می‌شوند. این تجربیات نشان می‌دهد کاربرد پسماند غذایی برای خوراک دام در کشورهای جهان چندان رایج نیست و کشورهای محدودی که این کاربرد را مجاز دانسته‌اند نیز محدودیت‌های سختگیرانه به همراه نظارت دقیق در طول زنجیره تولید خوراک دام اعمال کرده‌اند.

از منظر موافقان، تولید خشکاله چه مزایایی دارد؟

گلزاری: از منظر موافقان مزایای این طرح در کاهش چشمگیر وزن و حجم پسماند روزانه و کاربرد مجدد آن در خوراک دام است. واردات نهاده‌های دامی دارای اهمیت خاصی در اقتصاد کشور است؛ در حال حاضر به دلیل کمبود علوفه و غذای دام در کشور، بخش عظیمی از واردات کشور به این محصولات اختصاص داده شده است. از طرفی کاشت برخی از نهاده‌ها مانند ذرت، نیاز به مصرف آب بالایی دارند، از این رو تولید آنها در کشور با توجه به بحران آبی موجود منطقی نیست.

از طرفی دیگر با وقوع جنگ روسیه و اوکراین تامین این نهاده‌ها با مشکلات جدی مواجه شده چرا که دو این کشور در تأمین این کالا نقش پر رنگی در جهان ایفا می‌کنند. موافقان تولید خشکاله بر این باورند که برخی از نیازهای کشور در زمینه تغذیه دام، مرتفع می‌شود و علاوه بر کاهش وابستگی کشور به سایر کشورها، مانع از خروج ارز نیز می‌شود.

رضایی: موافقان بر این باورند که کاهش حجم پسماند منجر به کاهش شیرابه‌های تولیدی در مراکز مدیریت پسماند نیز می‌شود که این خود مزیت بزرگی است. همچنین موافقان این طرح به پژوهشی اشاره می‌کنند که در مقیاس کوچک، تولید خشکاله برای خوراک دام موفقیت‌آمیز بوده است. آنها بر این باورند که افزایش نیاز به نهاده‌های دامی در کشور و عدم تامین به موقع آن می‌تواند کشور را به سمت نقض حریم جنگل‌ها برای کاشت گیاهان مناسب تغذیه دام سوق بدهد که این خود اثرات زیان باری را به همراه خواهد داشت که تولید خشکاله ضمن کاهش وابستگی کشور به سایر کشورها و خروج ارز، می‌تواند از وقوع اثرات منفی کمبود خوراک دام در کشور جلوگیری کند.

دیدگاه مخالفان این روش چیست؟

گلزاری: مهم‌ترین دلیل مخالفان این طرح امکان تولید سم آفلاتوکسین و ورود این سم به خوراک انسان است. همچنین نبود دستورالعملی مدون در این خصوص منجر به تحمیل سلایق شخصی در تولید خشکاله می‌شود.

رضایی: عدم آشنایی مردم با این پدیده منجر به تولید خشکاله به صورت غیرعلمی و ورود سمومی از پسماند خانگی از جمله پلاستیک و باتری به محصول نهایی می‌شود. همچنین میزان مواد مغذی موجود در خشکاله تولید شده در طول سال ثابت نیست که این امر برای دامداران مشکل‌آفرین است چرا که تعادل مواد مغذی در خوراک برای دام امری مهم است. همچنین جمع‌آوری آنها در منزل برای افراد حاضر در منزل نیز می‌تواند خطرناک باشد.

شما موافق این طرح هستید یا مخالف آن و دلایل موافقت یا مخالفت شما با این طرح در چیست؟

گلزاری: من با این طرح از دو منظر مخالف هستم؛ بحث اول: مشکلات مرتبط با سلامتی این طرح است و بحث دوم: از منظر علم مدیریت پسماند است. در بحث مشکلات مرتبط با سلامتی این طرح، اگر فرآیند تولید و مصرف خشکاله را به سه مرحله تولید خشکاله، جمع‌آوری و حمل و مصرف نهایی آن طبقه‌بندی کنیم در هر مرحله ایرادات و مشکلاتی هست که می‌تواند خسارات شدیدی را به همراه داشته باشد.

در خصوص تولید در ابتدا باید مشخص شود که تولید آن به چه نحوی قرار است صورت بگیرد. به‌ طور کلی به دو شکل می‌توان خشکاله را تولید کرد؛ در روش نخست تولید در مقیاس خانگی صورت می‌گیرد به نحوی که شهروندان پسماند ‌تر خود را از پسماند خشک جدا کرده و در منزل آن را خشک می‌کنند و در پایان به متولی جمع‌آوری خشکاله تحویل می‌دهند.

