به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه آرمان امروز افغانستان با ساخت سد روی هیرمند، ورودی آب به ایران را به میزان بسیار بالایی کاهش داد. ادامه این روند باعث شد سران وقت دو کشور پای میز مذاکره بنشینند. اولین مذاکرات بین دو کشور در سال ۱۳۰۹ شمسی انجام شد که بی‌نتیجه ماند. هشت سال بعد «باقی کاظمی»، سفیرکبیر وقت ایران در کابل، معاهده‌ای را با «علی محمد»، وزیر امور خارجه دولت پادشاهی افغانستان، به امضا رساند تا سهم ایران از هیرمند مشخص شود. در این معاهده، حجم مشخصی برای سهم ایران در نظر گرفته نشده بود.
این معاهده دوام چندانی نداشت و بین دو طرف اختلافات زیادی بر سر آن ایجاد شد. تا اینکه با پادرمیانی سه کشور ایالات متحده، کانادا و شیلی، کمیسیونی مشترک به بررسی موضوع پرداخت که به کمیسیون «دلتا» مشهور شد.
در ۲۲ اسفند ۱۳۵۱، «امیرعباس هویدا»، نخست‌وزیر وقت ایران به کابل رفت و به همراه «محمد موسی شفیع»، صدراعظم افغانستان معاهده‌ای را به امضا رساند که سهم ایران از آب هیرمند را در هر ثانیه، به‌طور متوسط ۲۲ مترمکعب برابر با سالانه ۷۰۰ میلیون مترمکعب مشخص کرد.
حقابه ایران طی جدول زمانبندی، باید در ماه‌های مختلف سال پرداخت می‌شد. طبق ماده ششم این معاهده «افغانستان نباید دست به اقداماتی بزند که حقابه ایران برای زراعت به‌طور کلی نامناسب شود.» و در ماده هفتم هم نوشته شده که «هر نوع بنای فنی مشترک که احداث آن برای استحکام بستر رود در مواضعی که خط سرحد در بستر رود هیرمند واقع شده، بعد از موافقت طرفین بر شرایط و مشخصات آن می‌تواند احداث شود.» این معاهده دوام پیدا نکرد و ناآرامی‌ها در افغانستان که با ورود نظامی شوروی سابق در سوم دی‌ماه ۱۳۵۸ آغاز شد، آن را ناکارآمد گذاشت. بند کمال‌خان در سال ۱۳۹۹ آبگیری شد و به دنبال آن مسیر رودخانه هیرمند هم منحرف و ماجرای حقابه هیرمند و تاثیر آن در روابط بین ایران و افغانستان وارد فاز تازه‌ای شد. مقامات ایرانی بارها به این موضوع تاکید کرده‌اند که پیگیر حقابه هیرمند خواهند بود و مقامات افغانستان هم به صورت مداوم بر پایبندی خود به معاهده سال ۱۳۵۱ تاکید می‌کردند، اما با تغییر حکومت در سال ۱۴۰۰، موضوع پیگیری پیچیده‌تر شد.
هیچ دولتی متعهد نبود
معاهده آب میان افغانستان و ایران که در سال ۱۳۵۱ میان نخست وزیران وقت دو کشور امضا شد که بر اساس آن در صورت کافی بودن آب هیرمند سالانه حدود ۸۲۰ میلیون متر مکعب آب به ایران تعلق خواهد گرفت، اما طی دو دهه گذشته این حق‌آبه از سوی دولت‌های افغانستان پرداخت نشده و همین امر به نابودی تالاب هیرمند، منجر شده است. البته این اولین باری نیست که اولویت حیاتی آب را فراموش شده و پیشتر نیز در برابر احداث سد کمال خان که یکی از دلایل نابودی هیرمند به شمار می‌رود در افتتاح این سد اشرف غنی، رئیس جمهور وقت افغانستان به صراحت اعلام کرد که «دیگر به ایران آب نمی‌دهیم» و از سیاست پرداخت حقابه هیرمند در برابر نفت سکوت کرد. او در مراسم افتتاح این سد گفت که آب هیرمند قرن‌ها از افغانستان خارج می‌شد ولی اکنون مدیریت آن به دست افغان‌هاست و آنچه که در معاهده آب که میان ایران و افغانستان آمده عملی خواهد شد، اما زیادتر از تعهد، سخن، مذاکره است.»
