سلامت نیوز: «هزینه ١٥میلیون دلاری برای خرید و واردات کاغذ سیگار»؛ خبری که واکنش‌های زیادی داشت و کمبود کاغذ در مطبوعات به آن دامن زد و این مسأله را مطرح کرد که در شرایط کنونی چنین هزینه‌کردی به‌صرفه و لازم است یا خیر؟ و این درحالی است که آمارها هرساله از هزینه درمانی بیماری‌های ناشی از مصرف دخانیات روایت می‌کنند، جوامعی راهکارهایی را برای کاهش مصرف آن در پیش می‌گیرند و کشورهایی مالیات‌های سنگین می‌بندند تا درنهایت از هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی این صنعت بزرگ جهانی بکاهند.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شهروند ،در جست‌وجوی حال و روز صنعت دخانیات در ایران، استاندارد بودن یا نبودن شرایط تولید دخانیات و مواد مصرفی و البته هزینه‌کرد کاغذ برای تولید دخانیات، با تماس‌ها و پیگیری‌های بی‌نتیجه برای یافتن پاسخ از دست‌اندرکاران این صنعت روبه‌رو شد و تنها یک‌نفر از پشت خط که ادعا می‌کرد ٢٠سالی است در دخانیات فعالیت می‌کند، گفت که مسئولان دخانیات پاسخگو نیستند!
سودی در جیب دلال‌ها، واسطه‌ها و واردکنندگان
هرسال لایحه بودجه، ماده واحدهای را به خود اختصاص می‌دهد مبنی بر درآمد مصرف سیگار؛ بودجه ٩٨ هم از محل مصرف سیگار ١٥هزارمیلیارد ریال درآمد تعیین و درآمد ٧هزارمیلیارد ریالی را از محل خرده‌فروشی سیگار پیش‌بینی کرده و این یعنی دولت برای‌سال ٩٨ از فروش و مصرف سیگار بالغ بر ٢هزارمیلیارد تومان درآمد برای خود در نظر گرفته است؛ درآمدی که در قیاس با درآمد ١٤٨٦میلیارد تومانی‌سال گذشته، بیش از ٦٠٠میلیارد تومان افزایش دارد.
جمعیت مبارزه با دخانیات کشور در سال‌های گذشته بارها درباره تولید و هزینه‌ای که هرسال صرف دخانیات می‌شود هشدار داده و پیشنهاد کرده است که شرایط تولید دخانیات در ایران محدود شود. محمدرضا مسجدی، دبیرکل جمعیت مبارزه با دخانیات کشور صنعت دخانیات را در هر وجه مضر می‌داند و می‌گوید:
«دخانیات از هر وجهی موردنظر باشد، زیان است؛ هم برای اجتماع زیان‌آور است، هم اقتصاد، هم سلامت و هم این‌که فشار سیاسی است، چرا که آمریکا همه‌چیز را تحریم کرده و حتی نمی‌توان دارو وارد کرد- چون نمی‌توانیم پولش را جابه‌جا کنیم- دخانیات را در زمره موارد تحریم قرار نداده، چون سودش در این است که کاغذ سیگار یا حتی توتون و تنباکو به راحتی وارد کشور شود، چه از طریق کمپانی‌هایی که مستقیما تحت نظارت آمریکا یا به شکل غیرمستقیم با آمریکا در ارتباط هستند. درواقع این موارد نشان از این دارند که دید سیاسی پشت این ماجرا است و زیان‌های اقتصادی این صنعت هم جای خود را دارند.»
براساس برآوردهای بانک جهانی و سازمان بهداشت جهانی، دولت و مردم ایران دو برابر هزینه مصرف روزانه سیگار را صرف هزینه بیماری‌های ناشی از دخانیات می‌کنند که حداقل رقمی برابر ۲۰میلیارد تومان در روز است.
مسجدی بر این باور است که مردم خرج سیگار می‌کنند و دولت خرج بیماری‌ها: «هیچ کشوری از صنعت دخانیات سود نمی‌برد، غیراز واسطه‌ها، دلال‌ها و در اصل گردانندگان دخانیات که آمریکایی‌ها هستند. ٨٨درصد صنعت دخانیات جهان مستقیم و غیرمستقیم تحت کنترل کمپانی‌های آمریکایی است.
صنعت دخانیات مافیایی عظیم است که به وسیله آمریکایی‌ها در دنیا اداره می‌شود. درحال حاضر بالای ١٤درصد مردان و کمتر از ٣درصد زن‌ها سیگار می‌کشند و این یعنی هزینه بالایی که خانوارها متحمل می‌شوند و درنهایت هزینه‌ای بر دوش جامعه و دولت است.
