به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه رسالت، درحالی تمام نگاه‌ها به این موضوع مهم و غیر قابل اغماض معطوف شده، که زیستگاه‌ها هر روز بیشتر و بیشتر تحلیل می‌روند و فرونشست زمین و تغییرات آب‌وهوایی به همراه دخالت‌های انسانی، خشکسالی، در اولویت نبودن مسائل مربوط به حیوانات، فقر و شرایط اقتصادی از عوامل تهدیدکننده حیات‌وحش به شمار می‌روند و آن هنگام که فرصت از دست برود، فقط حسرت و دریغ می‌ماند و دیگر مجالی برای جبران باقی نخواهد بود.
کشورهایی که به دلیل شرایط نوع اقلیم، تنوع زیستی بالایی دارند، به مکانی مناسب برای قاچاق انواع گونه‌های جانوری و رخنه سوداگران به ارزشمندترین و کمیاب‌ترین گونه‌های زیستی تبدیل شده‌اند، این روند که طی سال‌های اخیر افزایش رو به رشدی داشته موجب شده رفته‌رفته تعداد گونه‌های جانوری کاهش یابد.
سال‌هاست که فعالان حقوق حیوانات هشدار می‌دهند که تجارت غیرقانونی به تنوع زیستی آسیب زده و بسیاری از گونه‌ها را به سمت پرتگاه انقراض هل داده است. آنان تأکید می‌کنند که علاوه بر معدن‌کاوی، جاده‌کشی، خشکسالی، چرای بی‌رویه دام‌ها و تغییر کاربری اراضی طبیعی که از عوامل مؤثر بر بحرانی‌تر شدن وضعیت گونه‌های در خطر است و علیرغم فعالیت صنایع آلاینده و فعالیت‌هایی که منجر به آلوده کردن آب‌ها می‌شوند و حتی جنگل‌روبی، این پدیده قاچاق است که حیات وحش را در معرض نابودی قرار داده و مادامی که سرشاخه‌های قاچاق دستگیر نشوند، برخورد قضائی با مافیای خرید و فروش حیات وحش بسیار دشوار است و قوانین موجود بازدارنده نیست. قاچاق حیات وحش در جهان چهارمین رتبه در تجارت غیرقانونی را به خود اختصاص داده و در ایران بیشترین آمار قاچاق حیات وحش و کشفیات متعلق به استان‌های بوشهر، هرمزگان، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان است.

جرم انگاری و فقدان قوانین

بنا به گزارش بانک جهانی، تنوع زیستی سنگ بنای توسعه است و از دست دادن آن بسیاری از دستاوردهای توسعه را تهدید می‌کند. حال اینکه مافیایی قدرتمند در تمامی کشورهای جهان حیوانات وحشی را از زیستگاه خود ربوده و هزاران کیلومتر آن‌سوتر در بازارهایی بی‌رحم مانند تخته‌ای از چوب یا فرش خرید و فروش می‌کنند. مافیایی که با کمک ضعف نظارتی، برخی کشورها از جمله ایران را به یک کریدور قاچاق قانونی حیات وحش تبدیل کرده‌ است؛ تجارتی که سود ارزی کلانی را در سایه خلأ قانونی برای آن‌ها به ارمغان می‌آورد. در همین راستا اعظم بهرامی، پژوهشگر محیط‌زیست در مقاله‌ای به تشریح این موضوع پرداخته که در ادامه بخش‌هایی از آن را می‌خوانیم.
یکی از موضوعات مهم نقص قوانین بین‌المللی که هنوز پذیرفته نشده است جرم‌های حوزه محیط زیست است. این دسته جرائم اغلب در مجموعه جرم‌ های سازمان یافته تعریف می‌شوند. اغلب این تخلفات ابعاد فراملی دارند و با توجه به نوع محصولاتی که ارائه می‌دهند، هم مشتری‌های فراملی دارد و هم گروه فعال خارج از مرزها. هنوز جای زیادی برای تفسیر این گونه جرم‌ها وجود دارد اما آمار جرم‌ های محیط زیست با ابتکار عمل گروه‌های مافیای بین‌المللی و چالش‌های فراوان پیش آمده در کشورهای جهان در ارتباط با آن، درسال‌های اخیر به این امر منجر شد که به این دسته از فعالیت‌های سازمان یافته سودآور نگاه متفاوتی شود.
از سال ۱۹۹۱ جرم‌های مرتبط با حوزه محیط زیست دسته‌بندی و آمارگیری در این حوزه شکل گرفت. این مجموعه تلاش‌ها بیشتر برمبنای گزارش‌ های محلی و شبکه‌های فعالین غیردولتی فعال علیه مافیا بود. مهمترین این جرائم را می‌توان به سه بخش سودآور تقسیم کرد. کسب درآمد از انقراض حیات وحش، جنگل‌روبی و کشت محصولات به شیوه صنعتی، تجارت و مافیای زباله. هر سه این بخش ها نیز تنوع زیستی ( گونه‌های مختلف گیاهان و حیوانات) را به‌شدت تهدید می‌کند. برای بسیاری از قوانین حمایتی (مثل قانون حمایت از حیوانات مهاجر، یا قانون حمایتی از پستانداران آبزی و…) هیچ تضمین اجرایی وجود ندارد و به راحتی حتی توسط حکومت ها
هم نقض می‌شود.

