سلامت نیوز: بهداشت حرفه‌ای یا سلامت شغلی که از آن به عنوان سلامت کار هم یاد می‌شود، شاخه‌ای از علم بهداشت است. کارکرد این دانش شامل شناسایی، ارزیابی و کنترل عوامل زیان آور موجود در محیط کار است. این شاخه از علم بهداشت تلاش دارد تا به همراه مراقبت‌های بهداشتی و درمانی به سالم‌سازی محیط کار و حفظ سلامت نیروی کار کمک کند.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه سپید، بر اساس آخرین آمارها، حدود 23 میلیون ایرانی در محیط‌های کاری مختلف، مشغول به کار هستند. کارشناسان بهداشت حرفه‌ای برای تامین سلامت جسمی، روانی و اجتماعی این افراد شاغل، نقش مهمی بر عهده دارند.
۲۸ آوریل توسط سازمان بین‌المللی کار به عنوان روز جهانی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی محیط کار نامگذاری شده است. این روز فرصت مناسبی است تا اذهان عمومی نسبت به موضوع بهداشت و ایمنی محیط کار حساس شوند تا زمینه‌های علمی و پژوهشی برای شناسایی مخاطرات شغلی و ارتقای سلامت نیروی انسانی مورد بررسی قرار بگیرد.
نخستین کمیته مشترک سازمان جهانی بهداشت و سازمان بین‌المللی کار که در سال ۱۹۵۰ تشکیل شد، یک تعریف واحد از بهداشت حرفه‌ای مطرح کرد. بر اساس تعریف این سازمان جهانی، بهداشت حرفه‌ای شامل تامین و ارتقای عالی‌ترین سطح سلامت جسمی، روانی و اجتماعی برای کارگران همه مشاغل و پیشگیری از بیماری‌ها و حوادث ناشی از کار است، طوری که نیروی کار در محیط و شغلی قرار بگیرد که از لحاظ جسمی و روانی، قدرت انجام آن را دارد. بهداشت حرفه‌ای به طور خلاصه تطابق شرایط کار با سلامت انسان، تعریف می‌شود.
درواقع، روز جهانی ایمنی و سلامت شغلی یک فعالیت سالانه بین‌المللی برای نهادینه کردن کار سالم و ایمن در سرتاسر جهان است. برگزاری این مراسم یک بخش مهم از استراتژی‌های جهانی سازمان بین‌المللی کار برای ارتقای ایمنی و سلامت شغلی در همه محیط‌های کاری است که باعث ارتقای آگاهی نیروهای کار و همچنین افزایش امنیت و سلامت در محیط کار می‌شود.
در سال ۱۳۴۶ در حوزه معاونت فنی وزارت بهداشت وقت، اداره بهداشت محیط کار در تشکیلات اداره کل بهداشت محیط پیش‌بینی شد. سپس اداره طب صنعتی در اداره کل خدمات بهداشتی حوزه معاونت فنی وزارت بهداری وقت تاسیس شد. در نهایت، اداره بهداشت محیط کار به بهداشت محیط کار و هوا تغییر نام داد.
تا قبل از سال ۱۳۶۲ وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت وقت به طور مشترک بر نیروی کار و محیط کار نظارت و مراقبت داشتند. به منظور جلوگیری از دوباره کاری و ارتقای کیفیت ارائه خدمات و به منظور بالا بردن سلامت شاغلان، رویه به این شکل شد که درسال ۱۳۶۲ مسائل بهداشتی محیط کار و کارگر از وظایف وزارت بهداشت شناخته شد. در نهایت با توجه به تصویب قانون کار توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام در سال ۱۳۶۹، مسئولیت بهداشت و درمان کارگران را وزارت بهداشت بر عهده گرفت. وزارت کار نیز مسئول ایمنی کارگران شناخته شد.
نقش خطیر کارشناسان بهداشت حرفه‌ای در دوران کرونا
کارشناسان بهداشت حرفه‌ای با شناختی که از محیط کار، خطرات و عوامل زیان‌آور محیط کار دارند، برای سالم‌سازی و بهسازی محیط کار تلاش می‌کنند. بنابراین از این طریق باعث کنترل بیماری‌ها، عوارض و آسیب‌های شغلی و در نهایت موجب تامین سلامت شاغلان می‌شوند.
