به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه همدلی ،این مطلب از دو منظر نگرانی‌هایی را ایجاد کرد. با اعلام این مطلب ابتدا کشاورزان دچار خسارت می‌شوند و از سوی دیگر به خاطر ورود محصولات به بازار داخلی برای استفاده مردم، این نگرانی ایجاد می‌شود که محصولات برگشت‌خورده چه بلایی بر سر مصرف‌کننده داخلی می‌آورد؟ سؤال آنجاست که مگر نظارتی بر محصولات کشاورزی ندارد؟ در این گزارش از منظر سلامت نگاهی به این مقوله می‌اندازیم.

 سیب‌زمینی‌های صادراتی به ازبکستان و ترکمنستان برگشت خورد

 چندی پیش خبرهایی از بازگشت محموله‌های سیب‌زمینی از ازبکستان منتشر شد. پس‌ازآن نیز روسیه واردات فلفل از ایران به کشورش را ممنوع کرد. بعدازآن اخباری مبنی بر برگشت خوردن محموله‌های کیوی ایران از هند به دلیل باقی‌مانده سموم کشاورزی منتشر شد. حالا هم گفته می‌شود که ترکمنستان واردات سیب‌زمینی ایران را ممنوع کرده است. همه این اتفاقات در کمتر از یک ماه اخیر رخ‌داده اما علت این اتفاقات چیست و چرا تا کنون محصولات ایرانی برگشت نمی‌خوردند؟ هرچند که علت برگشت سیب‌زمینی از ازبکستان، حجم بیش از استاندارد خاک دور سیب‌زمینی‌ها عنوان شد، اما کلیت ماجرا و تکرار آن، به بروز نگرانی‌هایی میان افکار عمومی منجر شده است.

در این زمینه شاهپور علایی‌ مقدم، معاون وزیر کشاورزی در مصاحبه‌ای با روزنامه همشهری گفته در خصوص بازگشت محصولات کشاورزی بزرگنمایی شده است. او می‌گوید: از ابتدای امسال تاکنون 4.5میلیون تن محصولات مختلف کشاورزی به بازارهای هدف مانند کشورهای اوراسیا، عراق، امارات متحده عربی، افغانستان و... صادرشده است. اگر در زمینه کنترل دوره باقیمانده سموم یا مواد شیمیایی‌ روی محصولات کشاورزی‌ سوء‌مدیریتی وجود داشت، باید این موضوع در همه محصولاتی که صادر می‌شود، مشهود باشد.

بااین‌حال دو روز پیش ذبیح‌الله اعظمی، عضو هیات رئیسه کمیسیون کشاورزی مجلس سالم نبودن محصولات کشاورزی ایران را تأیید کرد و گفت: برگشت خوردن محصولات کشاورزی ایران از کشورهای مختلف در آینده نزدیک باز هم تکرار خواهد شد. این عضو هیات رئیسه کمیسیون کشاورزی مجلس با بیان این‌که سیب‌زمینی‌های برگشت‌خورده از ترکمنستان نیترات زیادی دارد، گفت: سیب‌زمینی و پیازی که امروز برگشت‌خورده است، در تابستان تولیدشده و استاندارهای لازم را ندارد.

کاوه زرگران، رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق تهران نیز با بیان اینکه «روسیه قوانین سخت‌گیرانه‌ای در مورد محصولات غذایی که وارد این کشور می‌شود، اعمال می‌کند و حد مجاز آلاینده‌ها در مبادی ورودی به این کشور به‌شدت کنترل می‌شود» می‌گوید: در کشور ما محصولات کشاورزی بدون آنکه ازنظر میزان آلایندگی مورد آزمایش قرار گیرند به بازار عرضه می‌شود؛ بنابراین، زمانی که محصولی مرجوع می‌شود، می‌توان متوجه شد که در مورداستفاده از کود یا آفت‌کش‌ها زیاده‌روی شده و همین مسئله سبب می‌شود که این کالاها از مقاصد صادراتی عودت داده شود. البته محصولات صادراتی به روسیه از اقصی نقاط جهان با این مسئله مواجه هستند؛ به این دلیل که این محصولات به‌شدت کنترل‌شده و قوانین سخت‌گیرانه‌ای بر آن اعمال می‌شود.
مجتبی شادلو، نایب‌رئیس اتحادیه باغداران نیز می‌گوید: بازگشت محصولات اخیر از روسیه و هند به دلیل استانداردهای بازارهای هدف است.

