کزاز در معتادان به مواد مخدر تزریقی ( مورفین ) بسیار شایع است. به بیماری کزاز ،تتانوس هم گفته می شود.معمولاً متعاقب بریدن دستها یا هر عضوی در بدن انسان توسط ابزارهای باغبانی ویا در کارگاهها وکارخانجات ، میکروب از راه زخم پوستی وارد جریان خون انسان می شود وعلائم بیماری کم کم بروز می کند. میکروب کزاز از خود نوعی سم تولید می کند.این بیماری یکی از شایعترین علل مرگ نوزادان در کشورهای در حال توسعه است بدین علت که بند ناف نوزادان در بسیاری از موارد ( به ویژه توسط ماماهای محلی وسنتی ) توسط تیغ ، قیچی یا چاقوی غیر استریل بریده می شود ومیکروب کزاز وارد بدن نوزاد شده وپس از حدود 8 روز وی را می کشد. بدین علت در ایالت پنجاب هندوستان به بیماری کزاز،« بیماری روز هشتم» نیز نام نهاده اند. حتی افتادن کودکان در خیابانها وایجاد زخم وخراش در دست وصورت آنها می تواند عاملی برای ورود میکروب به بدن آنها باشد زیرا اسپور کزاز در خاک خیابانها ومدارس وکوچه ها به وفور یافت می شود.

در ایران بیماری کزاز به ویژه در نوزادان شایع است وسالانه هزاران نفر مبتلا به این بیماری در بیمارستانهای تهران وشهرستانها بستری شده وتعداد زیادی از آنها در معرض نابودی قرار می گیرند.

بیشتر بدانید: ابتلا به کزاز از طریق زخم‌های ایجاد شده با اشیای آلوده

عامل بیماری

عامل بیماری کزاز نوعی باکتری به نام کلستریدیوم تتانی است. این باکتری قادر است به مدت 25 دقیقه در دمای 105 درجه سانتی گراد زنده بماند. این میکروب در خاکهای کشاورزی وکود حیوانی واکثر اماکنی که از خاک پوشیده شده اند زندگی می کند.

دورۀ نهفتگی ( کمون) میکروب کزاز از روز پیدایش زخم در سطح بدن تا بروز علائم بالینی مدت 1 تا 14 روز است وگاهی هم می تواند تا هفته ها وماهها بعد ظاهر شود.

علائم بالینی

ضعف ، احساس خستگی ، عرق ولرز، بیقراری ، گلو درد، سفتی و انقباض فک به طوری که دندانها روی هم فشرده ودهان قفل می شود،انقباض بسیاری از عضلات صورت ، پس گردن ، شکم ومهره ها، ایجاد چینهای عمیق در پیشانی، گره خوردن ابروها، به خارج وبالا کشیدن شدن عضلات دهان ( به مجموع علائم فوق خنده شیطانی می گویند)، تشنجات عمومی بدن به ویژه متعاقب نور وسر وصدا از علائم این بیماری است.

بیشتر بدانید: علائم کزاز نوزادی را بشناسیم

انواع کزاز

کزاز موضعی ، کزاز نوزادان ، کزاز مغزی، کزاز سر وصورت ، کزاز اعصاب تنه وستون مهره ها.

عوارض

عفونت وروی هم خوابیدن ریه ها ، شکستگی ستون مهره ها وسایر استخوانها ، اختلالات شدید فشار خون ( بالا وپایین آمدن فشار خون)، فلج اعصاب صورت وچشم،کاهش وزن،اختلالات گوارشی.

تشخیص

بر خلاف سایر بیماریهای میکروبی که به آزمایشات میکروسکوپی وکشت میکروب متکی هستند، بیشتر به علائم بالینی بیمار بستگی دارد زیرا در کزاز اولاً به سادگی نمی توان میکروب را کشف کرد وثانیاً یافتن میکروب نیز دلیلی بر اثبات کزاز نیست زیرا با سیل کزاز در اکثر زخمهای عادی نیز وجود دارد وبیماری ایجاد نمی کند. گرفتن نوار قلب وعکس قفسه سینه وآزمایشات خونی به عنوان یک کمک فرعی به شمار می روند.

درمان

بیماری کزاز در موارد خفیف حتی بدون درمان نیز پس از چند هفته تشنجات خفیف بهبود می یابد، به ویژه اگر تعداد تشنجات برای حدود 2 تا 3 بار در ساعت باشند تقریباً صددرصد بیماران خود به خود بهبود می یابند اما اگر تعداد تشنجات بیمار به هر چند دقیقه یک بار برسد دلیل بر مرگ زود هنگام فرد مبتلا به این بیماری است. از اصولی که باید در درمان کزاز رعایت شود کنترل تشنجات وانقباضات بدن وکنترل ریه ها است. خنثی ساختن مراکز تولید سم کزاز وحفظ وتعادل تغذیه ومایعات بدن وپیشگیری از عفونت ثانویه ومصون سازی فعال یا واکسیناسیون از سایر اقدامات درمانی هستند وبیمار باید در بخش مراقبتهای ویژه بستری شود. تجویز اکسیژن ویا لوله گذاری در ششها وداروهای ضد تشنج وآرامبخش وبستری در یک اتاق آرام وکم نور ضرورت دارند. تزریق سرم اسب یا گاو به صورت آنتی توکسین وایمونوگلبولین انسانی وتمیز کردن کامل زخم نیز باید به ترتیب صورت گیرد. گاهی نیز به درمان با جراحی در شکستگیها نیاز پیدا می شود.

بیشتر بدانید: نحوه برخورد با زخم کزاز

پیشگیری

بهترین راه پیشگیری از کزاز،واکسیناسیون تمامی کودکان است که در ایران خوشبختانه در برنامه واکسیناسیون وزارت بهداشت درمان وآموزش پزشکی قرار دارد ودر مراکز درمانی وبهداشتی وخانه های بهداشت سراسر کشور تزریق می شود. واکسیناسیون کزاز معمولاً به صورت توام سه گانه همراه با دیفتری وسیاه سرفه در ماههای 5/1 ، 3 ، 5/4 ، 15 وهمچنین در 6 سالگی به صورت ( DPT) تزریق می شود. افزون بر این در سالهای بعد نیز هر 10 سال یک بار باید واکسن مشترک دیفتری وکزاز بزرگسالان به صورت ( dt) تزریق شود.

از راههای دیگر پیشگیری از کزاز، احتیاطهای ویژه در حین کار در اماکن کشاورزی وخیابانها ومحیط های کارخانه ای است. در صورت بروز هر گونه زخمی در بدن باید فوراً به پزشک مراجعه شود. زخم را نیز باید بلافاصله استریل کرد و در صورت لزوم وبا توجه به سابقه واکسیناسیون ، پزشک مربوط می تواند آمپول کزاز ( تتابولین ) یا سرم ضد سم آن را تزریق کند ویا به بیمار اطمینان دهد که به این داروها نیازی نیست.