قاچاق و مافیای حیات وحش

بهرامی در بخش دیگری از این مقاله، با استناد بر گزارش اینترپل، می نویسد: تجارت غیرقانونی حیات وحش امروز به یکی از بزرگترین و سودآورترین بخش‌های جرم و جنایت در جهان تبدیل شده است. تخمین زده می‌شود که بیش از ۲۰۰۰ گونه جانوری و گیاهی تحت تأثیر تجارت حیات وحش در سطح جهان، در معرض تهدید قرار دارند. طبق گزارش مجمع جهانی اقتصاد، ۴۴ تریلیون دلار ارزش اقتصادی در سطح جهان متکی به طبیعت و خدمات آن است. تجارت غیرقانونی حیات وحش به‌سرعت در حال گسترش است و این مسیر پیامدهای جدی برای تنوع زیستی دارد و تنوع حیات روی زمین را به‌شدت تهدید می‌کند.
تجارت غیرقانونی به تنوع زیستی و جوامع محلی به‌شکل ویژه «خسارت غیرقابل محاسبه» وارد می‌کند و بسیاری از گونه‌ها را به سمت پرتگاه انقراض هل داده است. تجارت غیرقانونی حیات وحش شامل شکار، جمع‌آوری و تجارت گونه‌های در خطر انقراض و حیات وحش حفاظت ‌شده، از جمله گیاهان و حیوانات، چه مرده و چه زنده است.
جنایات ساختار یافته یکی از مهمترین دلایل نابودی تنوع زیستی و حیات وحش است. تصور کنید فقط در آفریقای جنوبی از ژانویه تا اکتبر ۲۰۱۰ تقریبا ۲۳۰ کرگدن به دلیل شکار غیرقانونی از بین رفتند. در سال ۲۰۱۲ گزارشی ثبت شد که ۳۰۰۰۰ فیل آفریقایی به خاطر عاج خود کشته شدند. تخمین زده می‌شود که امروزه تنها ۳۲۰۰ ببر در حیات وحش باقی مانده اند زیرا تعداد زیادی ببر برای استفاده از اعضایشان کشته شده‌اند.
بیش از ۲۵ میلیون کوسه تا ۲۰۱۵ به دلیل استفاده از باله هایشان کشته شدند، این زنجیره درآمدزایی حاصل از فروش این حیوانات وحشی، پولی است که به سایر فعالیت های غیرقانونی سرازیر می شود و در یک اثر دومینویی در هم افزایی با دیگر جرم و جنایات است.
قاچاق حیات وحش بعد از قاچاق مواد مخدر و قاچاق انسان سومین مسیر درآمدزایی غیر قانونی در جهان است. محصولات غیرقانونی حیات وحش در حال حاضر تا ۲۰ میلیارد دلار در سال در بازار سیاه ارزش دارند. جایی که کالاها به‌طور غیر قانونی مبادله می‌شوند. خشونت مسلحانه، فساد، پولشویی و سایر اشکال جرائم سازمان یافته به‌طور فزاینده‌ای از ویژگی‌های تجارت غیرقانونی حیات وحش است.
به گزارش اینترپل، سالانه بیش از ۱۰۰ محیط‌بان هنگام تلاش برای محافظت از حیات وحش در برابر شکارچیان کشته می‌شوند. بر اساس تجزیه و تحلیل دانشگاه آکسفورد در انگلیس، تصور می‌شود تجارت حیات وحش در سطح بین‌المللی بیش از۲۲۰۰ گونه جانوری و گیاهی را تهدید می‌کند.

