به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه پیام ما، وسعت کل حوضۀ آبریز تالاب صالحیه بیش از ۴۸ هزار هکتار است که یک‌سوم آن در استان البرز و مابقی در استان قزوین قرار دارد. وسعت حریم و بستر تالاب صالحیه نیز براساس مطالعات تعیین حریم شرکت آب منطقه‌ای البرز ۱۶ هزار و ۸۱۳ هکتار اعلام شده است. منبع اصلی تأمین آب تالاب صالحیه در شرایط کنونی از محل رودخانۀ کردان و سیلاب‌ها و رواناب‌های فصلی است. این درحالی‌است که در گذشته علاوه‌بر رودخانه کردان، جریان آب از رودخانه‌های زیاران، ابهر رود و خررود نیز به‌سوی تالاب برقرار بوده است.
مهمترین کارکرد تالاب صالحیه را می‌توان در تثبیت شن‌های روان، جلوگیری از بیابان‌زایی و پیشگیری از انتشار ریزگردها در سه استان البرز، تهران و قزوین دانست. از دیگر کارکردهای این زیست‌بوم ارزشمند می‌توان به کنترل و ذخیرۀ سیلاب‌های فصلی دشت‌های هشتگرد، نظرآباد و قزوین؛ تغذیۀ سفرۀ آب زیرزمینی؛ تعدیل آب‌وهوای منطقه؛ کمک به توسعۀ پوشش گیاهی (گونه‌های استپی و مرتعی از قبیل گرامینه‌ها، درمنه‌ها و بالشتکی خاردار)؛ تولید علوفه برای چرای شتران؛ درآمدزایی برای جوامع محلی از طریق طبیعت‌گردی و گردشگری و همچنین، میزبانی تنوع زیستی جانوری شامل گونه‌های پستاندار (خرگوش، روباه، گرگ، شغال، گراز و سنجاب) و بیش از ۱۲۰ گونه پرندۀ مهاجر آبزی، کنارآبزی، خشک‌زی و بومی (چوپا، غاز خاکستری، خوتکا، درنا، فلامینگو، حواصیل خاکستری، کرکس، شاهین) اشاره کرد.
متأسفانه تالاب صالحیه این روزها تا عمق وجود خشک شده است و عدم تخصیص حقابۀ مورد نیاز تالاب صالحیه را می‌توان به‌عنوان مهمترین تهدید اثرگذار بر این تالاب دانست که این مهم در نتیجۀ مدیریت ناصحیح منابع آب در بالادست، توسعۀ غیراصولی کشاورزی، تخصیص عمدۀ جریانات رودخانۀ کردان و دیگر رودخانه‌های منطقه برای مصارف بی‌رویه کشاورزی، خشکسالی‌های پیاپی، تغییرات فاکتورهای اقلیمی و بالاخره تحمیل تمام فشار کمبود آب به تالاب صالحیه، رخ داده است.
متأسفانه احداث زهکشی به طول ۴۰ کیلومتر توسط جهاد کشاورزی قزوین در اواسط دهۀ ۸۰ نیز مزید بر علت شده است و این زهکشی که جهت آبیاری اراضی کشاورزی و کنترل سیلاب از استان قزوین تا پایاب رودخانۀ شور انجام شده، در امتداد مسیر خود باعث جلوگیری از هدایت منابع آبی به‌سوی تالاب، قطع ارتباط اکولوژیک بخش‌های شمالی و جنوبی تالاب و در نتیجه خشکیدگی کامل بخش جنوبی تالاب صالحیه شده است.تهدید دیگری که طی این سال‌ها متوجه تالاب صالحیه بوده است، به ورود پساب آلودۀ صنایع منطقه به تالاب مربوط می‌شود. براساس تحقیقات انجام‌شده دربارۀ تعیین میزان آلودگی رسوبات سطحی تالاب صالحیه مشخصاً افزایش غلظت فلزات سنگین به‌ویژه کادمیم و کروم ثبت شده است
همزمان با تشدید خشکیدگی تالاب صالحیه عواملی همچون چرای بی‌رویۀ شترها، تخریب پوشش گیاهی و تشدید فرسایش خاک باعث شده است مجموع شش هزار هکتاری کانون‌های گردوغبار استان البرز در سال ۱۳۹۸ تا حدود شش برابر افزایش یابد و هم‌اکنون وسعت این‌دست کانون‌ها به بیش از ۳۵ هزار هکتار برسد.