در گذشته ما از هزینه ١٠میلیاردتومانی سیگار می‌گفتیم. این درحالی است که قیمت سیگار افزایش یافته- هم تولیدات داخلی و هم وارداتی‌ها- و این یک معنی جز این ندارد که هزینه‌ها بالاتر رفته است.»
مسجدی از راه‌اندازی بسیج فشار خون توسط وزارت بهداشت می‌دهد و می‌گوید: «تحقیقات نشان از این دارند که نزدیک به حدود ٩٧هزار نفر در‌سال به علت فشار خون و بیماری‌های ناشی از آن در ایران می‌میرند و یکی از مهمترین عوامل پیدایش فشار خون استعمال دخانیات است، درحالی‌که روی این موضوع گویی هیچ توجهی وجود ندارد.»
مسجدی وضع مالیات بر مصرف سیگار را یکی از راهکارهای کاهش مصرف دخانیات در کشور می‌داند: «از بهمن‌ماه تا همین اردیبهشت اغلب سیگارها افزایش قیمتی بین ٣٠تا١٠٠درصد را تجربه کرده‌اند، درحالی‌که از این مبلغ یک قرانش برای مالیات نیست.
مردم پول بیشتری پرداخت می‌کنند؛ پولی که به جیب تولیدکنندگان، واردکنندگان و واسطه‌ها می‌رود و دولت و مجلس تنها تماشا می‌کنند. در‌سال ٩٦ مجلس مالیات دخانیات را مصوب و متاسفانه حالا از این موضع عقب‌نشینی کرده است و این یعنی ما از کشورهایی مانند خودمان هم عقب هستیم؛ نسبت به ترکیه، اردن و پاکستان.
همین عراق هم در مجلسش مالیات بر سیگار را مصوب کرده است.» بهزاد ولی‌زاده، مسئول دبیرخانه ستاد کنترل و مبارزه با دخانیات وزارت بهداشت هم پیش از این با بیان این‌که در تمام کشورها آمارها نشان می‌دهد افزایش قیمت و مالیات مواد دخانی، منجر به کاهش مصرف می‌شود، گفته بود: «مسلما نگاه‌ها در حوزه‌های سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری مالیات بر مواد دخانی جامع و کامل نیست.
این‌که می‌گوییم سلامت در تمام سیاست‌گذاری‌ها باید رعایت شود، به این معنی است که اگر می‌خواهید صنعتی را مستقر کنید باید تبعات سلامتی‌اش را ببینید. ادله‌ای که صنایع برای افزایش نیافتن قیمت سیگار می‌آورند، غلط است و نمایندگان باید ادله حوزه سلامت را شنیده و وقت بگذارند و اینها را گوش کنند. تبعات مخالفت با چنین طرح‌هایی را در آینده خواهیم دید.»
به گفته او: «در ایران ما با این میزان مصرف، سالانه ۶۰هزار مورد مرگ ناشی از مصرف مواد دخانی داریم. در عین حال اگر میزان مصرف مواد دخانی در کشور ۱۰هزارمیلیارد تومان باشد، حدود ۱۰۰هزارمیلیارد تومان از منابع کشور، صرف ضرر اقتصادی ناشی از مصرف دخانیات می‌شود. وقتی جوانی در ۴۵ سالگی به دلیل مصرف دخانیات فوت می‌کند، ببینید کشور چقدر روی او سرمایه‌گذاری کرده که به این مرحله بهره‌وری رسیده و بعد باید به دلیل مصرف دخانیات جانش را از دست بدهد.»
سازمان جهانی بهداشت به کشورها توصیه کرده ۷۵درصد قیمت خرده‌فروشی را به‌عنوان مالیات بر مواد دخانی بگیرند، اما این میزان در کشور ما ۲۰درصد قیمت خرده‌فروشی بوده و بر همین اساس رتبه ایران از نظر مالیات بر دخانیات بسیار پایین است. قیمت محصولات دخانی در ایران بسیار پایین و متوسط قیمت پاکت سیگار در ایران حدود ۰.۲ دلار است؛ درحالی‌که متوسط جهانی آن بیش از ۴ الی ۴.۷۵ دلار است.
البته دبیرکل جمعیت مبارزه با دخانیات کشور گران شدن سیگار را عامل موثر بر کاهش سیگار می‌داند و می‌گوید: «این یک قانون اقتصادی است که وقتی قیمت کالایی بالا می‌رود، تقاضا برایش کم می‌شود. این همه‌جای دنیا ثابت شده است.
درواقع فرمول من و شما نیست، بلکه فرمول واقعی است، البته با ذکر این مسأله که سیگار باید از طریق مالیات گران شود نه از طریق واسطه‌ها، دلال‌ها و واردکنندگان.» کارشناسان سازمان جهانی بهداشت می‌گویند اگر مصرف دخانیات با همین روند ادامه پیدا کند، بیش از ١٠میلیون مرگ تا ٢٠٢٠ براثر استفاده از این ماده رخ خواهد داد؛ آماری تکان‌دهنده که سازمان ملل را به واکنش واداشت و خواستار افزایش مالیات بر سیگار شد.