پس از روی کار آمدن امارت اسلامی نیز همین وضعیت وجود داشت و چندین باری که طالبان حق آبه هیرمند را به اجبار پرداخت کرد، آب را به بیابان‌ها فرستاد و به هیرمند نرسید. در این میان، تنها سه روز پس از دستور تازه رئیس جمهوری برای «پیگیری جدی» موضوع دریافت حق‌آبه از رودخانه هیرمند، وزیر نیرو اعلام کرد: «دولت جلسه‌ای با حکومت طالبان داشته و این گروه در این زمینه تعهد داده است.»
علی‌اکبر محرابیان افزود: «در این جلسه، طالبان متعهد به عملیاتی کردن معاهده هیرمند و پرداخت حق‌آبه ایران بر اساس این معاهده شده است.» این اظهارات وزیر نیرو در حالی بیان شد که در همین روز، حسن کاظمی قمی، نماینده رئیس‌جمهور در امور افغانستان و سرپرست سفارت ایران در کابل، گفته است که «دولت طالبان از روز آغاز به‌کار خود همواره تعهد خود به معاهده آب هیرمند را تکرار و بر آن تأکید کرده اما در عمل فقط چهار درصد از حق‌آبه ایران از هیرمند وارد کشور شده است.»
درحالی که مدتی طولانی است که استان سیستان و بلوچستان با وضعیت بسیار وخیم کم‌آبی روبه‌رو شده، دولت سیزدهم با وجود وعده‌های مکرر هنوز نتوانسته است اختلاف تهران و کابل در زمینه حق‌آبه هیرمند را حل کند. رئیسی در آخرین جلسه تاکید کرده بود: «حق‌آبه ایران از هیرمند مساله با اهمیتی است» به وزرای نیرو و امور خارجه و نماینده ویژه رئیس‌جمهور در امور افغانستان مأموریت ویژه داد تا این مساله را با جدیت پیگیری کنند.» نماینده ویژه رئیس‌جمهور در امور افغانستان، پس از این دستور، در مصاحبه‌ای با یکی از شبکه‌های تلویزیونی در ایران گفت که «مقام‌های طالبان همیشه به پایبندی به اجرای معاهده ۱۳۵۱ بین دو کشور تأکید کرده‌اند اما تقصیر عملی نشدن این پایبندی را متوجه بعضی متخصصان دانست.
حسن کاظمی مدعی شد: «بعضی متخصصان دولت پیشین که در دستگاه حکومت طالبان شاغل‌اند و هنوز با مقامات پیشین مرتبط با بیگانگان در ارتباط‌اند باعث اجرایی نشدن تعهدات معاهده هیرمند هستند.»
با وجود این، سرپرست سفارت ایران در کابل در مصاحبه تلویزیونی تازه خود گفت: «اما واقعیتی که اتفاق افتاد این بود که در سال گذشته بر خلاف این تأکید و التزام و پایبندی میزان آبی که از افغانستان وارد خاک کشور ما شد، حدود ۲۷ میلیون مترمکعب بیشتر نبود، در چند نوبت رهاسازی آبی که صورت گرفت این اتفاق افتاد، این یک فاصله عمیق و یک شکاف عمیقی است بین آن عددی که در معاهده آمده و آن چیزی که انجام شده است.» روز ۲۳ فروردین اسماعیل حسین‌زهی، نماینده خاش در مجلس خبر داد که در حال حاضر، ۷۰ درصد شهر خاش آب ندارد و ۳۰ درصد مابقی هم غیرقابل شرب است. او به خبرگزاری ایسنا گفت که شهروندان در خاش ناچارند آب بسته‌بندی‌شده خریداری کنند.
نظر شما