سلامت نیوز: امدادگران و فعالان تیم‌های فوریتی نباید تحت‌تأثیر شدید عواطف و هیجان قرار بگیرند. باید فعالیت خود را منطبق و مبتنی بر دستورالعمل‌ها و موازین علمی دنبال کنند.
به گزارش سلامت نیوز، شهروند نوشت: مقصد، فرودگاه شهر یاسوج بود. هواپیما ۴۹۰کیلومتر را طی کرده و فقط ۸۰کیلومتر دیگر تا مقصد مانده بود که آن اتفاق تلخ رخ داد؛ در مورد سقوط هواپیمای تهران_یاسوج صحبت می‌کنم. فرض کنید یک شیء با سرعت ٤٠٠کیلومتر در ساعت به یک دیوار برخورد کند؛ چه اتفاقی می‌افتد؟ ما با چه چیزی مواجه خواهیم شد؟ باید گفت آنچه باقی می‌ماند، یک شیء چند‌هزار تکه است؛ قصه برخورد هواپیمای آی‌تی‌آر ۷۲ شرکت هواپیمایی آسمان با کوه دنا هم غیراز این تصور نیست. عقربه‌ها ساعت ۸و۵ دقیقه را نشان می‌داد که نخستین خبرها از سانحه برای هواپیمای مسافربری منتشر شد؛ حادثه‌ای که به مرگ ۶۶ نفر منجر شد. بنا به گفته مسئولان وقت بلافاصله پس از حادثه امدادگران عملیات جست‌وجو را آغاز کردند، عملیات سرد و سخت که ۱۲۸ روز طول کشید. حالا دو‌سال از آن رویداد تلخ گذشته است. از روزی که هواپیمای آی‌تی‌آر ٧٢ شرکت هواپیمایی آسمان با ۶۰ مسافر و۶ خدمه در ارتفاعات دنا از صفحه رادار محو شد. «شهروند» در دومین سالگرد این واقعه تلخ در گفت‌وگو با امدادگران کوهستان و کارشناسان بحران به واکاوی درس‌آموخته‌های این حادثه پرداخته است.
دمای بالا، مه، بادهای شدید، خطر ریزش بهمن، بارش مکرر برف و کولاک، امداد در دنا را همراه کرده بود با ناسازگاری‌های مکرر طبیعت؛ سناریوهای پی‌‌در‌پی عملیاتی امداد از همان روز نخست نوشته می‌شد، اما شرایط امداد هر روز دشوارتر می‌شد. انبوه و حجم برف نزدیک به ٣متر شده بود؛ طبق اعلام هواشناسی در این مدت تنها یک روز شرایط آب‌وهوایی دنا کمی برای امداد مناسب بود. تمام این موانع باعث شد تا عملیات جست‌وجو در دنا ۱۲۸روز طول بکشد. موضوعی که مهراب شریفی‌سده؛ کارشناس مدیریت بحران نیز بر آن تأکید دارد. او معتقد است در مورد عملیات امدادونجات یاسوج چند نکته را باید مورد توجه قرار داد.
یکی از نکاتی که این کارشناس بحران بر آن تأکید دارد؛ شرایط فیزیکی و جوی سخت و دشوار در زمان حادثه است. او در توضیح این مسأله می‌گوید: «عملیات از لحاظ زمانی در زمستان سرد دنبال شد، دسترسی به محل حادثه هم با توجه به شرایط جوی و فیزیکی سخت و دشوار بود.» به نگاه این کارشناس مدیریت بحران این موضوعات باعث شد تا حادثه یاسوج، یک رویداد با ابعاد پیچیده به شمار آید.
عملیات طولانی می‌شود!
زمان به سرعت می‌گذشت و سناریوهای مختلف امدادرسانی پیاده‌سازی می‌شد، سناریوهایی برای صعود و انتقال پیکرها در طول ۴ماه عملیات. موضوع طولانی شدن عملیات باعث شد قضاوت‌های بسیاری در مورد نحوه امدادرسانی در میان افکار عمومی مطرح شود؛ موضوعی که شریفی‌سده نیز بر آن تأکید دارد. او در این باره می‌گوید: «زمان یکی از مولفه‌های مهم در امر امدادرسانی است. طولانی شدن زمان باعث ایجاد حس ناکامی در میان امدادگران می‌شود. مسأله مهم در این موضوع این است که امدادگران و فعالان تیم‌های فوریتی نباید تحت‌تأثیر شدید عواطف و هیجان قرار بگیرند. باید فعالیت خود را منطبق و مبتنی بر دستورالعمل‌ها و موازین علمی دنبال کنند.» به نگاه شریفی‌سده نهادهای امدادرسان باید با آموزش‌ها و سنجش‌ها و ارزیابی‌های دقیق سلامت و روانی نیروهای امدادرسان را ارتقا دهند.
