انسان‌ها از خاک به‌عنوان محل نگهداری زباله‌های جامد، فیلتر برای فاضلاب و پایه برای شهرها و شهرک‌های ما استفاده می‌کنند. در نهایت، خاک اساس اکوسیستم های کشاورزی کشور ما است که خوراک، فیبر، غذا و سوخت را برای ما فراهم می کند.

فرسایش خاک مقدار گرد و غبار حمل شده توسط باد را افزایش می دهد، که نه تنها به عنوان یک آلاینده هوا عمل می کند، بلکه حامل حدود 20 ارگانیسم بیماری های عفونی انسان از جمله سیاه زخم و سل است.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از نیچر شرایط تولید مواد غذایی با کیفیت و امنیت غذایی دارای چندین مؤلفه است، از جمله تولید مقادیر کافی غذا، محتوای مواد مغذی کافی در محصولات غذایی، و حذف ترکیبات بالقوه سمی از محصولات غذایی . خاک نقش عمده ای در تمام این زمینه های تولید مواد غذایی با کیفیت و امنیت دارد.

تأثیر خاک بر عملکرد محصول و امنیت غذایی

امنیت غذایی زمانی حاصل می شود که همه مردم به غذای کافی، ایمن و مغذی دسترسی داشته باشند (سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد، 2003). امنیت غذایی در سلامت انسان نقش اساسی دارد و توانایی تولید محصولات مغذی در مقادیر کافی به خواص و شرایط خاک بستگی دارد. به طور خاص، خاک هایی که ساختار به خوبی توسعه یافته، مواد آلی کافی، و سایر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مناسب برای ترویج رشد محصول دارند، منجر به بازده قوی می شوند و بنابراین برای امنیت غذایی مهم هستند . تخریب خاک، که شامل فرسایش خاک و از دست دادن ساختار خاک و محتوای مواد مغذی است، تولید محصول را کاهش می دهد و امنیت غذایی را تهدید می کند. خاک هایی که حاوی موادی مانند فلزات سنگین هستند که ممکن است برای انسان سمی باشند، می توانند این مواد را از طریق جذب محصولات به انسان منتقل کنند و منجر به غذاهای ناامن شوند که امنیت غذایی را به خطر می اندازند .

تامین مواد مغذی انسان از خاک

از حدود 29 عنصری که برای زندگی انسان ضروری تلقی می شوند، 18 عنصر برای گیاهان ضروری یا مفید هستند و از خاک به دست می آیند و بیشتر عناصر دیگر را می توان از خاک توسط گیاهان برداشت (Brevik 2013a). استثناها عبارتند از H، O، و C، که گیاهان از هوا و آب به دست می آورند. بنابراین، خاک‌هایی که محیط رشد سالم و غنی از مواد مغذی را برای گیاهان فراهم می‌کنند، باعث ایجاد بافت‌های گیاهی می‌شوند که حاوی بیشتر عناصر مورد نیاز برای زندگی انسان در هنگام مصرف گیاهان هستند

اثرات منفی خاک بر سلامتی

فلزات سنگین

قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین از طریق تماس با خاک یک نگرانی عمده برای سلامت انسان است. آرسنیک یک متالوئید است، اما معمولاً با فلزات سنگین گروه بندی می شود. فلزات سنگینی که بیشترین نگرانی را برای سلامت انسان دارند عبارتند از: As، سرب، کادمیوم، کروم، مس، جیوه، نیکل و روی. فلزات سنگین به طور طبیعی از طریق هوازدگی سنگ ها وارد خاک می شوند، اما از طریق فعالیت های انسانی نیز وارد خاک شده اند.

فلزات سنگین محصولات جانبی سنگ معدن هستند و در غنایم معادن و در اطراف کارخانه های فرآوری فلزات وجود دارند. فلزات سنگین از محل های دفن زباله حاوی زباله های صنعتی و خانگی و از لجن فاضلابی که از تصفیه خانه های فاضلاب به دست می آید به خاک رها می شوند.