بعد از آن هم بود که کشورهایی مانند بریتانیا، استرالیا و برزیل با اجرای قوانین کنترل‌کننده سفت و سختی در برابر مصرف تنباکو توانسته‌اند مصرف دخانیات را در کشورهایشان به‌شدت کاهش بدهند. مسجدی، دبیرکل جمعیت مبارزه با دخانیات کشور با تأکید بر آمارهای جهانی از سهم دخانیات در مرگ‌ومیرهای سالانه می‌گوید: «می‌گویند هر یک‌میلیون نخ، یک مرگ.
آمارهای داخلی هم از مصرف ٦٠ تا ٦٥میلیارد نخ در‌سال می‌گویند؛ آماری که به این معناست بین ٦٠تا٦٥هزار نفر در‌سال بر اثر بیماری‌های ناشی از سیگار، سکته مغزی و قلبی و بیماری‌های مزمن تنفسی و بیش از ٢٥نوع سرطان می‌میرند.»
او داستان قلیان را وحشتناک‌تر می‌داند: «داستان قلیان وحشتناک است که در هر قهوه‌خانه، سفره‌خانه و خانواده‌ای از قلیان به عنوان تفریح استفاده می‌شود و این در حالی است که توتون‌های مصرفی هم وارداتشان ممنوع است، هم تهیه‌شان و هم مصرفشان! در سال‌های گذشته وزارت بهداشت شکایتی برای توتون قلیان داشته و قرار بر ممنوعیت تولید و واردات آن بوده اما هنوز در هر کوچه و برزنی توزیع و مصرف می‌شوند و این در حالی است که هیچ‌کدام مجوز ندارند و همه عرضه‌کنندگان غیرقانونی‌‌اند. مضرات دخانیات تا جایی است که کشورهایی مثل انگلستان اعلام می‌کنند تا ١٠ سال آینده فرد سیگاری در انگلیس وجود نخواهد داشت.»
کاغذ سیگار فراوان است و کاغذ مطبوعه نیست
مدیرکل جمعیت مبارزه با دخانیات از واردات ١٥میلیون دلار کاغذ سیگار به کشور خبر داده و در مقابل از بحرانی که دامن مطبوعات را گرفته و بازار نشر را به کما برده، صحبت کرده بود. اما در ادامه هزینه بالای واردات کاغذ سیگار و در کنار آن هزینه‌های اجتماعی آن سبب شد تا اعتراضات زیادی در این زمینه انجام شود. این وضع سبب شده تا بعضی کشورها، تامین‌کننده حجم بالایی از کاغذ مورد نیاز صنعت دخانیات ایران شوند.
برخوردار در این‌باره می‌گوید: «تا زمانی که من مدیرکل شرکت دخانیات بودم، بیشتر کاغذهای سیگار آلمانی بودند که از کشورهای واسطه‌ای مثل دوبی و ترکیه آن هم با واسطه خریداری می‌شد. البته خود ترکیه هم جزو تولیدکنندگان کاغذ سیگار است و ما این کاغذ را در داخل تولید نمی‌کنیم. تولید کاغذ سیگار زمانی به‌صرفه و اقتصادی است که به صورت انبوه تولید شود.»
توتون و تنباکو سالانه در حدود ۶میلیون نفر را به کام مرگ می‌کشاند و بیش از ۵میلیون از این مرگ‌ومیرها به علت مصرف مستقیم دخانیات است. مدیرعامل سابق شرکت دخانیات با اشاره به فعالیت‌های شرکت دخانیات در کاستن مضرات مصرف سیگار می‌گوید: «در دوره فعالیتم در شرکت دخانیات ما با دانشگاه همکاری داشتیم و محققانی هم بودند که درباره مضرات سیگار بر روی ریه انسان تحقیق می‌کردند، البته برنامه‌های تحقیقاتی هم داشتیم تا بتوانیم با سبک‌کردن نیکوتین و فیلترها مضرات سیگار را به حداقل برسانیم.
در اروپا هم اعلام کرده‌اند این شرکت‌ها در سال ٢٠٥٠ تعطیل خواهند شد، اگر چه بی‌شک تعطیلی این شرکت‌ها به معنای تولید محصول جایگزین خواهد بود؛ یعنی به شرکت‌هایی برای تولید داروهای گیاهی یا شرکت‌هایی که در عرصه تولید عطر و ادکلن فعالیت می‌کنند، تبدیل می‌شوند.»
