به گزارش سلامت نیو زبه نقل از روزنامه پیام ما، اما تشکیل سازمان‌های زباله‌گردان WPO Waste Picker Organizations به عنوان یک ابتکار خلاقانه توانسته است استراتژی موفقی را برای قدرتمندسازی زباله‌گردان در برزیل و ایجاد پایداری محیط‌زیستی در این کشوری با نگاهی کاملا متفاوت به پدیده زباله‌گردی ارائه دهد.
کشور برزیل، طبق آمار سازمان wiego (سازمان جهانی زنان در اشتغال غیررسمی) بیش از 281 هزار کارگر زباله‌گرد دارد که بیش از 90 درصد بازیافت پسماند در این کشور توسط این کارگران انجام می‌شود. در برزیل نیز مانند بیشتر کشورهای دنیا کارگران زباله‌گرد اغلب افرادی از جوامع مهاجر و یا به حاشیه رانده‌شده‌ای هستند که نه توانسته‌اند جایگاه خود را در تجارت پول‌ساز بازیافت پیدا کنند و نه در بروکراسی خدمات همگانی شهری و مدیریت زباله از شان و حقوق خود برخوردار شوند.
زباله‌گردان در چرخه‌های فقیرسازی اقتصاد غیررسمی باقی می‌مانند و نه تنها دولت‌ها و کسب و کارها، بلکه اعضای جامعه نیز فراموش می‌کنند که اغلب پژوهش‌های معتبر علمی و اجتماعی نشان می‌دهد زباله‌گردی اتفاقا به نفع محیط زیست و پایداری آن است و در نهایت دولت و اجتماعات محلی از کارِ زباله‌گردان نفع می‌برند. ابتکار سازمان‌های زباله‌گردان در برزیل به وجود آمد تا این رویکرد و نگاه را از بین ببرد.
هرچند فعالیت این سازمان‌ها نزدیک به ۲۰ سال است که در برزیل تداوم داشته، اما به تازگی و با ثابت شدن دستاوردهای مقطعی و پایدار این سازمان‌ها توجه سیاست‌گذاران و پژوهشگران مستقل به چگونگی شکل‌گیری و ساختار این سازمان‌ها جلب شده است.
ساختار تعاونی‌هایی اثرگذار
سازمان‌های زباله‌گردان می‌توانند شکل تعاونی داشته باشند، انجمن باشند و یا کارآفرینی‌های خرد. اما شاید بهترین توصیف درباره آنها همان تعاونی‌های زباله‌گردان باشد. این سازمان‌ها شکل‌گیری ریشه‌ای و از پایین به بالا دارند و توسط خود کارگران زباله‌گرد اداره می‌شوند. دغدغه و مطالبه اصلی بیشتر این سازمان‌ها رسمیت یافتن در نظام بازیافت کشورها و دفاع از حقوق کارگران زباله‌گرد است.
پژوهش تازه‌ای که در تابستان ۲۰۲۲ و توسط دانشگاه کرنفیلد انگلستان بر روی ده‌ها سازمان زباله‌گردی در برزیل انجام شده نشان می‌دهد که گروه‌های عضو آنها نه تنها در طراحی روش‌های خلاقانه بازیافت موفق بوده‌اند، بلکه توانسته‌اند سیاست‌های خرد در زمینه زباله‌گردی را به نفع خودشان تغییر دهند و رقابت سالم میان گروه‌های زباله‌گرد در محله‌های مختلف به وجود بیاورند که در نهایت به پاکیزگی پایدار شهرها در برزیل انجامیده است.
جالب است که با وجود سیاست‌های ضد زباله‌گردی در برزیل، اکثریت سازمان‌های زباله‌گردان (بیش از ۷۰ درصد) توانسته‌اند خود را از طریق مراجع قانونی به ثبت برسانند، هرچند که اعضای این سازمان‌ها که معمولا زیر ۱۰۰ نفر هستند در غالب اوقات حتی از مدارک هویتی و رسمی برخوردار نیستند.
«ارزش کار ما، شرایط کار ما، و اصلا خود ما را درک نمی‌کنند.»
زباله‌گردانی که در سازمان‌های زباله‌گردان در برزیل فعالیت می‌کنند معتقدند راه‌حل اصلی برای حل مسئله زباله‌گردی شمول اجتماعی آنها و درک شرایط کار آنها و بهبود آن به جای حذف کلی مسئله است. آنها باور دارند که بر خلاف باور جامعه زباله‌گردی خیلی هم شغل خوبی است و هم منافع اجتماعی دارد و هم محیط زیستی.
تلاش اعضای این سازمان‌ها این است که دولت‌های محلی و منطقه‌ای در سطحی بین‌المللی زباله‌گردان و شغل آنها را به رسمیت بشمارند و از دوگانه دولتی-خصوصی عبور کند. البته که به قول یکی از مدیران این سازمان‌ها «نهادهای ما باید قدرتمندتر شوند. کارگران باید آموزش ببینند و در پیدا کردن زباله و تمامی مراحل بازیافت آن آموزش ببینند و از حقوق کار هم برخوردار شوند.»