در این روش شهروندان نقش تولید کننده خشکاله را بر عهده دارند و واحدهای صنعتی تنها مدیریت جمع‌آوری آن را بر عهده دارند. در روش دوم جمع‌آوری مستقیم پسماند ‌تر توسط متولی جمع‌آوری برای تولید خشکاله در مقیاس صنعتی صورت می‌گیرد و شهروندان تنها نقش تولید کننده پسماند را دارند و تولید خشکاله بر عهده واحدهای صنعتی است.

در روش نخست که در آن شهروندان نقش تولیدکننده خشکاله را بر عهده دارند، کاهش چشمگیر حجم و وزن پسماند و در نتیجه کاهش چشمگیر هزینه‌های جمع‌آوری پسماند را شاهد خواهیم بود؛ اما این تنها بخشی از ماجرا است. در این روش شهروندان شرکت کننده در این طرح باید محلی را در منزل خود به این امر اختصاص بدهند و آموزش‌های لازم در خصوص نحوه خشک کردن و موادی که باید خشک شوند را دریافت کنند؛ چرا که خشک‌ کردن این پسماندهای‌ تر باید کاملا جدا از سایر پسماندها و به گونه‌ای باشد که رطوبت آنها از بین برود و هوا به راحتی در میان آنها جابه‌جا شده و کپک و پشه سراغ آنها نرود.

با توجه به حساسیت فرآیند تولید خشکاله، احتمال آلودگی محصول تولید شده نهایی در این روش بسیار بالاست؛ به عنوان مثال اگر باتری، لامپ یا مواد روغنی در کنار این مواد باشند یا خشک کردن پوست میوه با برچسب پلاستیکی آن صورت بپذیرد یا خشک ‌کردن منجر به تولید کپک گردد ، محصول نهایی آلوده خواهد بود و مصرف آن مضر می‌شود. در کل فرآیند خشک ‌کردن مواد غذایی برای تولید خشکاله به ‌شدت مستعد آلوده شدن یا رشد قارچ‌های بیماری‌زایی به‌نام آسپرژیلوس (Aspergillus) است.

این قارچ، سمی به نام آفلاتوکسین (Aflatoxin) تولید می‌کند که در صورت خوردن، تنفس و یا تماس پوستی می‌تواند منجر به نکروز بافتی، التهاب شدید کبد، سرطان کبد و سرطان معده شود. افرادی که در منزل با تولید خشکاله سر و کار دارند در معرض این قارچ و سموم آن نیز قرار دارند. این موارد تنها چند نمونه ساده از مواد آلوده کننده خشکاله هستند. برای جلوگیری از این مشکلات شهروندان باید فضای مناسبی برای تولید خشکاله در خانه خود تخصیص بدهند که این موضوع نیز چندان باب میل افراد نیست.

در روش دوم تولید خشکاله - که در آن متولی خصوصی یا دولتی مسوولیت جمع‌آوری پسماند غذایی و تولید خشکاله را بر عهده دارد - کاهش حجم و وزن پسماند رخ نمی‌دهد و لذا کاهشی در هزینه‌های جمع‌آوری نیز صورت نمی‌گیرد. اما خطر تولید کپک یا آلوده شدن آن به‌ شدت افزایش می‌یابد، چرا که همچنان شهروندان باید محلی را در منزل خود به این امر اختصاص بدهند و آموزش‌های لازم در خصوص موادی که باید جداگانه جمع‌آوری شوند را دریافت کنند تا از آلودگی آن جلوگیری شود؛ همچنین جمع‌آوری باید به ‌طور مداوم انجام شود تا پسماند جمع‌ شده در منزل شهروندان دچار کپک‌زدگی نشود.

از طرفی دیگر خودروی جمع‌آوری کننده در هر مسیر از جمع‌آوری حجم بالایی از پسماند را منتقل می‌کند و در صورتی که تنها بخشی از آن آلوده باشد ممکن است کل بار پسماند را آلوده کند. همچنین پس از هر بار تخلیه بار پسماند - در صورتی که مخزن جمع‌آوری به درستی گندزدایی نشود - آلودگی به بارهای بعدی نیز ممکن است منتقل شود.