جان امدادگر در اولویت
عملیات جست‌وجو به چه قیمتی؟ او در تکمیل این بخش از صحبت‌های خود به این مسأله اشاره دارد: «نکته دیگر این است که جان امدادگر باید در فرآیند عملیات در اولویت قرار بگیرد. ما نباید برای عملیات نجات، جان امدادگر را به خطر بیندازیم.» شریفی‌سده، ایمنی در عملیات را یکی از وظایف اصلی فرماندهی عملیات برشمارد و ادامه داد: «در پروسه امدادی نباید به دنبال کار قهرمانانه و نمایش نجات‌گری باشید. این موضوع باید به فرماندهان عملیات توصیه شود که ایمنی عملیات و جان امدادگر در اولویت فرآیند نجات قرار دارد.» نکته دیگری که این کارشناس بحران تأکید دارد اهمیت تسلط و تحمل عاطفی نیروی امدادرسان در شرایط سخت و دشوار است. او در تکمیل این بخش از صحبت‌های خود می‌گوید: «یک امدادگر ممکن است در فرآیند امداد با صحنه‌ها و وضعیت‌های دهشتناک روبه‌رو شود که این موضوع را باید نهادهای امدادرسان پیش، حین و پس از بحران مورد ارزیابی و سنجش قرار دهند.»
روایت یک عملیات بی‌پایان!
حسین درخشان، یکی از امدادگران و پژوهشگران حوزه بحران است. درخشان در گفت‌وگو با «شهروند» به روایت کوتاهی از این حادثه پرداخت. «ساعت ٩ و ٥٠ دقیقه صبح روز یکشنبه بود که نخستین تماس از سوی مرکز کنترل و هماهنگی عملیات استان کهگیلویه‌وبویراحمد دریافت شد. این تماس خبر از حادثه‌ای ناگوار می‌داد و آن خبر این بود: از حدود ساعت ۹و۳۰ صبح ارتباط رادیویی با پرواز ۳۷۰۴ مسیر تهران- یاسوج قطع شده است.» تماس مرکز کنترل و هماهنگی عملیات استان کهگیلویه‌وبویراحمد آغازی شد برای ۱۲۸روز عملیات و تلاش سرد امدادگران. درخشان در توصیف این تلاش می‌گوید: «نجاتگران و کوهنوردان در ارتفاعات ۴هزار متری حاضر شده بودند، در برخی از زمان‌ها دمای هوا به ۳۰درجه زیر صفر می‌رسید و باد شدید و بارش‌های سنگین برف اغلب مانع ادامه فعالیت می‌شد.» درخشان به وضع روحی نجاتگران نیز اشاره دارد: «امدادگران داغ بزرگی به دلیل همدردی با بازماندگان داشتند که این عملیات را سخت و دشوار می‌کرد. در آستانه ورود به آخرین ماه سال ۱۳۹۶ بودیم، ولی انگار زمستان سخت و سرد دنا تازه شروع شده بود و بارش‌های برف و سرمای شدید تا اواسط خردادماه ۱۳۹۷ ادامه داشت. عملیات نزدیک به چهارماه طول کشید که در این راه با مشکلات متعددی روبه‌رو بودیم.»