سرعت و شیب انقراض حیات وحش

بهرامی در ادامه مقاله خود با اشاره به گزارش «سیاره زنده» در سال ۲۰۲۲ تأکید می‌کند که جمعیت حیات وحش در ۵۰ سال گذشته به‌طور متوسط ۶۹ درصد کاهش یافته است. مقاله تحقیقی تهیه شده در دانشگاه آکسفورد در سال گذشته نشان داد که دو پنجم گونه‌هایی که احتمالا توسط تجارت بین‌المللی حیات وحش در معرض تهدید قرار می‌گیرند، تحت پوشش توافقنامه جهانی که آن را تنظیم می‌کند، نیستند. این شامل ۳۷۰ گونه است که در فهرست قرمز گونه‌های در معرض خطر قرار دارند. این تحقیقات نشان داد که بیش از ۹۰۰ گونه جانوری و گیاهی در معرض خطر تحت پوشش حمایت‌های تجارت جهانی قرار ندارند.
بزرگترین اتحادیه بین‌المللی در زمینه حفاظت از حیات وحش گزارش داد که دانشمندان در سال ۱۹۸۰ با کشف تنوع فوق العاده‌ای از حشرات در جنگل‌های استوایی شگفت زده شدند. در یک مطالعه بر روی ۱۹ درخت در پاناما، ۸۰ درصد از ۱۲۰۰ گونه سوسک کشف شده قبلا برای علم ناشناخته بودند. گزارش مطالعه در مورد حشرات ویژه، نشان می‌دهد دانشمندان درک بهتری از تعداد ستاره‌ها در کهکشان دارند تا نسبت به تعداد گونه‌های روی زمین.
فقط برای نشان دادن نرخ از دست دادن تنوع زیستی که با آن روبه‌رو هستیم، کافی است بدانیم کارشناسان تخمین می‌زنند که تلفات سریع گونه‌هایی که امروزه شاهد آن هستیم بین ۱۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ برابر بیشتر از نرخ انقراض طبیعی است. محاسبات نشان می‌دهد که سالانه بین ۰۰.۱ تا ۰.۱ درصد از همه گونه‌ها منقرض می‌شوند. یعنی هر ساله بین ۱۰۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰۰ گونه در حال انقراض هستند. برخلاف رویدادهای انقراض دسته جمعی تاریخ زمین‌شناسی، چالش انقراض کنونی چالشی است که به‌نظر می‌رسد یک گونه واحد ـ مال ما ـ تقریبا به‌طور کامل مسئول آن باشد. این اغلب به‌عنوان ششمین بحران انقراض، پس از پنج موج انقراض شناخته شده در تاریخ زمین شناسی شناخته می‌شود.