از جمله پیامدهای خشکیدگی تالاب و تشدید انتشار ریزگردها می‌توان به فرونشست ۲۵ سانتی‌متری دشت‌های هشتگرد و نظرآباد؛ شیوع بیماری‌های ریوی، چشمی و سرطان‌ها؛ افت کیفیت و مطلوبیت هوای البرز، تهران و قزوین؛ افزایش نرخ مهاجرت و بیکاری؛ تشدید معضل حاشیه‌نشینی در کلانشهرهای مجاور؛ نابودی تنوع گیاهی و جانوری تالاب؛ از دست رفتن فرصت‌های درآمدزایی نظیر گردشگری و دامپروری؛ تخریب اراضی کشاورزی و کاهش بهره‌وری محصولات کشاورزی و همچنین، تحمیل هزینه‌های گزاف به دولت و مردم برای تأمین بهداشت، سلامت، تفریح و فرصت‌های شغلی جایگزین اشاره کرد.
تهدید دیگری که طی این سال‌ها متوجه تالاب صالحیه بوده است، به ورود پساب آلودۀ صنایع منطقه به تالاب مربوط می‌شود. براساس تحقیقات انجام‌شده دربارۀ تعیین میزان آلودگی رسوبات سطحی تالاب صالحیه مشخصاً افزایش غلظت فلزات سنگین به‌ویژه کادمیم و کروم ثبت شده است. هر چند با احداث تصفیه‌خانۀ فاضلاب شهرک صنعتی هشتگرد تلاش شده است این معضل برطرف شود، اما همچنان بیم آن می‌رود که همزمان با فصول بارندگی، پساب این شهرک و دیگر صنایع منطقه به تالاب منتقل شود. با ورود پساب‌های مختلف به تالاب، آلاینده‌های حاوی فلزات سنگین از جمله سرب، کادمیوم، نیکل و کروم در بستر خشک تالاب ته‌نشین می‌شوند و در صورت بروز طوفان گردوغبار، ریزگردها علاوه‌بر نمک به این فلزات سنگین سمی نیز آلوده خواهند بود.
عواملی همچون چرای بی‌رویۀ شترها، تخریب پوشش گیاهی و تشدید فرسایش خاک باعث شده است مجموع شش هزار هکتاری کانون‌های گردوغبار استان البرز در سال ۱۳۹۸ تا حدود شش برابر افزایش یابد و هم‌اکنون وسعت این‌دست کانون‌ها به بیش از ۳۵ هزار هکتار برسد
با توجه به آنچه گفته شد، می‌طلبد دست‌اندرکاران امر جهت تسریع فرایند احیای تالاب صالحیه و جلوگیری از تشدید پیامدهای منفی آن همزمان با طراحی و استقرار سیستم مدیریت فرااستانی تالاب صالحیه نسبت به اتخاذ سیاست‌های ذیل و همچنین اولویت‌بندی، تخصیص اعتبار و اجرای برخی از راهکارهای پیشنهادی ارائه‌شده در کوتاه‌مدت مبادرت ورزند:تغییر ریل‌گذاری توسعۀ منطقه به توسعۀ آب‌اندوز و سبز، همراه با ارتقای تاب‌آوری در برابر اثرات تغییراقلیم از طریق شناسایی و اجرای راهکارهای کاهش اثرات و سازگاری با تغییراقلیم نظیر توسعۀ صنایع سبز، کنترل صنایع آلاینده، وضع مالیات کربن، توقف توسعۀ کشاورزی و صنایع آب‌بر، حمایت از زنجیرل ارزش محصولات کم‌آب‌بر و کم‌کربن، بهسازی ناوگان حمل‌ونقل، جنگل‌کاری، بهینه‌سازی مصرف انرژی، افزایش ایمنی زیرساخت‌ها و ابنیۀ شهری و روستایی و توسعۀ انرژی‌های تجدیدپذیر.
ارتقای پشتوانه‌های قانونی برای تأمین حقابۀ تالاب صالحیه و جلب حمایت شورای‌عالی آب و ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور از مجرای تعیین نیاز آبی تالاب مشتمل بر برآورد قدرالسهم هر یک از دو استان و پروتکل‌های تخصیص پیشنهادی، بازنگری برنامۀ منابع و مصارف حوضه و بالاخره احداث ایستگاه‌های هیدرومتری جهت نظارت بر تخصیص حقابۀ تالاب.