جست‌وجوهای نفسگیر و بی‌امان
این پژوهشگر حوزه بحران در ادامه به موانع و مشکلات این عملیات اشاره دارد: «اولین مانع پیداکردن محل سقوط هواپیما بود که به دلایل شرایط نامساعد جوی امکان جست‌وجوی هوایی وجود نداشت و تیم‌های فنی و تخصصی هم برای صعود به ارتفاعات ایمنی لازم را نداشتند و هر لحظه خطر بهمن بود که درنهایت محل وقوع حادثه در روز سه‌شنبه اول اسفند ۱۳۹۶ از طریق هوایی شناسایی شد و بلافاصله نفرات تخصصی هلال‌احمر، تکاوران ارتش و کوهنوردان داوطلب برای تأیید محل سقوط و کسب اطلاعات به محل تعیین‌شده اعزام شدند.» درخشان صحبت‌های خود را با بیان روایت‌هایی از روزهای حادثه ادامه می‌دهد: «آنان پس از ساعت‌ها تلاش و کوهنوردی به محل رسیدند اما به دلیل شرایط بد جوی و مه شدید تصمیم به شب‌مانی گرفته و در دمای۳۰ درجه زیر صفر شب را در چادر‌ها ماندند و سرانجام پس از سه روز پردلهره و سراسر شک و تردید و جست‌وجوهای نفسگیر و بی‌امان در شرایط برفی و کولاک شدید، لاشه متلاشی هواپیما و بخش‌هایی از پیکرهای سرنشینان پیدا شد که اولین محموله به صورت زمینی به سمت محل حضور تیم‌های امدادی در شهرستان سمیرم انتقال داده شد؛ ولی همچنان ابرهای متراکم در ارتفاعات دنا خودنمایی و با بارش برف و کولاک از ادامه جست‌وجو جلوگیری می‌کردند.»
شب‌مانی در نزدیکی محل سقوط
«از روز پنجم عملیات براساس نظر کمیته فنی و تخصصی منطقه عملیاتی از شهرستان سمیرم استان اصفهان به جبهه جنوبی دنا یعنی شهر سی‌سخت در استان کهگیلویه‌وبویراحمد انتقال یافت و در روزهای ابتدایی همکاری و همفکری بسیار خوبی بین نجاتگران تخصصی کوهستان هلال‌احمر، تکاوران ارتش، کوهنوردان فدراسیون کوهنوردی و افراد محلی برای اجرای عملیات وجود داشت تا در حین اقدام به جست‌وجو و انتقال پیکرها برای نیروهای جست‌وجوگر مشکل خاصی رخ ندهد.» این چند سطر بخش دیگری از توصیف‌های حمید درخشان از عملیات امدادرسانی در سقوط هواپیمایی یاسوج است. او در تکمیل این بخش از صحبت‌های خود می‌گوید: «برنامه‌های مختلفی برای صعود و انتقال پیکرها در طول این ۴ ماه عملیات مطرح و اجرا شد؛ ولی شرایط نامساعد هوا چندین‌بار عملیات را دچار تعلیق کرد و سرعت کار را پایین آورد تا حدی که هر بار پس از بازگشت تیم‌ها بیش از یک متر برف محل حادثه را می‌پوشاند.» این امدادگر قدیمی در تکمیل صحبت‌های خود می‌گوید: «روزها به‌سرعت می‌گذشت و به پایان سال ۱۳۹۶ نزدیک می‌شدیم که روزانه تیم‌های جست‌وجوگر به کمک بالگرد در ارتفاعات حضور پیدا می‌کردند و با شب‌مانی در نزدیکی محل سقوط تلاش می‌کردند که در کاهش آلام بازماندگان نقش داشته باشند، حتی عملیات در نوروز و زمان تحویل سال ۱۳۹٧ نیز ادامه داشت و تیم‌های امدادی هلال‌احمر به نیابت از خانواده جانباختگان در لحظه تحویل سال نو در محل سقوط هواپیما حضور داشتند و با قرائت فاتحه و قرآن باعث آرامش خاطر بازماندگان شدند.»