پیشتر هم سعید نمکی، وزیر بهداشت درباره نقش خطیر کارشناسان بهداشت حرفه‌ای در دوران کرونا، تصریح کرده بود: «کارشناسان بهداشت حرفه‌ای با تلاش شبانه‌روزی و با هدف حفظ سلامت جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی شاغلان و همچنین در زمینه پیشگیری و کنترل کووید ۱۹در محیط‌های کاری نقش بسیار چشمگیری را ایفا کرده‌اند. بازرسی در ایام اداری و غیر اداری از صنایع، کارگاه‌ها، بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی درمانی، پمپ بنزین‌ها، زندان‌ها، کمپ‌های کارگری و سایر محیط‌های کاری و آموزش پیشگیری از بیماری کرونا به شاغلان، کارفرمایان، بهورزان و تیم بسیج مقابله با کرونا، نظارت بر ارائه خدمات بهداشت حرفه‌ای به شاغلان، گندزدایی صحیح محیط کار و اجرای دستورالعمل‌های مقابله با کرونا، از جمله اقدامات موثر این نیروها برای کنترل کرونا بوده است.»
مغفول ماندن جایگاه بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار
آسیب‌های زیادی در محیط کار متوجه کارگران است که بخشی از آنها، آسیب‌های بهداشتی هستند. متخصصان رشته بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار تاکید دارند که جایگاه این رشته تخصصی در کشور ما نادیده گرفته شده است.
حسن اصیلیان مهابادی، رئیس هیات مدیره انجمن صنفی متخصصان بهداشت حرفه‌ای ایران هم از مغفول ماندن جایگاه کارشناسان بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار گلایه دارد و می‌گوید: «بسیاری از آسیب‌های شغلی در کشور، ناشی از در حاشیه ماندن رشته بهداشت حرفه‌ای است. بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار، به عنوان رشته ای علمی و کاربردی که در زمینه شناسایی و ارزشیابی و کنترل عواملی که سلامت شاغلان را تهدید می‌کند، از جایگاه ویژه ای در دنیا برخوردار است، اما در کشور ما هنوز نتوانسته خودش را به جامعه بشناساند. اساس کار این رشته، اهمیت به اصل پیشگیری است.»
او تاکید می‌کند: «بعضی مشاغل با بیماری‌هایی مواجه هستند که وقتی فرد شاغل گرفتار آن شد، دیگر نمی‌توان هیچ کاری برای درمان و نجات او انجام داد. از همین رو، توجه به امر پیشگیری در محیط کار، از اهمیت زیادی برخوردار است.»
او به آسیب‌هایی همچون آزبست در محیط‌های صنعتی اشاره می‌کند و می‌گوید: «اگر فرد شاغل بیش از اندازه در معرض این مواد قرار بگیرد، گرفتار سرطان می‌شود و دیگر نمی‌توان هیچ کاری برای او انجام داد تا بهبود یابد. حوادث شغلی و کار، نشانگر این است که کارشناسان بهداشت حرفه‌ای مورد توجه قرار نگرفته‌اند و جایگاه این رشته درست تعریف نشده است.»
گریزی بر دغدغه‌های کارشناسان بهداشت محیط
تخصص‌های بهداشت حرفه‌ای و بهداشت محیط، دو تخصص جدا هستند که البته به عنوان رشته‌های مکمل همدیگر شناخته می‌شوند. در دوران کرونا، نقش این متخصصان در سالم سازی محیط و فضاهای کاری، بیش از گذشته به چشم آمد.
باید در نظر داشت که تاکنون شمار زیادی از نیروهای بهداشت محیط در کشور به بیماری کووید ۱۹ مبتلا شده‌اند. بازرسان بهداشت محیط به دلیل تماس مداوم با مشاغل و اصناف گوناگون به شدت در معرض ابتلا به کرونا قرار دارند و ریسک ابتلا به این بیماری در آنها، بسیار بالاست.
