سلامت نیوز-*عطیه میرزا امیری: مدتی بود که حس می‌کردم هرکاری انجام دهم، باز چیزی درونم تشنه است. تمام وظایم را با بهترین کیفیت انجام می‌دادم، اما روحم ارضا نمی‌شد و خیال می‌کرد یک چیزی هنوز نقص دارد یا نیمه کاره است.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از ضمیمه خانواده روزنامه اطلاعات، عذاب این حس آنقدر زیاد بود که شروع کردم به کندوکاو مسئله. اینکه ببینم چه چیزی درونم رخ داده که مرا تا این حد ناراضی نگه می‌دارد و توقعم را از خودم بالا می‌برد. در طول تحقیقات و مطالعاتی که داشتم به این نتیجه رسیدم که من شخصیتی کمالگرا دارم. شاید شما هم چنین چیزی را در خودتان تجربه کرده باشید و از علتش ناآگاه باشید. در این مقاله در مورد کمالگرایی و نشانه‌هایش می‌گوییم. اما در ابتدا باید یک تعریف کلی از کمالگرایی ارائه بدهم.

کمالگرایی چیست؟

کمال‌گرایی مجموعه‌ای از الگوهای فکریِ محکوم به شکست است که برای رسیدن به اهداف غیرواقع‌بینانه، شما را وادار به تلاش می‌کنند. یعنی فکرتان دائم به شما گوشزد می‌کند که ممکن است شکست بخوری و باید تا آخرین لحظه تلاش کنی. اما متأسفانه هرچقدر هم تلاش کنید، هیچ‌وقت به رضایت نمی‌رسید.دکتر تال بِن‌ ـ شاهار در کتاب خودش توضیح می‌دهد که دو نوع کمال‌گرایی وجود دارد:

کمال‌گرایی سازگار و کمال گرایی ناسازگار

کمال‌گرایان سازگار روی توسعه مهارت‌هایشان کار می‌کنند. استانداردهای آنها همیشه در حال افزایش است و آنها با خوش‌بینی، لذت و تمایل به بهتر شدن کار می‌کنند. بدون شک، این نوعِ سالمی از کمال‌گرایی است. اما، کمال‌گرایان ناسازگار هرگز از داشته‌هایشان راضی نیستند. اگر چیزی کامل و بی‌عیب و نقص نباشد، آن را کنار می‌گذارند. این دسته از افراد ممکن است ترس از شکست، تردید، غم و احساسات دردناک دیگر را تجربه کنند.

تمرکز ما در این مقاله، غلبه و شناسایی کمالگرایی ناسازگار است. قبل از ورود به بحث اصلی، ابتدا به این سوال جواب دهید:

آیا بی‌عیب‌ و نقص بودن ایرادی دارد؟ و شما تا چه حد به خودتان اجازه بی‌عیب و نقص بودن، نمی‌دهید؟واضح است که ما باید سخت کار کنیم و بهترین نتایج ممکن را ارائه کنیم.بی‌عیب و نقص بودن زمانی اهمیت ویژه پیدا می‌کند که پای مرگ و زندگی در میان باشد یا زمانی که عواقب شکست، بسیار مهم و قابل‌توجه باشد. در این موارد، رویکرد سطحی به کیفیتِ انجام کار می‌تواند فاجعه‌آمیز باشد. در این موقعیت‌ها، شما باید نهایت تلاش‌تان را بکنید، کارتان را به‌طور کامل آزموده و بررسی کنید و سپس نتیجه را ارائه کنید.

اصرار به «بی عیب و نقص بودن» در جایی واقعاً بیهوده به نظر می‌رسد که کار شما مرحله آزمایش را کامل، دقیق و منضبط با موفقیت گذرانده است، اما شما همچنان نسبت به کار خودتان تردید دارید.

نشانه‌های کمال‌گرایی:

ـ به هر اشتباهی به‌عنوان شکست نگاه می‌کنید و اگر کسی، کاری را بهتر از شما انجام دهد، احساس شکست می‌کنید.