بازتعریف الگوی معیشتی جوامع وابسته به تالاب به‌واسطۀ شناسایی و حمایت از ابتکارات معیشت‌های سبز، جامعه‌محور و سازگار با منابع و در ادامه بازتعریف الگوی معیشتی جوامع وابسته به تالاب و یکپارچه‌سازی آن در برنامۀ توسعۀ اقتصادی منطقه.بازچرخانی آب و بازنگری نحوۀ استفاده از پساب تصفیه‌شده ضمن رایزنی و جلب حمایت ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت پدیدۀ گردوغبار به‌منظور تسریع احداث تصفیه‌خانۀ نظرآباد، بهبود کیفیت خروجی تصفیه‌خانۀ ماهدشت و بازنگری نحوۀ تخصیص فاضلاب تصفیه‌شده با هدف تأمین حقابۀ تالاب صالحیه.
بیابان‌زدایی، مهار کانون‌های انتشار گردوغبار و کنترل فرسایش خاک با اولویت مناطق نجم‌آباد و اشتهارد و از طریق تثبیت پوشش گیاهی، اجرای عملیات حفاظت خاک، مدیریت مشارکتی چرای دام، برقراری تعادل بین دام و مرتع و ایجاد فرصت‌های شغلی جایگزین برای دامپروران.
بکارگیری راهکارهای طبیعت‌محور و دانش بومی در مدیریت سیلاب و حفاظت از منابع آب شامل لایروبی مستمر رودخانه‌ها، مسیل‌های انتقال سیلاب و کانال‌های انتقال آب، حفاظت از بستر و حریم رودخانه‌ها و تالاب صالحیه، جلوگیری از ساخت‌وسازها و تغییر کاربری‌های غیرمجاز، باز طراحی کانال زهکش به‌منظور تغذیۀ بخش جنوبی تالاب و حمایت از دانش بومی در مدیریت سیلاب و حفاظت از منابع آب.
کنترل فرونشست دشت‌های منطقه با اولویت مناطق هشتگرد و نظرآباد از مجرای ساماندهی تشکل‌های محلی، اعطای مشوق‌ها و جلب همکاری ایشان در نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه‌های مجاز، مسلوب‌المنفعه کردن چاه‌های غیرمجاز و همچنین، کنترل برداشت غیرمجاز از آب‌های سطحی.
پیاده‌سازی الگوی مشارکتی کشت به‌واسطۀ شناسایی مشارکتی محصولات جایگزین سودآور و کم‌آب‌بر، توانمندسازی بهره‌برداران و عرضۀ مستقیم محصولات منطبق با الگوی کشت کشاورزان محلی در بازارهای محلی و استانی، حمایت از تشکیل تشکل‌های محلی و توانمندسازی ایشان جهت بسته‌بندی، برندینگ، بازاریابی و صادرات محصولات منطبق با الگوی کشت به دیگر بازارهای داخلی و خارجی.
کنترل هدررفت آب و کاهش تدریجی مصارف آب کشاورزی از طریق بهسازی یا نوسازی شبکۀ توزیع آب شهری و شبکه‌های آبیاری و زهکشی، توانمندسازی کشاورزان جهت بکارگیری شیوه‌های کاهش مصرف آب در مزرعه، آموزش و حمایت مالی مشترکین صنعتی و خانگی جهت بکارگیری تجهیزات کاهندۀ مصارف آب خانگی و صنعتی، جلوگیری از توسعۀ سطح زیرکشت، وضع جرایم برای کشت محصولات پرمصرف، اعطای مشوق به کشاورزان و مشترکین کم‌مصرف صنعتی و خانگی.
ارتقای آگاهی و جلب مشارکت عمومی در سطوح ملی، استان‌های البرز و قزوین و محلی شامل تحلیل ذی‌نفعان و میزان اثرگذاری گروه‌های هدف در بهبود یا تخریب تالاب، ارزیابی اولیۀ سطح آگاهی و مشارکت ذی‌نفعان، تهیه و اجرای برنامۀ ارتقای آگاهی و مشارکت همراه با ارزیابی اثرگذاری فعالیت‌ها.
نظر شما