حسن شکوهمندی، پژوهشگر و کارشناس بهداشت محیط هم با اشاره به مشکلات کارشناسان بهداشت محیط در دوران کرونا، می‌گوید: «تمام مراحل تدفین افرادی که به دلیل کووید۱۹ فوت شده‌اند، باید با نظارت کارشناس بهداشت محیط باشد. برای گندزدایی، نظارت و آموزش خانه‌هایی که در آنجا افرادِ مبتلا یا مشکوک به کرونا وجود دارند، باز هم اینجا بچه‌های بهداشت محیط پای کار هستند و زحمت می‌کشند. همچنین در بحث بهداشت محیط و گندزدایی بیمارستان‌ها، شاهد هستیم که نیروهای خدماتی با نظارت کارشناسان بهداشت محیط کار می‌کنند. متاسفانه تلاش بچه‌ها در این موارد اصلا دیده نمی‌شود، در حالی که در این زمینه هم خوب عمل کرده‌ایم. ضمن اینکه این مکان‌ها نقاط خطرناکی هستند، زیرا ممکن است کارشناسان بهداشت محیط خودشان آلوده شوند. با این وجود، ما همچنان مشغول کار، شناسایی و آموزش افراد هستیم.»
او یادآور می‌شود: «آموزش و تذکر از وظایف کارشناسان بهداشت محیط است. ما در طول سال این موارد نظارتی را به طور مستمر داریم و حالا در بحث شیوع کروناویروس، اینها را با حساسیت بیشتری دنبال می‌کنیم و نظارت دقیق‌تری داریم. در چندین برهه زمانی به دلیل پیک کرونا، بسیاری از همکاران ما به تعطیلات و استراحت نرفتند. همچنین بچه‌های بهداشت محیط برای اینکه صنعت همچنان سرپا باشد، ایستادند و برای تامین سلامت و بهداشت به عنوان یک اصل مهم و فراموش نشدنی کار کردند و پشت سلامت و بهداشت را خالی نگذاشتند.»
شکوهمندی توضیح می‌دهد: «بهداشت محیط یعنی کنترل شرایط محیط که به نحوی می‌تواند زندگی ما را تحت تاثیر قرار دهد. ما وظیفه داریم این شرایط محیطی را کنترل کنیم. ما در محیطی زندگی می‌کنیم که آب هست، هوا هست و خاک هم هست. در بحث آب، آب آشامیدنی سالم و مدیریت پساب وظیفه ما است. در بحث هوا کنترل آلودگی هوا وظیفه ما است و در بحث خاک نیز کنترل زباله و سلامتِ خاک را وظیفه داریم. وقتی همه اینها کنترل شود، نتیجه‌اش می‌شود سلامت انسان. از طرفی ما به جز انسان موجودات ذرهبینی و ریزی داریم که آنها هم در محیط ما زندگی می‌کنند و می‌توانند بر سلامت ما اثر بگذارند. ما نمی‌توانیم نسبت به تاثیر آنها نیز بی‌تفاوت باشیم.»
او عنوان می‌کند: «بنابراین ما با دو مساله روبهرو هستیم، یکی تاثیر انسان بر روی محیط و دیگری تاثیر محیط بر روی انسان. هدف غیر مستقیم بهداشت محیط می‌شود سلامت محیطِ زیست و هدف مستقیم آن سلامت انسان می‌شود. حالا ما باید میان انسان و محیط یک نقطه تعادل پیدا کنیم. اگر این تعادل و توازن از میان برود نتیجه‌اش می‌شود بیماری. این تعادل را کارشناسان بهداشت محیط به‌وجود می‌آورند.»