ذخیره رو به نابودی حیات وحش ایران

در همین حال به گفته معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط‌ زیست چهار استان بوشهر، هرمزگان، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان در صدر استان‌هایی هستند که در آن قاچاق حیات وحش و تجارت غیرقانونی حیات وحش ثبت شده است. حداقل ۸۶ گونه جانوری در حال انقراض لیست شده است. یک و نیم میلیون هکتار تالاب و ۱۳ و نیم میلیون هکتار مناطق شکار ممنوع ثبت شده است اما شکار و قاچاق حیات وحش، تصادفات جاده‌ای، بیماری، انگل و هجوم گونه‌های مهاجم و البته تغییر اقلیم در کنار تجارت غیر قانونی مرده و زنده حیوانات از مهمترین دلایل نابودی حیات وحش در ایران است.
چرخی در کانال‌های تلگرام و سایت‌های رسمی خرید و فروش نیز نشان می‌دهد که چطور خرید و فروش حیوانات به‌عنوان حیوان خانگی افزایش یافته است. آماری از سازمان محیط زیست می‌گوید از اوایل دهه نود حدود سه برابر افزایش یافته است.
بهرامی، پژوهشگر محیط زیست با اشاره به راه‌حل بحران اضطراری قاچاق سازمان یافته حیات وحش می نویسد، این قاچاق سه جنبه دارد: باید زیرسازها در وضع قوانین و سرمایه گذاری و پروژه‌های تحقیقاتی محافظت از جمعیت‌های گیاهی و حیوانی در معرض تهدید روی زمین، را افزایش دهیم. کنترل هدفمند و پیوسته حمل و نقل و تجارت غیرقانونی محصولات حیات وحش (حتی آمار روشنی از استفاده از محصولاتی مثل چرم و پوست و پشم و عاج و. .. در صنعت مد وجود ندارد). همینطور باید از طریق آموزش و آگاهی از بازار تقاضا برای محصولات حیات وحش جلوگیری کنیم.
تلاش‌ها برای حفظ گونه های در حال انقراض در شرایطی صورت می گیرد که در برخی جوامع نظیر ایران، به دلیل مشکلات اقتصادی پرداختن به حفاظت از یوزپلنگ‌ها و حقوق حیوانات یک بحث حاشیه‌ای و نه‌چندان جدی به نظرمی رسد و طبیعتا حل مسائل زیست‌ محیطی و لزوم رسیدگی به زیستگاه‌های حیات‌ وحش از اولویت خارج می‌شود و مسئولان نیز تلاش می‌کنند با وارد کردن فشار بیشتر به منابع طبیعی، پروژه‌های اقتصادی مختلفی را در عرصه‌های طبیعی از جمله زیستگاه‌های حیات‌ وحش، اجرایی کنند. اما به هر ترتیب آنطور که کارشناسان محیط زیست می گویند، «انقراض جانوران چرخه طبیعت را به‌هم می‌زند و می‌تواند اثرات بسیار بدی بر محیط زیست و جوامع انسانی داشته باشد. همه جانوران در چرخه طبیعت نقش ایفا می‌کنند و انقراض‌شان باعث نابودی اکوسیستم خواهد شد. انقراض یک جانور روی اکوسیستم تأثیر می‌گذارد و فضای محیط زیستی را ضعیف و ضعیف‌تر می‌کند. انقراض جانوران می‌تواند روی موجودی آب و غذا هم اثرات منفی داشته باشد و باعث شود که شادابی سلامت انسان‌ها و محیط زیست کمتر و کمتر شود، بنابراین بدون توقف قاچاق حیات وحش، هر تلاشی برای حفاظت از گونه‌ها محکوم به شکست است.»
باتوجه به اینکه قاچاق حیات‌وحش و فروش حیوانات در باغ وحش ها به وفور یافت می‌شود. فعالان حقوق حیوانات با مقایسه باغ‌وحش‌های ایران با کشورهای پیشرفته جهان می‌گویند: «ما در ایران قاچاق قانونی داریم. سازمان محیط زیست برای واردات بی‌ضابطه این حیوانات مجوز قانونی به افراد می‌دهد. از سوی دیگر، چشم‌انداز و هدف‌گذاری یک مرکز نگهداری حیوانات باید بر فرهنگ‌سازی، آموزش، تولید علم و حفظ حیات وحش باشد. اولین چیزی که مثلا اتحادیه باغ‌وحش‌های اروپا برای عضویت از شما می‌خواهد، ارائه این هدف‌گذاری و چشم‌انداز است. در ایران چنین چیزی وجود ندارد. صرفا چون یک نفر خوشش می‌آید حیوان وحشی نگه‌ دارد، باغ‌وحشی تأسیس و درآمدزایی می کند.»
فعالان حقوق حیوانات پیوسته تلاش می‌کنند نسبت به نمایش گونه‌های مختلف و نادر حیات وحش، از جمله قوی سیاه، زرافه و توله ببر در فیلم ها و سریال ها واکنش نشان داده و با ابراز نگرانی بگویند که نبود این حیوانات تأثیری بر ماهیت داستانی آنها ندارد و لزومی به استفاده از آن‌ها نیست، چراکه نمایش این حیوانات بر مخاطب و چرخه قاچاق حیات وحش تأثیر می گذارد. آنطور که علی کشمیری از مدافعان حقوق حیوانات می گوید: «تبلیغات صداوسیما و شبکه نمایش خانگی در مورد نگهدای حیوانات غیراهلی خواسته یا ناخواسته موجب شده که نگهداری از این حیوانات به نماد زندگی لاکچری بدل شود و در کنار این موارد نقش سلبریتی‌ها، اینفلوئنسرها و بلاگرها را نمی‌توان نادیده گرفت، وقتی یک بازیگر یا سلبریتی داخل باغ وحش توله ببر یا شیر را بغل می‌گیرد، بر مخاطب تأثیر می‌گذارد و این مسئله کسب و کار قاچاقچیان حیات وحش را پر رونق کرده است.»
کشمیری در ادامه مهمترین عامل گسترش قاچاق حیات وحش را فقر دانسته که موجب شده افراد به سمت درآمدهای کاذب بروند. همچنین جرایم بازدارنده نیست و فرد چندین برابر جریمه، درآمد کسب می‌کند، بنابراین برای وی ارزش دارد که این ریسک را قبول کند و به این سمت برود.
این مدافع حقوق حیوانات، باغ وحش‌ها را از دیگر مواردی می داند که باعث شده این شرایط تسریع شود: «برخی باغ وحش‌ها برای اینکه حیوانات خود را بفروشند، افراد را برای گرفتن عکس با حیوانات دعوت می‌کنند. وقتی یک فرد مرفه بچه شیری را بغل کرده و عکس می‌گیرد با خود فکر می‌کند که چرا خودم آن را نداشته باشم. در داخل کشور سالانه بالغ بر ۱۰۰ توله شیر و ببر در باغ وحش ها به دنیا
می آیند که مکانی برای نگهداری ندارند، بنابراین سر از این بازارها در می آورند و به افراد علاقه‌مند فروخته می شوند.»
وی خاطرنشان می کند: «در کنار این موارد، سایر عوامل باعث شدت بخشیدن و سرعت گرفتن این موضوع می‌شود. یکی از این عوامل عدم نظارت کافی از سوی سازمان حفاظت محیط زیست به دلیل محدودیت‌های یگان حفاظت محیط زیست، کمبود نیرو و منابع سازمان و گستردگی زیاد شبکه‌های قاچاق است.»

