به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه پیام ما، دشت حاصلخیز قونیه به دلیل ازدیاد گودال‌ها دچار مشکل شده است. فروچاله‌ها در هر اندازه فعالیت‌های کشاورزی را تهدید می‌کنند و اکنون به مناطق مسکونی نزدیک‌تر شده‌اند. آخرین شمارش نشان می‌دهد که تعداد آنها از 2600 فراتر رفته است. این تعداد فروچاله به افزایش استفاده از آب‌های زیرزمینی و پمپاژ آب مربوط است. خاک با کمبود آب به سرعت فرو می‌رود و کشاورزان را با سوراخ‌های غول‌پیکر در مزارع خود مواجه می‌کند.
قونیه به تولید بالای غلات شهرت دارند. سازمان مدیریت سوانح و شرایط اضطرار ترکیه (AFAD) و مرکز تحقیقات کاربردی فروچاله دانشگاه صنعتی قونیه توسعه فروچاله‌ها را بررسی کرده‌اند. کارشناسان به دنبال راه‌هایی برای جلوگیری از تشکیل آنها هستند. این فروچاله‌ها در سطح زمین در دشت قونیه اغلب بین 10 تا 30 متر عرض و 30 تا 40 متر ژرفا دارند.
تخمین زده می‌شود که 70 درصد از چاه‌های حفر شده در دشت قونیه غیرقانونی هستند و برای آبیاری محصولاتی که به آب زیادی نیاز دارند –مانند کشت ذرت- حفر شده‌اند. قبلا ژرفای چاه‌ها در حدود 50 متر به آب می‌رسید ولی حالا تا 300 یا 400 متر باید حفر شوند. فروچاله‌های کنونی از مکان‌های عمدتاً منزوی، به سمت مکان‌های مهم‌تری مانند مناطق پرجمعیت، مناطق سرمایه‌گذاری انرژی و مکان‌هایی با فعالیت کشاورزی بالا در حال پیشرفت هستند. با وجود بارندگی شدید سال گذشته، سطح آب زیرزمینی هنوز پایین است و در این منطقه 10 تا 15 متر افت سطح آب مشاهده می‌شود. در سال آبی جاری 2022-2023 هم در قونیه و هم در سایر نقاط ترکیه نسبت به سال آبی 2021-2022 بارش کمتر بود.
فصل جدید کشاورزی در شرف آغاز است اما بارش همچنان ناکافی بوده است. حدود 700 فروچاله عمیق‌تر از یک متر و حدود 1800 فروچاله کم‌عمق‌تر، با عمق کمتر از یک متر، را در سراسر قونیه شناسایی کرده‌اند. فعالیت‌های انسانی بر افزایش تعداد آنها اثر می‌گذارد. علت اصلی توسعه فروچاله‌ها در حال حاضر خشکسالی همراه با افزایش پمپاژ بی‌رویه آب‌های زیرزمینی است. مردم هنوز گیاهانی مانند چغندر و ذرت را که به مقدار زیادی آب نیاز دارند، کشت می‌کنند. قونیه مانند سایر حوضه‌ها از رودخانه‌ها آب خارجی ندارد، بنابراین هر افت سطح آب زیرزمینی تعداد فروچاله‌ها را افزایش می‌دهد.
فروچاله‌ها حفره‌هایی در زمین هستند و در مناطقی ایجاد می‌شوند که آب بدون زهکشی خارجی جمع می‌شود. همانطور که آب از زیرزمین تخلیه می‌شود، غارهای زیرزمینی را حل می‌کند، به‌ویژه در مناطقی که سنگ بستر از سنگ‌های تبخیری محلول در آب مانند نمک یا گچ یا سنگ‌های کربناته مانند سنگ آهک یا دولومیت ساخته شده است. فروچاله‌ها به تدریج ایجاد می‌شوند. با این حال، گاهی اوقات، فروپاشی و ایجاد فروچاله ناگهانی است. فروچاله‌های ناگهانی اغلب همان‌هایی هستند که باز می‌شوند و ماشین‌ها، خانه‌ها و خیابان‌ها را می‌بلعند.
فروچاله‌ها تنها یکی از اشکال مختلف فروریزش زمین یا فرونشست هستند. فرونشست زمین، نشست تدریجی یا فرورفتن ناگهانی سطح گسترده‌ای از زمین به دلیل حرکت زیرسطحی مواد زمین است. علل اصلی فرونشست زمین عبارتند از تراکم سیستم آبخوان، زهکشی خاک‌های آلی، استخراج معادن زیرزمینی، تراکم هیدرولیکی، تراکم طبیعی، فروچاله‌ها و ذوب شدن یخ‌های دائمی. فرونشست زمین می‌تواند مناطقی را تحت تأثیر قرار دهد که هزاران مایل مربع وسعت دارند.