زباله های الکترونیکی، یا زباله های مرتبط با وسایل الکترونیکی، منبع فزاینده ای از سرب، Sb، جیوه، کادمیوم و نیکل در خاک هستند.خاک های شهری به ویژه در برابر تجمع قابل توجه فلزات سنگین از اگزوز خودروها، سوزاندن زغال سنگ، فرسایش سازه های فلزی و سوزاندن زباله حساس هستند.

در محیط های کشاورزی، استفاده از کودها، کودهای دامی و آفت کش ها نیز به تجمع فلزات سنگین در خاک کمک کرده است . آرسنیک در آفت‌کش‌ها استفاده شده است و تجمع آرسنیک در خاک‌های باغ مشکل‌ساز است زیرا ممکن است برای دهه‌ها باقی بماند . فلزات سنگین با بیشترین سمیت در انسان، از جمله Cd، Pb، Hg، و As، آنهایی هستند که عملکرد بیولوژیکی ندارند و فعالیت های آنزیمی را مختل می کنند که معمولاً بر مغز و کلیه ها تأثیر می گذارد .

مواد شیمیایی آلی

مواد شیمیایی آلی هم به صورت طبیعی و هم به صورت انسانی در خاک رسوب کرده اند و بسیاری از مواد شیمیایی آلی که در هوا و آب رسوب می کنند در نهایت به خاک می رسند. آلودگی خاک با مواد شیمیایی آلی یک مشکل جدی در همه کشورها است (Aelion 2009). مقدار زیادی از این مواد شیمیایی آلی از کاربرد کشاورزی علف کش ها، حشره کش ها و نماتدکش ها به دست می آیند (شکل 2). آلودگی خاک با مواد شیمیایی آلی به مناطق کشاورزی محدود نمی شود.

خاک‌های مناطق شهری نیز در نتیجه فعالیت‌های صنعتی، سوزاندن زغال‌سنگ، انتشار وسایل نقلیه موتوری، سوزاندن زباله‌ها و تخلیه فاضلاب و زباله‌های جامد به مواد شیمیایی آلی آلوده می‌شوند. هم مناطق کشاورزی و هم مناطق شهری دارای آلودگی خاک هستند که شامل مخلوط پیچیده ای از مواد شیمیایی آلی، فلزات و میکروارگانیسم های ناشی از ضایعات سیستم سپتیک شهری و خانگی، زباله های حیوانات مزرعه و سایر زباله های زیستی است . یکی از نگرانی های اخیر سلامتی شامل ضایعات دارویی مشتق شده از آنتی بیوتیک ها، هورمون ها و داروهای ضد انگلی است که برای درمان انسان و حیوانات اهلی استفاده می شود.

رایج ترین انواع مواد شیمیایی آلی موجود در خاک عبارتند از: بی فنیل های پلی هالوژنه، هیدروکربن های معطر، حشره کش ها، علف کش ها، سوخت های فسیلی و محصولات جانبی احتراق سوخت های فسیلی (Burgess 2013). این مواد شیمیایی آلی در لایه های بالایی خاک به شدت رقیق می شوند و مخلوط های شیمیایی را تشکیل می دهند که در واکنش های مربوط به میکروارگانیسم ها استفاده می شود. ما اطلاعات سم شناسی بسیار کمی در مورد اثرات سلامتی این مخلوط های شیمیایی داریم .

مطالعات اثرات بهداشتی غلظت کم و مخلوط این مواد شیمیایی در خاک بسیار محدود بوده است . به دلیل نیمه عمر بسیار طولانی بسیاری از مواد شیمیایی آلی، از آنها به عنوان "آلاینده های آلی پایدار" یاد می شود. این آلاینده های آلی پایدار، مواد شیمیایی آلی هستند که در برابر تجزیه در محیط مقاومت می کنند و با بالا رفتن زنجیره غذایی تجمع می یابند. نمونه ای از این 1،1،1-تری کلرو-2،2-بیس (p-کلروفنیل) اتان (DDT) است که نشان داده شده است که سیستم های هورمونی شکارچیان را مختل می کند .

گرد و غبار

گرد و غبار موجود در هوا می تواند بر سلامت انسان تأثیر بگذارد، به ویژه زمانی که اندازه ذرات کمتر از 10 میکرون باشد. اثر مستقیم اصلی گرد و غبار استنشاقی بر سلامتی، تحریک مجاری تنفسی و بیماری هایی مانند سرطان ریه است.

