به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه پیام ما، ما در کشور چقدر به این دو عامل بقا توجه داشته‌ایم؟ در حال حاضر بین اندیشمندان جغرافیا اصطلاحی به نام «تروریسم خاک» وجود دارد که در واقع خاک بر اثر عوامل مختلف به دست بشر ترور شده و آسیب‌های جدی دیده است.

یکی از پارادوکس‌های حوزه کشت و کار کشور این است که در برگزاری همایش برای پاسداشت خاک در جایگاه دوم در بین کشورهای برگزارکننده ایستاده‌ایم اما در فرسایش خاک مقام اول را از آن خود کرده‌ایم. سال‌هاست جهان به درجه اهمیت خاک در کنار آب رسیده و الگوی کشت در کشورهای جهان اول مورد بازنگری قرار گرفته و اصلاح شده است.

به گفته کارشناسان اگر ۳۰ درصد مواد معدنی زمین در حوزه کشاورزی با برداشت انواع محصولات از بین رفت باید این مواد معدنی به همان میزان دوباره به زمین برگردانده شود؛ امری که در کشور ما مغفول مانده و امروز پدیده فقر زمین‌های کشاورزی، معضلی در کنار خشکسالی شده است.

خاک تا ابد حاصلخیز نخواهد ماند و توجه نکردن به این موضوع منجر به بیابان‌زایی می‌شود. نظام کشاورزی چقدر در زایش بیابان‌ها نقش دارد و با اصلاح الگوی کشت چقدر می‌تواند زمینه بیابان‌زدایی را فراهم کند؟ محمدعلی سیفی، پژوهشگر حوزه جغرافیای تاریخی در این باره به «مهر» گفت: حفظ خاک فقط با اصلاح نظام کشاورزی انجام نمی‌شود و امروز چالش خاک نیاز به عزم ملی و فراگیر در تمام گروه‌های مردمی و حاکمیتی دارد. در حال حاضر بین اندیشمندان جغرافیا اصطلاحی وجود دارد به نام «تروریسم خاک» که در واقع خاک بر اثر عوامل مختلف به دست بشر ترور شده و آسیب‌های جدی به آن وارد شده است.

این پژوهشگر حوزه جغرافیای تاریخی در ادامه با اشاره به آلودگی هوا افزود: در حال حاضر آلودگی هوا که به یکی از معضلات جدی کشور تبدیل شده خود بخشی از مشکلات خاک را به وجود آورده است زیرا این آلودگی طی بارش‌های اسیدی در خاک نفوذ می‌کند. وقتی این باران سنگ را از بین می‌برد به طور قطع به خاک هم صدمه می‌زند.

در حال حاضر آلودگی هوا که به یکی از معضلات جدی کشور تبدیل شده خود بخشی از مشکلات خاک را به وجود آورده است زیرا این آلودگی طی بارش‌های اسیدی در خاک نفوذ می‌کند.

تاثیر سموم بر حیات خاک

سیفی با بیان اینکه کودها و سموم شیمیایی از دیگر عوامل ترور خاک به شمار می‌روند، اضافه کرد: امروز در دنیا نسبت به میزان استفاده از این مواد شیمیایی حساسیت‌های زیادی وجود دارد.این پژوهشگر جغرافیای تاریخی در ادامه سخنان خود افزود: استخراج معادن هم مسئله‌ای دیگر است که آسیب آن در کنار استفاده از کودهای شیمیایی نیاز به مطالعه دارد. کوه‌ها تراش می‌خورند تا سنگ‌ها در نمای ساختمان‌ها مورد استفاده قرار گیرد؛ بدون اینکه اصول علمی در این سبک معماری مدنظر باشد.

تجدید حکیمانه حیات آب و خاک

سیفی با بیان اینکه خاک دارای میکروارگانیسم‌های بسیار ارزشمند است، یادآور شد: عدم مدیریت موجب از بین رفتن آنها شده و حیات خاک را در معرض خطر قرار می‌دهد. از همین رو در هفدهمین کنگره علوم خاک ایران که سال گذشته برگزار شد (این کنگره هر دو سال یکبار برگزار می‌شود) موضوع حفاظت از خاک مورد تاکید قرار گرفت. بنابراین برای پیگیری موضوع عنوانی به نام «تجدد حکیمانه خاک و حکمروایی حکیمانه آب» انتخاب شد.

او گفت: پیرو این موضوع نیز باید اقداماتی انجام شود. تصویب و ابلاغ قانون حفاظت از خاک در سال ۹۸ از آن جمله بود و دستورالعمل‌های اجرایی آن در حال تدوین است.سیفی تاکید کرد: سال‌هاست از خاک بهره‌گیری می‌کنیم اما از آن استفاده مناسب نداشته‌ایم. بالاترین رتبه فرسایش خاک را در جهان داریم که مصیبتی بزرگ در کنار خشکسالی به شمار می‌رود بنابراین ضروری است امروز ساماندهی تجدید حیات خاک در دستور کار قرار گیرد.
او بیان کرد: برای حفاظت از خاک نیاز به اتحاد وسیع مردم و عزم جدی ملی است.