 آغاز پایش سموم در محصولات کشاورزی ایران از سال ۱۳۹۳

به‌هرحال مسئولان و سازمان‌های ذی‌ربط باید پاسخ دهند که اولاً چرا محصولات کشاورزی صادراتی ایران برگشت‌خورده‌اند؟ آیا استانداردهای محصولات کشاورزی در ایران متفاوت با سایر کشورهاست؟ در این زمینه عطاءالله شکوری، مدیر آزمایشگاه کنترل کیفیت معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی،  با اشاره به برگشت خوردن برخی محصولات کشاورزی صادراتی کشورمان، گفت: از سال ۱۳۹۳ سازمان غذا و دارو طرحی را در زمینه پایش و آنالیز محصولات کشاورزی آغاز کرد.

باید توجه کرد که پیش از آن بحث آنالیز سموم و آلاینده‌ها در محصولات کشاورزی موردتوجه نبود، اما در سال ۱۳۹۳ طرحی برای پایش و آنالیز چند محصول کشاورزی شامل سیب‌درختی، خیار، گوجه‌فرنگی و ... آغاز شد. بر این اساس هرچه پیشتر آمدیم، تعداد محصولات بیشتر و کامل‌تر شد تا جایی که حیطه بسیار زیادی از محصولات را در برگرفت؛ به‌طوری‌که محصولاتی مانند سبزیجات برگی، موز، خربزه، هندوانه، توت‌فرنگی، پیاز، سیب‌زمینی و بسیاری از محصولات دیگر نیز وارد طرح پایش شدند. درعین‌حال به‌موازات افزایش تعداد محصولاتی که مورد پایش قرار می‌گرفتند، تعداد سمومی هم که در محصولات کشاورزی آنالیز می‌کردیم، افزایش یافت. به‌طوری‌که در آغاز کار پایش با ۷۳ سم بود، اما در حال حاضر تعداد سموم و فلزات سنگینی که در محصولات کشاورزی مورد پایش قرار می‌گیرند، از ۲۰۰ سم هم رد شده است.

 سیر نزولی آلایندگی در محصولات کشاورزی ایران

شکوری ادامه داد: معاونت‌های غذا و داروی دانشگاه‌های علوم پزشکی هم ملزم به نمونه‌برداری محصولات کشاورزی از میادین میوه و تره‌بار هستند و نتایج ناشی از آنالیز را برای سازمان غذا و دارو ارسال می‌کنند که سپس به مقامات بالادستی مسئول برای انجام اقدامات لازم ارسال می‌شود. شکوری با بیان اینکه طبیعتاً ما در محصولات به دنبال آلودگی‌های احتمالی هستیم، گفت: در برخی محصولات آلودگی را پیدا کردیم.

در برخی محصولات میزان سموم بالای حد مجاز بودند و تعدادی میزان سمومشان پایین‌تر از حد مجاز بود و مشکلی نداشتند. باید توجه کرد که محصولاتی که میزان سموم و آلاینده‌هایشان بالاتر از حد مجاز باشند، بلافاصله به اطلاع سازمان غذا و دارو می‌رسد و اقدامات فوری برای آن‌ها انجام‌شده و اقداماتی هم برای سال آینده و پایش دوباره این محصول انجام می‌شود.

وی با بیان اینکه در زمان آغاز این طرح اوضاع ما در حوزه سموم محصولات کشاورزی واقعاً خوب نبود، گفت: درحالی‌که اکنون شرایطمان بسیار خوب شده است هرچند که در مواردی در اجرا، ‌ با استانداردهای بین‌المللی فاصله داریم. بااین‌حال وضعیتمان از زمان قبل از اجرای طرح بهتر شده و در میزان آلایندگی در محصولات کشاورزی سیر نزولی داشته‌ایم.شکوری اضافه کرد: در حال حاضر در دنیا بیش از هزار آفت‌کش فعال داریم که برخی از آن‌ها قدیمی بوده و عوارضشان بیشتر است و برخی‌شان هم جدیدتر بوده و عوارض کمتری دارند.

حال وقتی این آفت‌کش‌ها وارد محیط‌زیست می‌شوند، تحت تأثیر محیط‌زیست، ‌نور خورشید، آب و ... قرارگرفته و ممکن است یا تخریب شوند یا بشکنند و به ترکیبات دیگری تبدیل شوند که ممکن است از ترکیب اولیه هم سمی‌تر باشد؛ بنابراین با تعداد بسیار زیادی از ترکیبات سروکار داریم که اگر خاک، آلایندگی هوا و ... را هم به آن اضافه کنیم، عملاً تعداد ترکیبات آلوده بسیار زیاد می‌شود؛ بنابراین اگر بخواهیم تمام این موارد را در یک محصول کشاورزی آنالیز کنیم، عملاً امکان‌پذیر نیست؛ نه‌تنها در ایران، بلکه در دنیا هم این‌گونه است.

