به گزارش سلامت نیوز، هرچند مطالعات متعددی نشان داده که ساکنان بسیاری از شهرها و کشورها که در معرض تابش بیشتر نور خورشید هستند هم دچار کمبود این ویتامین هستند که دلایل آن می‌تواند آلودگی هوا، رنگ پوست افراد، زاویه تابش خورشید، قرار گرفتن در فضای باز به‌مدت کم و عوامل دیگر باشد.

تعریف ویتامین D و نقش آن در بدن

ویتامین D یک هورمون محلول در چربی است که نقش حیاتی در تنظیم متابولیسم کلسیم و فسفر، سلامت استخوان، عملکرد عضلات، سیستم ایمنی و رشد سلولی ایفا می‌کند. منبع اصلی آن سنتز در پوست در پاسخ به تابش اشعه ماوراءبنفش B (UVB) خورشید است، اگرچه برخی غذاها مانند ماهی‌های چرب، زرده تخم‌مرغ و غذاهای غنی‌شده نیز حاوی آن هستند.

شیوع جهانی کمبود ویتامین D

بر اساس مطالعات، کمبود ویتامین D یک مشکل جهانی است که حدود یک میلیارد نفر را تحت تأثیر قرار داده است. در اروپا، شیوع کمبود ویتامین D در حدود 40٪ گزارش شده است.

جدول اطلاعات کلیدی درباره ویتامین D

چند درصد کمبود ویتامین D دارند؟

در ایران طبق آمارهای موجود، بیش از 80درصد جمعیت ایران (و به‌ گفته برخی متخصصان، حدود 90درصد ایرانی‌ها) دچار کمبود ویتامین دی هستند که زنگ خطری برای سلامت جامعه محسوب می‌شود؛ چرا که این ویتامین، یک ماده بسیار ضروری برای تأمین سلامت است و علاوه بر نقش حیاتی که در حفظ سلامت جسم دارد، به‌عنوان یک عنصر مهم و کلیدی در سلامت روان هم شناخته می‌شود.

عواملی که کمبود ویتامین D را تشدید می‌کنند

اما چرا بیش از 80درصد ایرانی‌ها - مرد و زن - دچار کمبود ویتامین دی هستند یا آن را به میزان کافی دریافت نمی‌کنند؟ به‌گفته متخصصان، ویتامین دی باید از طریق تغذیه و نور آفتاب به بدن افراد برسد. میزان مواجهه با نور آفتاب در میزان ساخته شدن ویتامین دی مؤثر است و پوشاندن بدن، عدم‌مواجهه با نور آفتاب، آلودگی هوا و... می‌توانند میزان ساخته شدن ویتامین دی توسط پوست را کاهش دهند؛ بنابراین، این مقدار باید از طریق تغذیه جبران شود. افرادی که تغذیه مناسبی هم ندارند دچار کمبود این ویتامین مهم و عوارض و بیماری‌های ناشی از کمبود آن در بدن می‌شوند؛ بنابراین نیاز است که این ویتامین حتما از طریق قرص و در برخی موارد آمپول تأمین شود تا بدن دچار کمبود آن نشود.

آزمایش‌ها و نشانه‌ها

دکتر ایرج خسرونیا، فوق تخصص گوارش و بیماری‌های کبد و رئیس انجمن متخصصان داخلی کشور در این‌باره می‌گوید: متأسفانه آزمایش‌هایی که در سال‌های اخیر دارد انجام می‌شود و ما نتایج آن را بررسی می‌کنیم، نشان می‌دهد که 90درصد ایرانی‌ها کمبود ویتامین دی دارند؛‌حالا یا به‌دلیل رژیم غذایی غلط است یا به‌دلیل در معرض آفتاب نبودن به میزان کافی.

عوارض کمبود ویتامین D را جدی بگیرید

رئیس انجمن متخصصان داخلی کشور با تأکید بر اینکه پوکی استخوان یا اُستئوپرز (Osteoporosis) و ناراحتی‌های استخوانی از مهم‌ترین عوارض کمبود کلسیم و ویتامین دی است، ادامه می‌دهد: برای همین است که اکثر ایرانی‌ها بعد از 50سالگی دچار پوکی استخوان و ناراحتی‌های استخوانی می‌شوند.

به‌گفته این پزشک، تأمین میزان کافی ویتامین دی به تقویت سیستم ایمنی و محافظت از بدن در برابر پوکی استخوان، پیشگیری از بیماری‌های قلبی، بیماری‌های عفونی و بیماری‌های خودایمنی کمک می‌کند و طبیعتاً کمبود آن هم باعث بروز عارضه‌های جسمی و روانی متعددی مثل ضعف استخوان‌ها، دردهای استخوانی، ضعیف شدن عضلات، افسردگی و... می‌شود. دکتر خسرونیا در پاسخ به این سؤال که آیا صحت دارد کمبود این ویتامین می‌تواند منجر به بروز سرطان هم شود، می‌گوید: خیر، مطالعاتی که این موضوع را تأیید کند، هنوز منتشر نشده است.