با این حال، گرد و غبار موجود در هوا می تواند حامل مواد اضافی مانند پاتوژن ها، گازهای مضر، مواد شیمیایی آلی، فلزات سنگین، حشرات، گرده و مواد رادیواکتیو باشد که می تواند باعث مشکلات سلامتی دیگری شود . انسان می تواند گرد و غبار موجود در هوا حاوی مواد سمی را در ریه ها تنفس کند، جایی که مواد سمی ممکن است وارد جریان خون شوند.

کشت برای تولید محصولات کشاورزی و کاهش تورم (فرسایش بادی) از جاده های آسفالت نشده و محل کار و مزارع برهنه می تواند گرد و غبار را وارد جو کند. گرد و غبار موجود در هوا از آفریقا یک نگرانی بهداشتی قابل توجه برای خاک های آمریکای شمالی است.

گرد و غبار آفریقا با سطوح بالای جیوه، سلنیوم و سرب در خاک های آمریکای شمالی مرتبط است. تعداد موارد آسم در ایالات متحده بین سال‌های 1980 و 2000 بیش از دو برابر شده است و نرخ آسم نیز در کارائیب افزایش یافته است . گرد و غبار هوا از آفریقا به طور آزمایشی با افزایش آسم در آمریکای شمالی مرتبط است.

عوامل بیماری زای خاک

اگرچه بیشتر ارگانیسم های موجود در خاک برای انسان مضر نیستند، خاک به عنوان خانه برای بسیاری از موجودات بیماری زا عمل می کند. باکتری ها فراوان ترین نوع موجودات زنده در خاک هستند و در هر خاک روی زمین یافت می شوند. بیشتر قارچ ها ساپروفیت هایی هستند که با کمک به تجزیه موجودات مرده مواد مغذی را جذب می کنند، اما تقریباً 300 گونه قارچ خاک از مجموع بیش از 100000 گونه قارچ عامل بیماری در انسان شناخته شده است.

به عنوان مثال، قارچ خاک Exserohilium rostratum مسئول شیوع مننژیت قارچی در سال 2012 در ایالات متحده بود

تک یاخته ها موجودات یوکاریوتی تک سلولی هستند. بیشتر تک یاخته های موجود در خاک از باکتری ها و جلبک ها تغذیه می کنند، اما برخی از آنها باعث بیماری های انگلی انسان مانند اسهال و اسهال خونی آمیبی می شوند .

هلمینت ها انگل هایی هستند که ممکن است در روده های انسان، سیستم لنفاوی یا سایر بافت ها زندگی کنند. بیماری‌های ناشی از کرم‌ها برای انتقال نیاز به مکان یا مخزن توسعه غیر حیوانی دارند و خاک یک مکان توسعه رایج است. سالانه میلیاردها نفر در سرتاسر جهان به کرم‌های کرمی مبتلا می‌شوند و تخمین زده می‌شود که سالانه 130000 نفر جان خود را از دست بدهند.

عفونت هلمینت عموماً از طریق بلع یا نفوذ پوست رخ می دهد و در بیشتر موارد عفونت روده ها را شامل می شود. خاک یک مخزن طبیعی برای ویروس ها نیست، اما ویروس ها در خاک زنده می مانند. ویروس های بیماری زا معمولاً از طریق زباله های سپتیک یا فاضلاب انسانی وارد خاک می شوند. ویروس هایی که باعث ورم ملتحمه، گاستروانتریت، هپاتیت، فلج اطفال، مننژیت آسپتیک یا آبله می شوند، همگی در خاک یافت شده اند .

کیفیت آب و خاک

یکی از راه های اصلی که خاک بر سلامت انسان تأثیر می گذارد، توانایی آنها در حذف آلاینده ها از آب است. آلاینده ها توسط خاک از طریق جذب فیزیکی در حین حرکت آب در فضاهای منافذ، از طریق جذب شیمیایی به سطوح جامد و از طریق تجزیه زیستی انجام شده توسط میکروارگانیسم های ساکن در خاک حذف می شوند.