رضایی: بنده نیز با این طرح مخالفم و دلایل مخالفت بسیاری هم برای آن وجود دارد. علاوه بر مواردی که گفته شد باید بگویم که پس از تولید خشکاله، محصول نهایی معمولا به عنوان خوراک دام مصرف می‌شود. اما همان طور که اشاره شد، یکی از خطرات بالقوه تولید خشکاله، تولید سم آفلاتوکسین است که در صورت ورود به جیره غذایی دام می‌تواند خطرات جبران‌ناپذیری را به صنعت پرورش دام کشور وارد کند. از آنجایی که پرورش دام و طیور به منظور تولید گوشت و فرآورده‌های لبنی برای مصرف انسان صورت می‌گیرد این سموم نهایتا وارد بدن خود ما به عنوان مصرف کننده این مواد می‌شود.

علاوه بر این مشکل، میزان مواد مغذی موجود در خشکاله تولید شده در طول سال ثابت نیست؛ چرا که این امر بستگی مستقیمی به عادات غذایی مردم در طول سال دارد که با تغییر فصول تغییر می‌کند. نوسان در میزان مواد مغذی موجود در خشکاله تعادل خوراک دام را بر هم می‌زند؛ بر قراری مجدد تعادل مستلزم صرف هزینه اضافی برای دامدار است. همچنین حیوانات مختلف نیازهای رژیمی مختلفی دارند که این خشکاله‌ها نمی‌توانند همه آنها را بر طرف کنند. از این رو این رویکرد از منظر اقتصادی جای بحث و بررسی بسیاری دارد. در کنار این مباحث، این طرح ایراداتی هم از منظر مدیریت پسماند دارد.

ایرادات مدیریت پسماندی این طرح چیست؟

گلزاری: امروزه رویکرد جهان در خصوص توسعه، رویکردی چند وجهی با هدف کاهش اثرات منفی زیست‌محیطی، اقتصادی، اجتماعی و سلامتی و حفظ منابع است که ما به عنوان توسعه پایدار با آن آشنا هستیم. در این خصوص در بحث مدیریت پسماند، گفتمان اقتصاد چرخشی در سلسله مراتب پسماند شکل گرفته است؛ این گفتمان در حال حاضر متر و معیار ما برای بررسی میزان پایداری روش‌های گوناگون در مدیریت پسماند است.

از آنجایی که راهکار تولید خشکاله از پسماند، به عنوان راهکاری برای مدیریت بخشی از پسماند غذایی و خانگی ارایه شده است، میزان همسویی این راهکار با این گفتمان در پسماند باید بررسی شده تا مشخص شود که این راهکار تا چه میزان با اهداف «توسعه پایدار در مدیریت پسماند» همسو است. این گفتمان ۱۰ اصل دارد که به ترتیب سلسله مراتب اهمیت ۳ اصل نخست آن به راهکارهای کاهش میزان تولید پسماند، ۵ اصل دوم آن به راهکارهای استفاده مجدد و ۲ اصل انتهایی آن به بازیافت مواد می‌پردازد.

بر این اساس، اصل اول در این گفتمان کاهش تولید، اصل دوم استفاده مجدد و اصل سوم و نهایی بازیافت پسماند است. تولید خشکاله از پسماند اصل اولیه را در این گفتمان که همان کاهش پسماند است، در نظر نمی‌گیرد. کاهش تولید پسماند به ‌نحوی که موافقان تولید خشکاله اذعان دارند، به معنای کاهش حجم پسماند جمع‌آوری شده توسط خودروی جمع‌آوری پسماند نیست، بلکه به معنی کاهش تولید آن در محل تولید پسماند است که در این مبحث منزل شهروندان است.

به بیانی دیگر طرح تولید خشکاله در منزل اگر چه حجم پسماند جمع‌آوری شده را کاهش می‌دهد اما باعث کاهش حجم زباله تولید شده نمی‌شود و در درازمدت ممکن است با ایجاد این ذهنیت در عموم مردم که «پسماند غذایی تولیدی من در نهایت به مصرف دام و طیور می‌رسد پس اگر میزان آن افزایش یابد در واقع خوراک بیشتری برای دام تولید شده پس مشکلی ندارد» منجر به افزایش تولید پسماند غذایی و پسماند تر شود. از این رو این طرح مانع از هدررفت منابع و کاهش اثرات مرتبط با پسماند نمی‌شود.

رضایی: تولید خشکاله از پسماند غذایی خانگی محصولی است که برای خوراک دام و طیور چندان مناسب نیست و ممکن است به کلی نامناسب باشد. این به آن معنی است که ما تمام وقت و هزینه خود را صرف محصولی بی‌ثمر کرده‌ایم و نتیجتا مجبور خواهیم بود که از خشکاله به عنوان بهبود ‌دهنده خاک یا خوراک تولید کمپوست استفاده کنیم.