بر همین اساس کشورها یکسری قوانینی را در این زمینه تدوین می‌کنند؛ به‌طوری‌که با توجه به محصول کشاورزی‌شان و با توجه به نوع آفتی که در منطقه‌شان وجود دارد، ‌یکسری سموم آفت‌کش را تعیین می‌کنند تا از آن‌ها استفاده کنند. از طرف دیگر کشورها محصولات وارداتی هم دارند. در نتیجه مقرراتشان را به کشور مبدأ هم اعلام می‌کنند که مثلاً از این سموم نباید استفاده کنید.

 چرایی عودت برخی محصولات کشاورزی صادراتی ایران

شکوری درباره علت برگشت خوردن چند محصول کشاورزی صادراتی ایران، گفت: حال اتفاقی که افتاده این بوده که به‌عنوان‌مثال کشوری مانند روسیه قوانین و مقرراتش را در زمینه سموم و آلاینده‌های محصولات کشاورزی تغییر داده و ظاهراً این موضوع را به اطلاع هم رسانده است. حال در مقررات جدیدش چند سم را اضافه و اعلام کرده است که از این به بعد نباید در محصولات کشاورزی که به روسیه صادر می‌شوند، این سموم وجود داشته باشند.

درحالی‌که همان سموم ممکن است در یک کشور دیگر استفاده شوند و حد مجاز برایشان تعیین‌شده باشد. اتفاقی که برای ما رخ‌داده، این است که محصول ما به کشورهای مقصد رفته، اما از سمومی در محصولات استفاده‌شده که کشور مقصد آن را منع کرده و به ما هم اطلاع داده‌اند، اما متأسفانه ما اقدامی انجام نداده‌ایم.

 استفاده داخلی محصولات برگشت‌خورده مضر است؟

وی تأکید کرد: باید توجه کرد که در کشور ازنظر تکنیک و امکان آنالیز سموم، خوشبختانه هم در بخش دولتی و هم در آزمایشگاه‌های بخش خصوصی امکان آنالیز و پایش وجود دارد، اما متأسفانه یک ناهماهنگی و بی‌اطلاعی ایجادشده و این اتفاق رخ‌داده است؛ بنابراین سمی که در این محصولات استفاده‌شده، طبق قوانین کشور مقصد مجاز نبوده است. درحالی‌که ممکن است همین سم در کشور دیگری حد مجاز داشته باشد و مشکلی برای صادرات محصول ایجاد نشود.

شکوری درباره برخی اظهارات مبنی بر استفاده از محصولات کشاورزی برگشت‌خورده در کشور، گفت: ابتدا باید توجه کرد که در قوانین کشورها برای هر سم و آلاینده‌ای یکسری حدود مجاز قرار داده‌شده است که با توجه به سن جنس، قد و وزن افراد و با توجه به مطالعات ارزیابی خطری که در دنیا انجام‌شده، مشخص‌شده‌اند. بر این اساس این نتیجه حاصل‌شده که اگر آلاینده‌ یا سمی در یک حد مشخص در مواد غذایی وجود داشته باشد، ‌در درازمدت خطری برای افراد ندارد.

در بسیاری از استانداردها با کشورهای پیشرفته مشترکیم، اما در اجرا مشکل داریم
شکوری گفت: باید توجه کرد که در ایران هم استانداردهایی که از سوی سازمان ملی استاندارد ایران در زمینه فلزات سنگین، سموم آفت‌کش و ... در محصولات کشاورزی تدوین‌شده، ‌با استانداردهای بین‌المللی برابری می‌کند، اما بحث ما استاندارد نیست، بلکه اجرای استاندارد است. به‌عنوان‌مثال در زمینه خیار استاندارد ما تدوین‌شده است، ‌اما آیا این استاندارد عملاً به اجرا درمی‌آید یا خیر، موضوع دیگری است.

ما در بسیاری از استانداردها با کشورهای پیشرفته مشترکیم، اما در اجرا مشکل داریم. مقدمه بهبود اوضاع هم شناسه‌گذاری محصولات و مزارع است تا بتوانیم محصولات را رصد کرده و سیستم هشدار قوی داشته باشیم. وی افزود: کارشناسان وزارت جهاد کشاورزی هم باید در کنار کشاورز و در مزرعه حضورداشته باشند. متأسفانه یکسری از فلفل دلمه‌هایی که از روسیه برگشت‌خورده‌اند، گلخانه‌ای بودند؛ یعنی نظارت بیشتری روی آن‌ها بوده، پس جای تعجب دارد؛ بنابراین مشکل ما در این حوزه در اجراست. باید یک برنامه جامع و کامل از مزرعه تا سفره تدوین‌شده و اجرا شود.