بهداشت نامناسب فاضلاب مشکل تقریباً 40 درصد از جمعیت جهان است و سالانه میلیون ها نفر بر اثر بیماری های منتقله از طریق آب جان خود را از دست می دهند.

رفع مشکلات فاضلاب سیستم های تصفیه فاضلاب در محل که به خوبی طراحی شده، به درستی نگهداری شده و کار می کنند، در کاهش خطر بیماری های منتقله از طریق آب در مناطق با تراکم جمعیت کم بسیار موثر هستند. 25 درصد از خانواده ها در ایالات متحده از سیستم های دفع فاضلاب در محل، مانند سیستم های سپتیک، برای مقابله با فاضلاب خود استفاده می کنند.

استفاده از خاک برای رسیدگی به مسائل آلودگی آب های زیرزمینی یکی از سریع ترین زمینه های در حال رشد در تحقیقات علوم خاک در سال های اخیر بوده است

حبیب خداوردیلو ، دانشیار گروه علوم خاک و معاون پژوهشی دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه طی یادداشت به سلامت نیوز درباره اهمیت خاک در سلامت انسانها نوشت : خاک اهمیتی فوق العاده در زندگی ما دارد تا آنجا که ما خود را از خاک می دانیم و چنین می پنداریم که بدون خاک ما وجود نخواهیم داشت

بنی آدم سرشت از خاک دارند اگر خاکی نباشد، آدمی نیست (سعدی)

من این پندار را به گونه ای دیگر نیز بیان میکنم که: "کیفیت زندگی ما به کیفیت خاک بستگی دارد". به طوری که اگر کیفیت خاک را بکاهیم از کیفیت زندگی ما کاسته میشود.

خاک، مهربان و بخشنده است و دوست خوبی است. اما اگر ما این دوستی را دانسته یا نادانسته به دشمنی بدل کنیم، خاک دشمنی سرسخت است و ما از این دشمنی سودی نخواهیم برد و در این جنگ خودساخته، بی گمان ما شکستی سخت خواهیم خورد. آیا این دشمنی و جنگ آغاز شده است؟

متاسفانه باید بگویم بلی! این جنگ را ما آغاز کرده ایم و دانشمندان و دانایان آشنا با خاک، نشانه های شکست ما را می بینند و تصویری هولناک از صحنه شکست نهایی ما و نابودی ما در این مبارزه ارایه کرده اند.

آن نشانه ها و این تصویر، چنان وحشتی به پا کرده که برای متوقف کردن این رویارویی و آشتی دادن انسان با خاک، سازمان خواروبار و کشاورزی سازمان ملل متحد (فائو)، سال 2015 میلادی را "سال جهانی خاک" نامیده و همچنین روز پنجم دسامبر (15 آذر) هر سال "روز جهانی خاک" نام گرفته است. هدف از این نامگذاری ها، آشنا کردن عموم مردم با اهمیت خاک و جلب توجه عمومی به ضرورت حفظ خاک است.

به راستی، مفاهیم پیچیده و فنی دانش تا به شکلی ساده درنیاید و بر عموم مردم تاثیر نگذارد و به زندگی مردم راه نیابد چه ارزشی دارد؟ هدف از این نوشتار، معرفی ساده و عمومی جنبه هایی چند از اهمیت خاک است. باشد که دریابیم و از خاک حفاظت کنیم.

چرا خاک در زندگی ما انسانها اهمیت دارد؟

نگرانم که شاید آنچه در ادامه می گویم چند از هزار اهمیت خاک در زندگی ما را بیان نکند، ولی بد نیست همه بدانیم که:

- سفره اصلی غذای ما خاک است. بیشتر آنچه که در سر سفره غذایمان می خوریم و می نوشیم، ریشه در خاک دارند. ما میوه ها و سبزی ها را قبل از خوردن می شوییم. برنج را با وسواس پاک می کنیم. ظرف های غذا و دستهایمان را می شوییم. سفره و میز غذا را به دقت پاک می کنیم. با این همه آیا می توانیم مطمئن باشیم که غذایمان پاک است؟