قاچاق و حذف مستقیم گونه‌های جانوری

وی با بیان اینکه نگهداری و قاچاق حیوانات حیات وحش سه تأثیر بر حیات وحش دارد، عنوان می کند: «تأثیر اول حذف مستقیم خود گونه است. وقتی به طور مثال پرنده‌ای را از طبیعت برمی‌دارند، آن پرنده از چرخه طبیعت حذف می‌شود و خلأ آن باقی می‌ماند. در بسیاری از اوقات گونه‌هایی که از حیات وحش جدا می‌کنند دیگر پیدا نمی‌شوند. چندی پیش حسن اکبری، یکی از معاونان سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرده بود که در ۱۰ سال گذشته حدود ۷۰۰ هوبره از قاچاقچیان کشف شده است.»
این فعال حقوق حیوانات ادامه می دهد: «تأثیر دوم این است که به جز حذف مستقیم این حیوان از طبیعت، شانس زاد و ولد نیز از حیوان گرفته می‌شود، یعنی نسل‌های بعدی این حیوان از طبیعت حذف خواهند شد. سومین تأثیر این است که در فرآیند قاچاق حیات وحش بسیاری از حیوانات تلف می‌شوند.»
کشمیری با انتقاد از مغفول ماندن بحث حقوق حیوانات و نگاه فانتزی به آن می‌گوید: «هنگامی که صحبت از حقوق حیوانات می‌شود، صرفا به این دلیل است که واقعا حقوق این موجودات تضییع می‌شود و آزادی آن‌ها مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد. باید این واقعیت را پذیرفت که احترام به حقوق حیوانات صرفا یک انتخاب نیست، برای زیست پایدار بشر روی کره زمین باید به آن باور داشت و احترام گذاشت.»