فروچاله ایجاد فرورفتگی در زمینی است که زهکشی سطح خارجی طبیعی ندارد. اساساً، این بدان معنی است که وقتی باران می‌بارد، تمام آب در داخل چاله باقی می‌ماند و به طور معمول به زیر سطح تخلیه می‌شود. فروچاله‌ها در چیزی که زمین‌شناسان «زمین کارستی» می‌نامند، رایج هستند. زمین‌های کارستی مناطقی هستند که نوع سنگ زیر سطح زمین به طور طبیعی توسط آب‌های زیرزمینی در گردش در آنها حل می‌شود. سنگ‌های محلول شامل بسترها و گنبدهای نمکی، گچ، سنگ آهک و سایر سنگ‌های کربناته است.
سه نوع فروچاله از نگاه زمین‌شناسان
اولین مورد فروچاله انحلالی (Dissolution sinkholes) است. در این نوع فروچاله، خاک یا پوشش گیاهی کمی روی سنگ آهک یا سایر سنگ بستر وجود دارد. آب حاصل از باران و رواناب به آرامی از شکاف‌های سنگ بستر عبور و آن را حل می‌کند. در نتیجه به تدریج فرسایش رخ می‌دهد. چنین حالتی را می‌توان در فروچاله‌های پیرامون دریاچه سد لار در استان مازندران دید. فروچاله‌های انحلالی گاهی تبدیل به حوضچه می‌شوند و آب در داخل آن جمع می‌شود. فروچاله‌های انحلالی اکثرا به آرامی اتفاق می‌افتند و معمولاً خطرناک نیستند، اما اگر آب از لایه زیرین محافظ عبور کند، فروچاله‌هایی که تبدیل به حوضچه می‌شوند، می‌توانند ناگهان تخلیه شوند.
نوع دوم فروچاله «نشست پوشش» (Cover-subsidence sinkholes) است. این فروچاله‌ها در مناطقی اتفاق می‌افتد که ماسه سنگ بستر را می‌پوشاند. شن و ماسه به منافذی در سنگ فیلتر و به تدریج باعث فرورفتن سطح زمین می‌شود. ادامه فرسایش اندازه فرورفتگی را افزایش می‌دهد. فروچاله‌های پوششی نیز معمولا به آرامی رخ می‌دهند.
خطرناک‌ترین نوع فروچاله، «فروپاشی پوشش» (Cover-collapse sinkholes) است. در این موارد سنگ بستر توسط لایه‌ای از خاک رس پوشانده می‌شود اما در زیر این پوشش زمین، آب یک غار زیرزمینی را حل می‌کند. به تدریج، رسوبات زمین شروع به فرسایش یا ریزش از پایین به داخل غار می‌کنند. زمین از زیر به فروریختن ادامه می‌دهد تا زمانی که فقط یک لایه نازک بین سطح و دهانه زیرزمینی باقی بماند. هنگامی که آن لایه فرو می‌ریزد، فروچاله ناگهان باز می‌شود و هر ساختمان و جسمی را که در سطح باشد می‌بلعد.
هدر رفتن آب نگرانی اصلی مقامات ترکیه است چرا که این کشور با خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند. پیش‌بینی می‌شود که پیشگیری از بحران و تنش آبی بیشتر می‌تواند میلیون‌ها لیر ترکیه را به اقتصاد بازگرداند. اگرچه ترکیه دارای مجموعه‌ای از اقلیم‌ها است اما عمدتاً یک کشور نیمه‌خشک است؛ چیزی که به‌ویژه در عصر تغییر اقلیم برای زمین های کشاورزی در آناتولی که از آب و هوای معتدل مناطق غربی کشور دور هستند، خطرناک است.
این کشور فعالیت بیشتری جهت پاسخ به مسائل مربوط به اقلیم را در سال‌های اخیر سامان داده است، چرا که بحران اقلیمی تشدید شده و اثراتش از سیل در مناطق ساحلی گرفته تا خشکسالی‌های تهاجمی در مناطق داخلی در سال‌های اخیر نمایان شده است. این کشور شورای آب را در اکتبر ۲۰۲۱ راه‌اندازی کرد که اولین تلاش جامع برای رسیدگی به مشکلات آب بود. در این شورا همه افراد درگیر در این موضوع از کشاورزان گرفته تا صنعتگران گرد هم آمده‌اند.
توجه به فروچاله قونیه بعد از زلزله‌های اخیر
با توجه به فاصله کانون زلزله‌های اخیر در ترکیه (حدود ۴۰۰ کیلومتر) با فروچاله جدید، بعضی محققان بر این باورند که این فروچاله جدید را نمی‌توان به راحتی تکان‌های ناشی از زمین‌لرزه‌های اخیر مربوط دانست ولی مدل‌سازی و تحلیل برای ارزیابی ارتباط بین زمین‌لرزه‌ها و فروچاله جدید همچنان ادامه دارد.
نظر شما