مراجع می فرمایند چیز نجس با شستن پاک می شود ولی عین نجاست را نمی توان با آبشویی پاک کرد. راستی اگر میوه ها و سبزی ها، نان، برنج، گوشت، شیر، آب و سایر غذاها و نوشیدنی های سر سفره ما از درون آلوده باشند، تکلیف چیست؟

اگر ما خاک را آلوده کنیم، این آلودگی مستقیما از طریق گیاهان (مثل انواع میوه ها و سبزیجات، برنج و گندم) و به طور غیرمستقیم از طریق علوفه ای که توسط دام مصرف می شود و گوشت و فرآورده های حیوانی را آلوده می کند به بدن ما می رسد و موجب می گردد که طعام رنگارنگ سفره ما، ظاهری فریبنده و درونی آلوده داشته باشد. به جرات می توان گفت بسیاری از بیماریهای ما ریشه در خوراک ما دارند. ما در تغذیه خود به عناصری گوناگون از جمله آهن، کلسیم، روی، مس و غیره نیاز داریم تا زنده باشیم، شاداب باشیم، عصبی نباشیم، به خوبی بتوانیم فکر کنیم و هزار کار دیگر انجام دهیم.

این عناصر در خاک هستند و با انتقال به گیاهان و دام نهایتا به بدن ما می رسند. در عین حال، خاک می تواند در اثر بی ملاحظگی ما به عناصری سمی مثل سرب، کادمیم، آرسنیک و میکروبهای بیماری زا آلوده شود و نهایتا این سموم وارد بدن ما شوند و منشا بسیاری از بیماریها از جمله انواع سرطان باشند.

پس سفره اصلی غذای ما خاک است. بصیرت این است که اگر پاکیزگی را نشانه ایمان می دانیم باید مهمتر از دستهای پاک و ظروف و میوه شسته، خاک را پاک نگه داریم. به راستی آیا غذاهای آلوده، از نظر شرعی حلال هستند؟

- ظرف اصلی آب ما، خاک است. آب گوارایی که از چشمه یا شیر آب و یا بطریهای آب معدنی می نوشیم در واقع در گذر از تصفیه خانه طبیعی خاک، پاک می شود و بدست ما می رسد. این حکمتی عجیب و آیه ای روشن برای شناخت خداست که از دل خاک و گِل، آبی پاک روان می سازد. راستی اگر ما خاک را به انواع سموم و میکروبها و غیره آلوده کنیم، شستن لیوان چه فایده ای دارد؟ برای نوشیدن آبی پاک و گوارا باید خاک را پاک نگه داریم.

خاک مخزنی پرگنجایش و امن جهت نگهداری مطمئن آب برای ماست. عملکرد دوگانه و دقیق خاک در هدایت آب سطحی به مخزن زیرزمینی و ایجاد مقاومتی موثر برای جلوگیری از تبخیر آب زیرزمینی، شگفت انگیز است و نشانه ای آشکار برای شناخت قدرت پروردگار است برای آنان که می اندیشند. خاک اگر تخریب نشده باشد از طریق تخلخل و منافذی که در بین ذرات خود دارد، کانالهایی که مورچه ها، موریانه ها، خرخاکی ها، کرمهای خاکی، ریشه گیاهان و غیره ایجاد کرده اند، به خوبی آب باران را به زیر زمین هدایت می کند.

ذخیره کردن آب در مخزن زیرزمینی بویژه در مناطق خشک و نیمه خشک مثل کشور ما بسیار ایمن تر، به صرفه تر، طبیعت دوستانه تر، و گزندناپذیرتر ار ذخیره کردن آب در مخازن روزمینی مثل سدها است. هوا هر چه قدر هم مرطوب باشد باز همانند آتشی گرم و تشنه است که آب را با ولع تمام می بلعد. خاک نمی گذارد دست هوای تشنه به آب زیرزمینی برسد و از تبخیر و هدر رفت آب ذخیره شده در زیر زمین جلوگیری می کند. برای مدیریت آب باید خاک را مدیریت کنیم.