در این باره نخست باید تمام خاک‌های کشور شناسنامه داشته باشند. البته صدور شناسنامه با آزمایش دقیق، شدنی است که تمام ضعف‌های خاک احصا شود.مسئله در تولید کردن و نکردن محصولات نیست. در جهان و در کشورهای صنعتی توجه ویژه به سیستم کشت محصولات کشاورزی شده است. این کشورها با اصلاح الگوی کشت خطر فقر خاک و خشکسالی را کاهش داده‌اند. اما در کشور ما یک سال با مازاد گوجه‌فرنگی مواجه‌ایم و در سال دیگر با سیب زمینی مازاد.

ضرورت جامع‌نگری در نظام بهره مندی خاک و آب

سال‌ها است عنوان می‌شود صیفی‌جات از جمله هندوانه بسیار آب‌بر بوده و با توجه به بحران آب و خشکسالی موجود کشور نباید در داخل کشت شود. همچنین به گندم و برنج هم اشاره می‌شود که به لحاظ امنیت غذایی از کالاهای کلیدی بوده و نان قوت غالب جامعه ایرانی است. در مقابل برخی از کارشناسان وزارت جهاد کشاورزی عنوان می‌کنند با توجه به آخرین تحقیقات انجام شده هندوانه به آب زیادی نیاز ندارد.

فریبرز عباسی، معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی با بیان اینکه متوسط آب مصرفی هندوانه فقط ۴۷۰۰ متر مکعب در هکتار است، گفت: کل آب مصرفی برای کشت هندوانه در کشور کمتر از ۵۰۰ میلیون متر مکعب است که نسبت به ۷۰ میلیارد متر مکعب آب مصرفی در بخش کشاورزی عدد بزرگی نیست. سیفی در این باره بیان کرد: بحران آب و خاک با عنوان‌های موردی از بین نمی‌رود. جامع‌نگری در نظام بهره‌مندی از زمین و آب لازم است. در حوزه آب، آب آبی، آب سبز و آب خاکستری داریم. در مصرف هم آب مجازی و آب مخفی قابل پیگیری است.

کودها و سموم شیمیایی از دیگر عوامل ترور خاک به شمار می‌روند، امروز در دنیا نسبت به میزان استفاده از این مواد شیمیایی حساسیت‌های زیادی وجود دارد.

هدررفت آب مخفی

این پژوهشگر جغرافیای تاریخی درباره مصرف آب مخفی در محصولات و کالاها توضیح داد: پوشاک که روزانه استفاده می‌شود حتی اگر پارچه آن از مواد پتروشیمی و از الیاف مصنوعی باشد برای هر یک کیلو مواد پتروشیمی به دو لیتر آب نیاز است و یا برای تولید هر یک کیلو آهن ۳۲ کیلو آب مصرف می‌شود.

او ادامه داد: همین البسه اگر از جنس پنبه باشد حجم مصرفی آب آن متفاوت می‌شود. همچنین برقی که در کارخانجات تولیدی برای ساخت محصولات مورد استفاده قرار می‌گیرد در این دسته است. شاید آب مصرفی در این کالاها دیده نشود که به آب مخفی از آن نام برده می‌شود اما به هر حال حجم زیاد آب برای تولید و ساخت آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آب مجازی و الگوی کشت

سیفی درباره آب مجازی گفت: مسئله در تولید کردن و نکردن محصولات نیست. در جهان و در کشورهای صنعتی توجه ویژه به سیستم کشت محصولات کشاورزی شده است. این کشورها با اصلاح الگوی کشت خطر فقر خاک و خشکسالی را کاهش داده‌اند. اما در کشور ما یک سال با مازاد گوجه‌فرنگی مواجه‌ایم و در سال دیگر با سیب زمینی مازاد. این چالش به این اصل بر می‌گردد که ما در ایران الگوی کشت نداریم. البته نباید فراموش کرد اصلاح الگوی مصرف نیز ضروری است.

سیفی با بیان اینکه ۳۰ تا ۳۵ درصد از محصولات تبدیل به ضایعات می‌شود، گفت: این پسماندهای تر خود منجر به آلودگی‌های محیط زیستی شده و به معضل فرسایش خاک دامن می‌زند. بنابراین در مسئله خاک و آب باید نقطه به نقطه مطالعه و برنامه‌ریزی داشت.او با تاکید بر جامع‌نگری در حوزه کشاورزی ادامه داد: جامع‌نگری در تولید، فرآوری، حمل و نقل و مصرف بهینه و اصولی نیاز ضروری امروز زندگی بشر است.

حمل و نقل غیراصولی و هدر رفت محصولات

این پژوهشگر جغرافیای تاریخی در بخشی دیگر از سخنان خود به خودروهای حمل این محصولات اشاره و عنوان کرد: امروز برای جابه‌جایی گندم از ماشین‌های غیراستاندارد استفاده می‌کنیم که در هنگام حمل بار، گندم‌های زیادی از بین می‌رود و به عنوان ضایعات از چرخ مصرف خارج می‌شود. یا وقتی همین گندم به آرد تبدیل می‌شود سبوس آن جدا شده و جز ضایعات می‌شود. هنگام پخت هم بخشی دیگر در تنور نانوایی سوزانده و از بین می‌رود، در مصرف هم دورریز نان در جامعه ایرانی بالاست. بنابراین برای حفاظت از خاک و مدیریت میزان مصرف آب باید از کاشت تا مصرف اصلاحاتی انجام شود.