چرا دخانیات ارزآور نیست؟
داستان توتون و تنباکو در ایران به حمله پرتغالی‌ها به جنوب کشور برمی‌گردد؛ به طوری که در دوران شاه عباس صفوی کشت تنباکو در جنوب، مناطق مرکزی، شرق و شمال‌غربی گسترش یافت تا در سال ١٢٩٤ قانون انحصار دخانیات به مجلس رفت و در سال ١٣١٠ به تصویب رسید.
این اتفاق سبب می‌شد تا به طور رسمی فروش، ساخت و توزیع در انحصار دولت قرار گیرد و ایران شاهد راه‌اندازی اولین کارخانه سیگارسازی خود در پنجم مهرماه ١٣١٦ باشد. نتیجه‌اش هم می‌شود شرکت دخانیات فعلی که در خیابان قزوین در حال فعالیت است.
دخانیات موضوعی است که همواره مورد بحث بوده و همیشه هم گروهی را با خود همراه و درنهایت این سوال را ایجاد کرده که با وجود تمام مضراتی که در باب دخانیات مطرح می‌شود، چرا هنوز در جوامع شرکت‌هایی را تحت این نام در حال فعالیت داریم؟ سوالی که در میان پاسخ‌ها بازار بزرگ مصرف و درآمدزایی و... را می‌بیند؛ پاسخی که وقتی در قالب اعداد و ارقام قرار می‌گیرد، گاهی باورکردنی نیست.
با این همه محمدحسین برخوردار، مدیرعامل سابق شرکت دخانیات آمارهای تکان‌دهنده را تأیید می‌کند: «صنعت دخانیات در بیشتر جوامع به دلیل بالابودن تقاضا جزو صنایع درآمدزا به شمار می‌رود؛ اما در ایران نمی‌توان چنین مزیتی را برایش در نظر گرفت. یکی از ویژگی‌های بارز صنعت دخانیات در ایران انحصاری‌بودن آن است؛ یعنی در اختیار دولت است.»
او درباره دلایل درآمدزانبودن صنعت دخانیات در ایران توضیح بیشتری می‌دهد: «این موضوع را باید در چند بعد بررسی کرد؛ از آنجا که این صنعت در انحصار دولت است و حتی در مقاطعی این اجازه را نیافت تا خود را با ماشین‌آلات جدید نونوار کند و از طرف دیگر در مقطعی بازار بحث سرمایه‌گذاری‌های خارجی داغ شد و بعضی از شرکت‌های خارجی در قامت سرمایه‌گذار در این صنعت ورود کردند و تا حدودی توانستند سهمی از این بازار را به خود اختصاص بدهند؛ ماجرایی که در دهه ٨٠ اتفاق افتاد.»
یکی از تجربیاتی که صنعت دخانیات در سال‌های ابتدایی دهه ٩٠ از سرگذراند، استقبال شرکت‌های سرمایه‌گذار از صنعت دخانیات ایران بود؛ سال‌هایی که تولیدات شرکت دخانیات این نگرانی را به وجود آورده بود که بعضی از واحدهای تولیدی تن به تعطیلی بدهند.
برخوردار شرکت‌های سرمایه‌گذار خارجی را در ناتوانی این صنعت برای ارزآوری دخیل می‌داند: «در یک دوره‌ای این صنعت با سرمایه‌گذاری خارجی‌ها کمی جان گرفت اما به مرور زمان شرکت‌های داخلی توان رقابتشان را از دست دادند.
شرکت‌های سرمایه‌گذار خارجی از آنجا که توتون و کاغذ را به راحتی وارد می‌کردند و تنها در ایران کار پیچیدنش با دستگاه اجرا می‌شد، به راحتی سهم بالایی از بازار را از آن خودشان کردند، همین هم شد تا شرکت‌های داخلی توان رقابت با آنها را از دست دادند.» به گفته برخوردار، ماشین‌آلات شرکت دخانیات ایران به دوران پهلوی اول می‌رسد.
صنعت دخانیات ایران در آغاز به کار خود از گستردگی فعالیت برخوردار بود تا جایی که بخشی از بودجه کشور از محل درآمد این صنعت تأمین می‌شد اما برنامه‌ها و سیاست‌هایی مانند خصوصی‌سازی و سرمایه‌گذاری خارجی‌ها سبب شد که در این عرصه کمرنگ‌تر عمل کند.مدیرعامل سابق شرکت دخانیات صادرات دخانیات را در دوره فعالیتش منحصر به کشورهای تازه استقلال‌یافته می‌داند:
«در گذشته شرکت دخانیات ایران به کشورهای تازه استقلال‌یافته صادرات داشته است، البته این صادرات به اندازه پتانسیل‌ها نبود. می‌توان گفت صنعت دخانیات توانایی ارزآوری را حتی در حد و اندازه‌ای که بتواند ارز مورد نیازش را تأمین کند، ندارد. آن زمان صادرات سیگار ایرانی به گونه‌ای بود که در میان روس‌ها طرفداران زیادی داشت.»
نظر شما