ـ از اشتباه کردن واهمه دارید.

ـ وقتی مطابق تعریف خودتان از کمال، به هدفی که می‌خواهید نمی‌رسید، احساس ناراحتی می‌کنید.

ـ ترجیح می‌دهید در محیط امنی باشید و ریسک کردن را دوست ندارید، چون هیچ تضمینی وجود ندارد که با ریسک پذیری بتوانید کارتان را کامل و بدون عیب و نقص انجام بدهید.

ـ از فرایند یادگیری و کار لذت نمی‌برید، چون فقط نگران نتیجه هستید.

ـ تفکر شما معمولاً «یا همه یا هیچ» است، یا به چیزی که می‌خواهید تمام و کمال می‌رسید، یا اگر چنین نشود، خود را شکست‌خورده تلقی می‌کنید.

ـ دائم نگران ترک شدن از جانب بقیه هستید. احساس می‌کنید اگر عیوب شما نمایان شوند، دیگران شما را طرد خواهند کرد.

ـ زیاد پذیرای انتقاد و بازخورد نیستید.

عواقب کمال‌گرایی:

وقتی کمال‌گرایی از حد بگذرد و به سوی کمال‌گرایی ناسازگار کشیده شود، جلوی موفقیت فردی را می‌گیرد و فرد را به ورطه بی‌اعتماد به نفسی می‌کشاند.

در زیر به برخی از عواقب کمال‌گرایی بیش از حد اشاره می‌کنیم:

اعتماد به نفس

‌اولین چیزی که در کمال‌گرایی مورد هجوم قرار می‌گیرد، اعتماد به نفس فرد است. کمال‌گرایان، ارزش خودشان را وابسته به چیزی می‌دانند که در جست‌وجوی رسیدن به آن هستند و باور دارند که دیگران نیز بر همین اساس، آنها را قضاوت می‌کنند. از آنجا که این افراد هرگز از داشته‌هایشان راضی نیستند، هرگز نمی‌توانند مطابق استانداردهایی که برای خودشان تعیین کرده‌اند، زندگی کنند. این وضعیت سبب می‌شود که آنها دائم خودشان را قربانی انتقادات و سرزنش‌های خودشان کنند. ‌اگر هم مورد تعریف و تمجید واقعی افراد قرار گیرند، آن را باور نمی‌کنند. فکر می‌کنند دیگران اگر از آنها تعریفی کنند، در حال دروغ گفتن هستند. این افراد بی‌رحم‌ترین منتقدان نسبت به خود هستند.

سلامت روانی

طبق تحقیقات و تحلیل‌های انجام‌ شده بر روی افراد کمال‌گرا، کمال‌گرایی با مشکلاتی در حیطه سلامت عمومی از قبیل اختلا‌ل در خوردوخوراک، افسردگی، میگرن، اضطراب و اختلالات شخصیت مرتبط است. خواهان کمال بودن می‌تواند منجر به کاهش‌ بهره‌وری، ایجاد استرس و آسیب به روابط شود.

خلاقیت

کمال‌گرایی خلاقیت را می‌کشد چون یکی از ماهیتش این است که دست‌و‌پا‌گیر است. کمال‌گرایی نمی‌گذارد ریسک کنیم و جلوی بازیگوشی و تمایل ما به رؤیاپردازی را می‌گیرد. این حالت، سبب اُفت تواناییِ خلاقیت و نوآوری ما می‌شود.

تأخیر و تعلل

کمال‌گرایی با تأخیر در انجام کارها ارتباط نزدیکی دارد. برای مثال، یک فرد کمال‌گرا تا زمانی که راه کامل و بی‌عیب و نقص انجام یک پروژه را پیدا نکند، آن را آغاز نمی‌کند. این فرد کمال‌گرا به علت تعلل، معمولاً از کارهایش عقب می‌ماند و این روال بر اعتبار و روابط کاری او اثر می‌گذارد.

* کارشناس ارشد روانشناسی