- خاک خوب، محیطی مناسب و سرشار از انواع موجودات زنده کوچک ولی پرتلاش و غیرتمند است! تنوع موجودات زنده در زیرسطح خاک بیشتر از روی زمین است. در درون خاک، موجوداتی گوناگون و پرکار زندگی می کنند که سرسپرده و عاشق کار خویشند! بوم شناسان خاک به کرمهای خاکی، مورچه ها، موریانه ها، خرخاکی و مانند اینها "مهندسین خاک" می گویند و واقعا چه مهندسان کاردان و پرتلاشی هستند.

آنها یکسره در تکاپو هستند تا معماری خاک را به شکلی مناسب و متناسب با کارکردهای خاک درآورده و حفظ کنند تا خاک بتواند کار خودش را به خوبی انجام دهد. آنها مهندسین کاربلدی هستند، نه کارشکنی می کنند، نه پشت میزشان چرت می زنند، نه دزدی و اختلاس می کنند، نه از کار می زنند و نه با عینک دودی و کیف چرمی شان فخر می فروشند، بلکه وقت و بی وقت فقط کار می کنند.

من میکروبهای خاک را "پزشکان خاک" و "مدیران ارشد" خاک نام می نهم: پزشکان بی منشی و ویزیت و مدیران لایق. اگر بدانیم این مهندسین و پزشکان و مدیران چه فروتنانه، متعهدانه، عالمانه و باپشتکار وظیفه خود را انجام می دهند و یا بهتر بگویم کار ما را انجام می دهند و چه نقشی در سلامت ما و تداوم حیات دارند، از غرور نابجای خود و از ظلمی که دانسته یا نادانسته بر آنها روا می داریم، شرمسار خواهیم شد. خاک و جانداران خاک برای ما در تلاشند، این را درک کنیم. هر نامهربانی با خاک، آرامش و آسایش این موجودات و در نگاهی واقع بینانه آینده بشر را تهدید می کند.

ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری
همه از بهر تو سرگشته و فرمانبردار شرط انصاف نباشد که تو فرمان نبری (سعدی)


- آب موجود در خاک سطحی (یعنی سطح زمین تا نرسیده به آب زیرزمینی) حدود 6 برابر آب رودخانه هاست! با این حال ما به مدیریت آب خاک بهایی نمی دهیم و بخش زیادی از آن به صورت تبخیر از دست ما می رود.

- خاک سهم بسیار بزرگی در ذخیره کربن دارد. ما با کبریت یا خیلی بی صداتر با شخم کردن غیراصولی، کربن خاک را آتش می زنیم و به صورت دود (دی اکسید کربن) به هوا می فرستیم. این عمل، تاثیر چشمگیری بر گرم شدن کره زمین دارد. شخم زدن خاک واقعا موجب آتش گرفتن خاک می شود. شعله هایی که خیلی خونسرد و ناپیدا، کربن را می سوزانند! کربن موجود در خاک، سرمایه بزرگی است که آتش می زنیم. همین کربن اگر به اتمسفر راه یابد یک بحران است. هر چیز در جهان باید سر جای خودش باشد. به قوانین طبیعت احترام بگذاریم.


- خاک و امنیت خاک، شاه کلید و کنترل کننده چالش های جهانی مثل امنیت غذا، امنیت آب، امنیت انرژی، تنوع زیستی و غیره است. برای داشتن جهانی امن و ایمن برای زندگی، قدر خاک را بدانیم و مراقب خاک باشیم.

ما چه بلایی سر خاک (شما بخوانید سر خودمان) می آوریم؟

ما با دانش ناقص خویش، مدیریت نادرست و غیرعلمی و یا با طبیعت منفعت طلب خود از راههایی گوناگون خاک را تخریب می کنیم.

ما خاک را زباله دانی بزرگ می پنداریم و زباله ها را به خاک می سپاریم! پساب آلوده کارخانه ها را وارد خاک می کنیم. با کشاورزی نادرست، معماری هنرمندانه خاک را به هم می زنیم. آیا می دانید لایه سرشیر مانندی که در سطح خاکهای لخت و نیمه لخت باران زده می بینیم در اثر مدیریت نادرست خاک سطحی و تخریب خاک ایجاد شده است.