برای تولید بهبود ‌دهنده خاک از این پسماند روش‌های بهتر با بهره‌وری بالاتری نیز وجود دارد که در مقایسه با خشکاله روش‌های مدیریت پسماندی بهتری هستند. کاربرد خشکاله در تولید کمپوست نیز مناسب نیست چرا که اساسا در تولید کمپوست وجود آب عاملی اساسی است اما در تولید خشکاله آب پیش‌تر حذف شده و عملا کاری بیهوده انجام شده است.

به‌طور کلی در حالی که بازیافت نقش مهمی در مدیریت پسماند ایفا می‌کند، اولویت‌بندی به حداقل رساندن ضایعات مواد غذایی با اهداف پایداری، بیشتر همخوانی دارد و مزایای متعددی برای جامعه، اقتصاد و محیط زیست دارد. طرز فکر تبدیل پسماند غذایی به خشکاله نه‌تنها منجر به کاهش پسماند نمی‌شود بلکه در درازمدت می‌تواند منجر به افزایش تولید ضایعات غذایی شود. در نتیجه، طرح پیشنهادی در حفظ موثر منابع و کاهش اثرات نامطلوب مرتبط با آن ناکام خواهد شد.

به عنوان جمع‌بندی اگر نکته‌ای هست، بفرمایید

گلزاری: در مجموع عدم امکان نظارت دقیق بر اجرای چنین طرحی در مقیاس خانگی، در کنار مخاطرات تولید خشکاله چه در منزل و چه در مقیاس صنعتی برای افراد و با در نظر گرفتن این نکته که این راهکار منجر به کاهش پسماند غذایی و در نهایت تولید پسماند نمی‌شود، این راهکار، راهکاری ناقص و ناپایدار از منظر مدیریت تخصصی پسماند است.

لذا برای رفع معضل پسماند غذایی در کشور باید راهکارهای دیگر با پایداری بیشتر در نظر گرفته شود. دوستان! ما در کشوری داریم راجع به خشکاله و تبدیل پسماند ‌تر به خشک و جداسازی آن صحبت می‌کنیم که در حالت معمولی مردم ما هنوز پسماند ‌تر را از خشک جدا نمی‌کنند چه برسد به اینکه پسماند ‌تر را خشک کنند و جدا کنند! به جای تمرکز بر این مباحث باید تمام همت خود را متمرکز کنیم برای آموزش و هدایت تغییر رفتار در تفکیک پسماند در مبدا. اینجانب با مطالعه تاریخچه مدیریت پسماند حداقل 50 کشور، هیچ کشوری بدون تفکیک اصولی مدیریت پسماند نتوانسته معضل پسماند را مدیریت کند.

همه دوستانی که دغدغه بحقی راجع به محیط زیست و مدیریت پسماند دارند و در این زمینه پرتلاش و دغدغه‌مند بوده و پتانسیل ارزشمند این عرضه هستند لطفا بیشتر راجع به این مسائل تفکر کنند و مسیرهایی که جهان نتایج خوب گرفته را طی کنند و تافته جدا بافته نباشند و مسیرهای تخیلی را به نمایش نگذارند و کمک کنند تا با همگرایی و آموزش صحیح و اصولی پسماندهای عادی به بهترین نحو مدیریت شوند.

رضایی: اصولا ارائه طرحی در این ابعاد و در حوزه محیط‌زیست نیازمند انجام ارزیابی اقتصادی و زیست‌محیطی است. موافقان این طرح تنها به پژوهشی استناد می‌کنند که در مقیاس کوچک، موفقیت‌آمیز بوده است. اما با توجه به اینکه طرح برای خوراک دام ارائه شده حساسیت آن بالاست و استناد به یک پژوهش در مقیاس غیرصنعتی و به صورت کنترل شده ابدا اساس علمی ندارد.

اصولا چنین طرح‌هایی ابتدا در مقیاس آزمایشگاهی بررسی می‌شوند، سپس به مرور و طی چند مرحله مقیاس آن بزرگ‌تر می‌شود تا به مقیاس صنعتی برسد و در طی آن مشکلات آن بررسی و در صورت امکان رفع می‌شود. در مجموع به نظر بنده این راهکار، با اصول توسعه پایدار در مدیریت پسماند همراستا نیست و برای این مشکل باید به فکر راهکارهای دیگر با بررسی‌های دقیق‌تر باشیم.