هرچند بیشتر کارگران زباله‌گرد را مردان و پسران تشکیل می‌دهند، اما در میزان عضویت و مدیریت سازمان‌های زباله‌گردان تقریبا برابری جنسیتی وجود دارد و بسیاری از مدیران آنها را زنان تشکیل می‌دهند. همین امر باعث شده توجه سازمان‌های مردم‌نهاد و سازمان‌های دولتی محلی برای در اختیار گذاشتن مشاوره‌ها و منابع آموزشی و تسهیلگرانه به سازمان‌های زباله‌گردان بالا رود و مسیر برای شبکه‌سازی آنها فراهم شود.
همکاری با دولت در بالا رفتن از زنجیره ارزش
در نهایت سازمان‌های زباله‌گردان برای بالا رفتن از زنجیره ارزش و همچنین دسترسی امن به زباله‌های باکیفیت با حجم بالا نیازمند همکاری با دولت‌ها به ویژه دولت‌های محلی هستند. آنها در طول سالیان و با انجام مذاکراتی با شهرداری‌ها توانسته‌اند تا حدی به ادغام در مدیریت همگانی زباله در برزیل دست پیدا کنند؛ اما این مسیر طولانی و پر پیچش بوده و از آنجا که دولت برزیل از سرمایه‌گذاری بلندمدت روی زباله‌گردان و توانایی‌های آنها چشم‌پوشی کرده، همکاری سازمان‌های زباله‌گردان با دولت‌ها لزوما موفقیت‌های قابل اندازه‌گیری را در بر نداشته است.
اما سازمان‌دهی خودجوش کارگران زباله‌گرد در سطحی دیگر و آزاد گذاشتن آنها برای اینکار توانسته هم در ارتقا موقعیت اجتماعی آنان موثر باشد و هم بالا رفتن درآمد زباله‌گردان باعث بهبود پایدار وضعیت معیشتی آنها شده است. این امر از طریق کنار زدن پیمان‌کاران سودجو با استفاده از روش تعریف همکاری‌های مستقل میان زباله‌گردان و شرکت‌ها و سازمان‌های همگانی و خصوصی مانند مغازه‌ها، خانه‌ها، رستوران‌ها و کافه‌ها، هتل‌ها، و حتی مدارس، کارخانه‌ها، ادارات و کارگاه‌ها بوده است.
جنبش ملی زباله‌گردان
MNCR که مختصر شده «جنبش ملی جمع‌آورندگان مواد بازیافتی» است یک جنبش اجتماعی است که در 16 سال گذشته به سازمان‌دهی جمع‌آورندگان زباله در این کشور پرداخته است. اعضا و فعالان این جنبش تنها زباله‌گردان نیستند و فعالان مدنی، محیط زیست، دوستداران بازیافت نیز به این جنبش تعلق دارند. تلاش اصلی فعالان این جنبش مبارزه برای بازیافت‌کنندگان و زباله‌گردان به عنوان اولین افسران تولید مواد خام از آنچه است که جامعه «زباله» می‌خواند.
مهمترین خواسته این جنبش برگرفته از وب‌سایت آنها شمول اجتماعی زباله‌گردان است؛ به این معنی که به آنها برای خدماتی که ارائه می‌دهند دستمزد عادلانه پرداخت شود و در زنجیره بازیافت کشور پیشرفت شکل گیرد. آنها معتقدند که پرداخت دستمزد برای بازیافت‌کنندگان «دینِ تاریخی» دولت به آنها است. از دیگر مطالبات آنها افزایش مواد بازیافتی در کشور برزیل از لحاظ مقیاس، میزان و انواع آنهاست.
همچنین حمایت و ایجاد پایداری اقتصادی-اجتماعی برای خانواده‌های زباله‌گردان که می‌تواند به کاهش فقر و به عنوان مثال زباله‌گردی کودکان منجر شود و در نهایت تقویت توسعه اقتصاد محلی و مبارزه با بیکاری جوانان، به ویژه جوانان مهاجر و به حاشیه رفته، از دیگر مطالبات این نهاد اجتماعی است.شکل‌گیری و توسعه سازمان‌های زباله‌گردان به تشکیل و تقویت جنبش ملی زباله‌گردان کمک ویژه‌ای کرده و امروزه بیشتر این سازمان‌ها به طور رسمی عضو این جنبش هستند و از این راه به مذاکره با نهادهای رسمی و ادغام دولتی دسترسی بیشتری دارند.
از دیگر کارکردهای این جنبش الهام‌بخش بودن برای شکل‌گیری شبکه‌ها و نهادهای مربوط به زباله‌گردان در سایر کشورها به ویژه آرژانتین بوده است. دلیل این همکاری‌های بین‌المللی به گفته فعالان این جنبش این مسئله است که زباله‌گردی چه از لحاظ وضعیت معیشتی زباله‌گردان و چه از لحاظ ابعاد محیط‌زیستی مسئله‌ای بین‌المللی است و نیاز به راه‌حل‌ها و همکاری‌های بین‌المللی نیز دارد.علاقه‌مندان برای مطالعه گزارش‌ها، کمپین‌ها و دستاوردهای جنبش ملی زباله‌گردان برزیل می‌توانند وب‌سایت www.mncr.org.br را بخوانند.
نظر شما