خلبان‌ها به میدان آمدند
درخشان راوی روزهای سخت عملیات دنا است. او در تکمیل روایت خود می‌گوید: «روزها به‌سختی برای بازماندگان می‌گذشت و از طرفی هم شرایط نامساعد جوی کار را برای نجاتگران دشوار کرده و سعی شده بود که تیم‌های تخصصی در شهر سی‌سخت حضور داشته باشند تا هر زمان که شرایط جوی اجازه می‌داد، از طریق بالگرد به نزدیک‌ترین محل جست‌وجو منتقل شوند و به جست‌وجو و انتقال پیکرها اقدام کنند.» او ادامه می‌دهد: «عملیات امداد هوایی جمعیت هلال‌احمر و خلبان‌های کارآزموده و شجاع تأثیر بسیار ارزشمندی در این عملیات داشتند، به‌طوری که نزدیک به ۲۵۰ ساعت پرواز در ارتفاع بیش از ۱۴هزار پا انجام شد و بیش از ۵۶هزار کیلوگرم اقلام و تعداد ۱۴۰۰ نفر نیروی عملیاتی جابه‌جا شدند که درنهایت با تلاش حدود هزار و ۲۶۰ نفر نیروی عملیاتی از سراسر کشور و با همکاری کوهنوردان محلی، فدراسیون کوهنوردی و تکاوران ارتش پس از ۱۲۸ روز عملیات جست‌وجو در تاریخ چهارم تیرماه ۱۳۹۷ با انتقال تمام پیکرهای سرنشینان هواپیمایی آسمان به پایان رسید.» درخشان صحبت‌هایش را با اشاره به نقاط قوت و ضعف عملیات تکمیل می‌کند: «این عملیات با سختی‌ها و کاستی‌هایی همراه بود اما نقاط قوت بسیار هم داشت و توان نیروهای تخصصی و عملیاتی کشور را بیش از پیش نمایان کرد. جمعیت هلال‌احمر نیز همچنان در تلاش است تا با بررسی مستندات و فیلم‌های موجود و درس‌آموخته‌های عملیات به تقویت بیشتر تیم‌های تخصصی برای شرکت در عملیات‌های مشابه اقدام کند.»
امدادونجات متولی امداد کوهستان
حمید مساعدیان، رئیس کمیته جست‌وجو و نجات فدراسیون کوهنوردی، یکی دیگر از افرادی است که در گفت‌وگو با «شهروند» در مورد ابعاد و درس‌آموخته‌های این حادثه صحبت می‌کند. بنا به گفته مساعدیان بحث حوادث کوهستان ازجمله مباحثی است که در سال جدید به آن پرداخته شده است. او با بیان اینکه در آبان ماه امسال مسئولیت امداد کوهستان از سوی مجلس به سازمان امدادونجات جمعیت واگذار شده است، می‌گوید: «تا آبان ٩٨ امداد کوهستان متولی خاص نداشت و این یک معضل بود؛ اما آبان ماه با مصوب مجلس این موضوع به سازمان امدادونجات واگذار شد. این سازمان هم با همکاری فدراسیون کوهنوردی این موضوع را به طور جدی دنبال می‌کند.» مساعدیان با ذکر این مقدمه به واکاوی حادثه دنا می‌پردازد: «در حادثه دنا با توجه به شرایط عاطفی ایجادشده تمام افراد و برخی از نهادها علاقه‌مند به حضور و یاری‌رسانی بوده‌اند؛ موضوعی که باعث بروز مشکلاتی شد.» بنا به گفته مساعدیان دمای منفی ٣٠ درجه، ارتفاع چهار‌هزار متری از دیگر چالش‌هایی بود که امدادگران با آن روبه‌رو بوده‌اند.
پرواز آسمان تا دنا
کتاب پرواز آسمان تا دنا مستندی از روند عملیات بسیار دشوار و پرریسک در شرایط جوی نامساعد در ارتفاع ۴هزار متری کوه‌های سر به فلک‌کشیده دناست که پس از سقوط هواپیمای مسیر تهران یاسوج در تاریخ بیست‌ونهم بهمن سال ۹۶ آغاز شد و می‌توان آن را به‌عنوان طولانی‌ترین عملیات امداد کوهستان طی سنوات اخیر یاد کرد. گر چه در این حادثه تأسف‌بار هیچ یک از سرنشینان و کادر پروازی زنده نماندند، اما تلاش بی‌بدیل امدادگران، نجاتگران و کوهنوردان در دمای منفی ۴۰ درجه در مدت ۱۲۸ روز برای انتقال بقایای پیکرهای عزیزان جانباخته ستودنی و شیوه عملیات نیز می‌تواند بخشی از درس‌آموخته‌های فنی و تخصصی بوده و همچنین همراهی اهالی و ساکنان منطقه پادنا و سی‌سخت، صبر و شکیبایی و بردباری بازماندگان این حادثه قابل تقدیر بود. کتاب پرواز آسمان تا دنا به کوشش حسین درخشان، مدیر مرکز کنترل و هماهنگی عملیات سازمان امدادونجات هلال‌احمر و محمد حسین کبادی، رئیس اداره پایگاه‌های کوهستان و زیر نظر شاهین فتحی، معاون عملیات وقت سازمان امدادونجات گردآوری و تألیف شده است.
نظر شما