همچنین محمود هراتی، کارشناس بهداشت محیط نیز در گفتگو با سپید به دیگر مشکلات کارشناسان بهداشت محیط اشاره می‌کند و می‌گوید: «هرچقدر هم که تعداد نیروهای درمانی را افزایش بدهیم و تجهیزات پزشکی خریداری کنیم، نمی‌تواند به اندازه پیشگیری و رعایت پروتکل‌های بهداشتی موثر باشد. اگر منابع کافی برای جذب بازرسان بهداشتی وجود داشته باشد، هزینه این فرآیند بسیار کمتر از هزینه‌هایی خواهد بود که مجبوریم در بخش درمان کرونا هزینه کنیم.»
او تاکید می‌کند: «اگر می‌خواهیم که جامعه پزشکی در مراکز درمان کرونا، فرصت نفس کشیدن داشته باشد و فشار کاری آنها، روز به روز بیشتر نشود، باید سرچشمه کرونا را خشک کنیم. این اتفاق هم با افزایش بازرسی‌های بهداشتی میسر است. در عین حال نیاز است که حمایت مادی و معنوی بیشتری از بازرسان و کارشناسان بهداشت محیط انجام شود. خیلی از آنها با بازرسی از اماکن پرخطر و آلوده، جانشان را به خطر می‌اندازند، اما چون کارشان در حوزه پیشگیری است، کمتر به چشم مردم و رسانه‌ها می‌آید. فشار کاری آنها دست کمی از سختی کار کادر درمان ندارد و نیاز است که حمایت از آنها به عنوان یک عنصر مهم در مهار کرونا در اولویت بالاتری قرار بگیرد.»
شعار امسال روز جهانی بهداشت حرفه‌ای
سازمان جهانی کار، تاریخ 28 آوریل را روز جهانی ایمنی و سلامت کار نامگذاری کرده است. امسال همه‌گیری کرونا، سیستم سلامت کار در بسیاری از صنایع کشورهای دنیا را تحت تاثیر قرار داد. پاندمی‌کرونا منجر شد تا دولت‌ها، کارفرمایان، شاغلان و عموم مردم با چالش‌های بی‌سابقه‌ای مواجه شوند که این امر تاثیرات متعددی را در دنیای کار به همراه داشت.
شعار امسال روز جهانی بهداشت حرفه‌ای، «پیش‌بینی، آمادگی و مقابله با بحران» اعلام شده است. همچنین انجمن متخصصان بهداشت حرفه‌ای کشور نیز شعار منتخب بومی‌سازی شده روز جهانی ایمنی و بهداشت حرفه‌ای امسال را «توانمندسازی سیستم‌های ایمنی و بهداشت حرفه‌ای کشور با هدف تقویت تاب آوری در مقابله با بحران» اعلام کرده‌اند.
شعار امسال این روز جهانی به ایجاد تاب‌آوری و مقابله با بحران پاندمی‌کرونا در دنیای کار تمرکز دارد. از زمان ظهور بحران جهانی کرونا، تقریبا همه جنبه‌های دنیای کار تحت تاثیر قرار گرفته است. خطر انتقال ویروس در محیط‌های کار، خطرات ایمنی و بهداشت شغلی، گسترش شیوه‌های جدید کار کردن مثل کار از راه دور، بروز مخاطرات روانی و اجتماعی از جمله تاثیرات کرونا بر محیط کار بوده است. همچنین کرونا باعث شده است که شکل ظاهری مشاغل به طور کلی دستخوش تغییراتی شود. مثلا در این دوران شاهد گسترش دورکاری و رواج کسب و کارهای اینترنتی بودیم.
شعار روز جهانی ایمنی و سلامت کار در سال 2021 بر استفاده از سیستم‌های مدیریت ایمنی و سلامت کار تمرکز دارد. گزارش‌های جهانی نیز نشان می‌دهند که پاندمی‌کرونا، سلامت شغلی را تضعیف کرده است.
با توجه به اینکه هرگونه اهمال و کم کاری در تامین سلامت محیط کار موجب افزایش هزینه‌های نظام سلامت می‌شود، به همین دلیل اهمیت دادن به بهداشت محیط کار می‌تواند هم موجب صرفه‌جویی جدی در هزینه‌های نظام سلامت شود و هم بخش مهمی‌از بار کادر درمان برای مداوای بیماری‌های شغلی را کاهش بدهد.
نظر شما