علائم و پیامدهای جدی کمبود ویتامین D

کمبود ویتامین D می‌تواند منجر به علائم غیراختصاصی مانند خستگی، درد عضلانی، ضعف عمومی، ریزش مو و افسردگی شود. در کودکان، کمبود شدید می‌تواند باعث راشیتیسم شود، در حالی که در بزرگسالان، خطر ابتلا به استئوپنی، پوکی استخوان و شکستگی‌ها افزایش می‌یابد.

تأثیرات کمبود ویتامین D بر بیماری‌های مزمن

• سرطان کولورکتال: مطالعات نشان داده‌اند که سطح مناسب ویتامین D می‌تواند خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را تا ۵۸٪ کاهش دهد.

• عفونت‌های تنفسی: اگرچه برخی مطالعات قبلی پیشنهاد کرده‌اند که مکمل ویتامین D می‌تواند خطر عفونت‌های تنفسی را کاهش دهد، اما تحلیل‌های اخیر نشان می‌دهند که این تأثیر ممکن است محدود باشد و به سطح پایه ویتامین D و دوز مصرفی بستگی داشته باشد.

• بیماری‌های خودایمنی و قلبی‌عروقی: کمبود ویتامین D با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های خودایمنی، فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی مرتبط است.

خانم‌ها کمبود ویتامین D بیشتری دارند

این متخصص گوارش با بیان اینکه کمبود ویتامین دی می‌تواند خود را به شکل خستگی، ضعف عضلانی، دردهای استخوانی مثل کمرددرد، پادرد و اختلالات خلقی نشان دهد، می‌گوید: معمولا آقایان کمتر از خانم‌ها دچار کمبود این ویتامین می‌شوند و دلیلش هم این است که آقایان بیشتر در معرض نور خورشید هستند، خانم‌های زیادی خانه‌دار هستند و فعالیت بیرون از خانه ندارند یا کمتر دارند. خانم‌ها بیشتر از آقایان ضدآفتاب استفاده می‌کنند و این موضوع، جذب اشعه UV را که برای تولید ویتامین دی ضروری است کاهش می‌دهد و محدودیت غذایی خانم‌ها معمولا به‌دلیل تلاش برای حفظ تناسب اندام و لاغری بیشتر است. همین دلایل باعث می‌شود که خانم‌ها بیشتر در معرض کمبود این ویتامین قرار بگیرند.

درمان کمبود ویتامین D

اگر با کمبود ویتامین ‌دی روبه‌رو هستید، باید بدانید که صرفا دریافت آن با رژیم غذایی کار سختی است، چراکه در غذاهای کمی می‌توانید این ویتامین را پیدا کنید؛ پس به این منظور باید از مکمل‌های ویتامین دی استفاده کنید. این مکمل‌ها را می‌توانید از خانه‌های بهداشت به‌طور رایگان تهیه کنید؛ هرچند که قیمتی هم ندارد و از داروخانه هم می‌توانید بخرید. در 2‌ماه اول، توصیه می‌شود هفته‌ای یک عدد مکمل 50هزار مصرف شود. البته این برای وقتی است که قبلا سابقه مصرف این مکمل را نداشته‌اید، چون این ویتامین یک مکمل محلول در چربی است، بهتر است با غذاهای حاوی چربی سالم مصرف شوند.

اهمیت ویتامین D برای بدن

• دخالت در سوخت‌وساز استخوان‌ها
• مناسب برای سلامت مغز
• مناسب برای سلامت نورون‌های مغزی و اعصاب
• پوکی استخوان در صورت کمبود
• تقویت سیستم ایمنی بدن
• پیشگیری از بیماری‌های قلبی
• پیشگیری از بیماری‌های عفونی و خودایمنی
• ضعیف شدن عضلات در صورت کمبود
• افسردگی در صورت کمبود

تشخیص و درمان کمبود ویتامین D

• تشخیص: اندازه‌گیری سطح ۲۵-هیدروکسی ویتامین D در خون بهترین روش برای ارزیابی وضعیت ویتامین D است.

• درمان: برای بزرگسالان، مصرف روزانه ۶۰۰ تا ۸۰۰ واحد بین‌المللی (IU) ویتامین D توصیه می‌شود. در موارد کمبود شدید، ممکن است دوزهای بالاتری تحت نظر پزشک تجویز شود. ویتامین D3 نسبت به D2 در افزایش سطح ویتامین D مؤثرتر است.

منابع علمی:

• Holick MF. "Vitamin D deficiency: a worldwide problem with health consequences." The American Journal of Clinical Nutrition, 2008.PubMed+4PubMed+4ScienceDirect+4

• Roth DE et al. "Global prevalence and disease burden of vitamin D deficiency: a roadmap for action in low‐ and middle‐income countries." Annals of the New York Academy of Sciences, 2018.nyaspubs.onlinelibrary.wiley.com+1PMC+1

• Cashman KD et al. "Vitamin D deficiency: defining, prevalence, causes, and strategies of addressing." The American Journal of Clinical Nutrition, 2016.PubMed

• "This Vitamin May Reduce Colon Cancer Risk by 58%, New Study Suggests." EatingWell, 2025.EatingWell