این لایه نازک به شدت غیرقابل نفوذ است و به آب باران اجازه نمی دهد تا به خاک و آب زیرزمینی راه یابد. این لایه نازک بسیار خطرناک و تهدید کننده بشر است و می تواند به تنهایی تمدنی را نابود کند. بارانی که در خاک نفوذ نکند، سیلاب می شود و گویی از این که راهش را بسته ایم خشمگین می شود و هر چه سر راهش باشد از خاک و آدم و گیاه و درخت و دام را نابود می کند. ما طبیعت را به قهر وامی داریم.

ما روشهای سازگار با محیط زیست منطقه خود مانند قنات که ابتکار نیاکان پرآوازه ماست را رها کرده ایم و با ایجاد سدهای غیرضروری، راه طبیعی آب را برای مصارفی عموما غیرضروری یا کم بازده کج می کنیم تا مخازن زیرزمینی به طور طبیعی شارژ نشوند.

به این هم بسنده نکرده و چاههایی عمیق حفر می کنیم تا اندک آبی که از دست ما دررفته و به منابع زیرزمینی راه یافته را نیز استخراج کنیم و سبزی تولید کنیم و بیرون بریزیم، میوه تولید کنیم و بگندد و به فروش نرسد، برنج تولید کنیم و ته دیگ و ته مانده کنیم و دور بریزیم، گندم تولید کنیم و خرده نان کنیم و به دوره گردها بفروشیم یا در زباله دان بریزیم، چغندر تولید کنیم و شکر کنیم و به ثمن بخس به ترکیه بفروشیم و شکلاتش کنند و پول خون پدرشان را از ما بگیرند و ...

با تخلیه آب زیرزمینی ما گویی بالش زیر سر خاک را بر می داریم. با این کار خاک فرو می ریزد! آیا می دانید تهران سالانه 15 تا 40 سانتی متر نشست می کند؟ با این کار انگار ظرف آب خود را مچاله می کنیم و گنجایش آن را از بین می بریم. این مچالگی برگشت ناپذیر است! اگر زود نجنیم دیر می شود!

آی... ای دریغ و حسرت همیشگی! ناگهان چه قدر زود دیر می شود! (قیصر امین پور)

ما با بدرفتاری با خاک، محیط امن زندگی جانوران و میکروبها و گیاهان خوراکی و دارویی را از بین می بریم. لذا نمی گذاریم جانوران و میکروبها برای ما کار کنند: یعنی خاک بی مهندس و بی پزشک و بی مدیر می شود! با این کار خود را با کمبود غذا و دارو مواجه می کنیم و سلامت خود را تهدید می کنیم.

ما سطح خاک ها را از پوشش گیاهی و بقایای گیاهی که به عنوان حفاظ طبیعی خاک هستند، عریان می کنیم تا منبع عظیم آب خاک به راحتی تبخیر شود و از بین برود و لذا مجبور می شویم برای کشاورزی، آب رودخانه ها را مهار کنیم و به خاک بدهیم تا بخش زیادی از آن دوباره تبخیر شود و از بین برود. بعد دریاچه ها و تالابهایمان خشک و کم آب می شوند و به فکر می افتیم که از دوردست ها آبهایی را برای جبران اسراف هایمان و اسراف دوباره مان بیاوریم. این دانش ناقص است. ما باید به قوانین طبیعت احترام بگذاریم.

ما خاک را آتش می زنیم تا کربن خاک بسوزد و کره زمین هر روز گرمتر شود و بعد جلسه می گیریم و راهکارهایی عموما نامربوط برای جلوگیری از گرمایش کره زمین ارایه می دهیم... ما تیشه بر ریشه خود می زنیم اما نمی دانیم!!

چه کنیم؟

باید بیندیشیم. نباید به دانش خود غره شویم. باید بدانیم هر تصمیم نادرست در مدیریت خاک، در کشاورزی، در منابع طبیعی، در محیط زیست یعنی ضربه تبری بر درخت زندگی. هر تصمیم نادرست، هر قانون نادرست، هر بی دقتی در تدوین قانون، مصداق ضرب المثل "درآوردن چشم به خاطر درست کردن ابرو" است.

باید مدیران خود را درست انتخاب کنیم. باید بدانیم هر نماینده مجلس که ما انتخاب می¬کنیم بر سرنوشت ما، شهر ما، کشور ما و جهان تاثیر دارد. افراد دانا را برگزینیم نه هم زبان و همسایه و هم محلی را. ما هنوز قانونی مدون در مورد خاک نداریم!!

پیش نویس لایحه جامع خاک که سالهاست در انتظار بررسی مجلس است را نیز مطالعه کرده ام. از نظر من به عنوان یک خاکشناس، این لایحه بسیار کم بار و غیرموثر است.

به مضمون این آیه عمل کنیم: کُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ چرا که حتی خداوند با آن همه مهربانی، اسراف کنندگان را دوست ندارد. می دانید برای تولید هر کیلو سبزی، خیار، برنج، کفش، خودرو، کاغذ، نان و ... چه فشاری بر منابع آب و خاک وارد می شود؟

می دانید برای تولید هر لیتر شیر، 1000 لیتر آب مصرف می شود و همین طور برای تولید هر کیلو سیب زمینی، 1400 لیتر آب- هر کاغذ A4، 10 لیتر آب- هر تخم مرغ، 135 لیتر آب- هر کیلو گندم، 1300 لیتر آب- هر کیلو گوشت گاو، 15000 لیتر آب- هر کیلو گوشت مرغ، 4000 لیتر آب، هر کیلو برنج، 4000 لیتر آب- هر عدد گوجه فرنگی، 13 لیتر آب- هر جفت کفش چرمی، 8000 لیتر آب- هر خودروی مسافرتی، 400000 لیتر آب و ... مصرف می-شود؟ لطفا به اعداد و ارقام توجه کنید. پس اسراف هر مشت سبزی، هر کاسه سالاد، هر قاچ هندوانه، هر قاشق برنج، هر ورق کاغذ و... یعنی بیرون ریختن کلی آب!!

آب را بیهوده هدر ندهیم. چه زمانی که شیر آب را باز می کنیم تا آب بنوشیم، چه زمانی که وضو می گیریم تا عبادت کنیم، یا ظرف می شوییم یا دوش میگیریم یا باغچه آب می دهیم یا اتومبیل مان را می شوییم!!! یا حیاط و پیاده رو را آبپاشی و آبکشی می کنیم!!!!

بیایید در مصرف آب خسیس باشیم، این قدردانی نعمت خداست. بیایید به هر قطره آبی که مصرف می کنیم نگاهی سهراب گونه داشته باشیم: "شاید این آب روان، می‌رود پای سپیداری، تا فرو شوید اندوه دلی" و یقین داشته باشیم که این قطره ها می توانند دریاچه ای را نجات دهند و تالاب خشکی را سیراب کنند.

بیایید به هر شاخه علفی احترام بگذاریم. این جهان قوانین ظریفی دارد. ما در محیطی بسیار حساس و شکننده زندگی می کنیم. ما تنها در لایه نازکی از سطح کره زمین و لایه نازکی از اتمسفر نزدیک زمین می توانیم زندگی کنیم. این محیط زیست نازک، بسیار حساس است. آن را نرنجانیم. به قول سهراب: "یادمان باشد کاری نکنیم که به قانون زمین بر بخورد".

هر شاخه علفی که از بین می بریم، هر قطره آبی که هدر می دهیم، ذره خاکی به خونخواهی اش قیام می کند و از زمین برمی خیزد و می شود گرد و غبار و به ما می فهماند که طبیعت، اجزایی متعصب و انتقام جو دارد. این گرد و غبارهای انتقام جو و خشمگین را نمی توان براحتی مهار کرد. هر ذره خاکی که بی خانمان می شود، مورچه ای می میرد و میکروبی قهر می کند تا زندگی بر ما دشوارتر گردد. هر مورچه ای که می میرد، زمین داغدار میشود و تب می کند تا شاید ما قانون را جدی بگیریم.

بیایید مواظب هر حرکت خود باشیم. بیایید مواظب خاک باشیم. بیایید مواظب خودمان باشیم. مواظب فرزندانمان باشیم.