به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شهروند، در حالیکه چندی قبل وزیر اسبق آموزش و پرورش رسما اعلام کرد که سطح کیفی نمرات و سواد دانش آموزان کاهش پیدا کرده، برخی کارشناسان معتقدند که وسایل «کمک آموزشی» می توانند راهکار مناسبی برای بهبود بخشی از این چالش آموزشی باشد.البته این کارشناسان بر این نکته نیز تاکید دارند که ابزارهای کمک آموزشی در صورتیکه به شکلی مناسب و کنترل شده استفاده نشوند، می توانند خود به چالشی برای خانواده ها و سیستم آموزشی بدل شود.
وسایل کمک آموزشی ابزارهایی هستند که معلم از آنها برای کمک به دانش آموزان در درک مفاهیمی که در طول یک درس مطرح می شود، استفاده می کند. این وسایل کمک آموزشی می‌توانند اشکال مختلفی داشته باشند. از مهره‌هایی که دانش‌آموزان هنگام یادگیری ریاضی ساده در مهدکودک می‌شمارند تا عکس‌های افراد مشهور و مکان‌هایی که معلمان ممکن است در طول درس تاریخ نمایش دهند.
از فیلم های آموزشی تا کتاب های کمک آموزشی. از تخته های هوشمند تا استفاده از نرم افزارهای تولید فیلم های چند بعدی یا آزمایشگاه ها و کارگاه هایی که دانش آموزان در آنها می توانند دروسی که سرکلاس می آموزند را به صورت عملی هم تجربه کنند. برای همین است که اینگونه وسایل همراه با پیشرفت تکنولوژی در کشورهای توسعه یافته، به اشکال جدیدتری ساخته می شوند و تنوع قابل توجهی پیدا کرده اند، ضمن آنکه امروزه صاحبنظران و اندیشمندان جهان بر نقش مهم وتعیین کننده فناوری آموزشی در فرایند یاددهی- یادگیری تاکید می کنند و بر این باورند که میزان بهره گیری و استفاده مطلوب و بجای معلمان و دبیران از وسایل کمک آموزشی در ارتقای کیفیت آموزشی نقش سازنده ای را دارد .
تاثیرات مثبت تکنولوژی بر آموزش و یادگیری
به همان نسبت که توسعه روز افزون وسایل ارتباط جمعی و تکنولوژی‌های سمعی و بصری نقش غیر قابل انکاری را در زندگی شهروندان ایفا می کند، روش‌های آموزش، بخصوص آموزش دانش آموزان نیزمتحول شده و با سرعت و کیفیت بیشتری دنبال می‌شود. در حال حاضر محیط های آموزشی با استفاده از ابزارهایی مانند کامپیوتر، لپ تاپ، موبایل و همچنین استفاده از فضای اینترنت، آزمایشگاه، فیلم و ....موفق شده اند تا سطح یادگیری دانش آموزان خود را به شکل قابل توجهی افزایش دهند. در همین راستا، کارشناسان آموزشی معتقدند که استفاده از ابزارهای کمک آموزشی در مدارس می تواند منجر به بهبود کیفیت یادگیری آنها شود.
در ایران نیز از سالها قبل وسایل کمک آموزشی مختلفی برای استفاده در آموزش دانش آموزان طراحی و ساخته می شود. از کتاب های کمک درسی گرفته تا فیلم‌های کمک درسی و انواع بازی های متناسب با دروس تدریس شده، یا استفاده از اینترنت و موبایل و تبلت برای اینکه به دانش آموزان بیاموزند که چگونه برای درک بهتر مطالب، در دنیای بدون مرز مجازی جستجو، تحقیق و پژوهش کنند؟
محمد رضا سعید فیروزه، مشاور و کارشناس آموزشی با تاکید بر نقش غیرقابل انکار وسایل کمک آموزشی در درک بهتر دروس توسط دانش آموزان، به «شهروند» می گوید: چه بخواهیم و چه نخواهیم، فرآیند یادگیری و آموزش در جهان با سرعت زیادی در حال رشد و تغییر و تحول است. اما در کشور ما این فرآیند کندتر از حد معمول پیشرفت می‌کند.
وی معتقد است که وسایل کمک آموزشی اگر به درستی به کار گرفته شوند، می توانند نقش موثری در آموزش دانش آموزان داشته باشند. سعید فیروز در این زمینه می گوید: وسایل کمک آموزشی از حیث این که پلی ارتباطی بین تئوری و عمل هستند جایگاه ویژه‌ای را در آموزش مدارس دارد. در واقع استفاده از وسایل کمک آموزشی توسط معلم و در جریان تدریس، باعث می‌شود تا دانش‌آموز به یادگیری معنی‌دار نائل شود.
به گفته وی، متاسفانه استفاده منظم و اصولی از وسایل کمک آموزشی تحت هر عنوان در مدرسه به بوته فراموشی سپرده می‌شود و اغلب عدم استفاده از وسایل کمک آموزشی را از طریق کمبود وقت و نبود وسایل توجیه می‌کنند در حالی که استفاده از وسایل کمک آموزشی باعث تحرک و پویایی در نظام آموزشی می‌شود.
این کارشناس آموزشی همچنین می افزاید: با وجودی که جهان در حال پیشرفت فزاینده در خلاقیت، نوآوری و تکنولوژی است، همچنان تعداد زیادی از دانش آموزان بدون اینکه قانون‌های علمی، فرمول های ریاضی و مسایل علوم طبیعی را درک کنند، فقط سالهای تحصیل را پشت سر می گذارند تا از مدرسه فارغ التحصیل شوند! این در حالی است که اصولا یادگیری باید بر پایه تجربیات و مشاهدات و یافته‌های واقعی ناشی از آزمایش‌ها و کارهای عملی و آزمایشگاهی باشد.
از سویی دیگر، فضای اجتماعی آزمایشگاه مدرسه معمولاً به اندازه کلاس‌های معمول درسی خشک و رسمی نیست که همین مساله محیط را برای ایجاد روابط متقابل، سازنده و مشترک میان معلم و شاگردان فراهم می‌کند که در نهایت این موضوع قابلیت ایجاد محیط یادگیری سازنده را افزایش می‌دهد.
وی در ادامه در خصوص دیگر مزایای استفاده از وسایل کمک آموزشی تصریح می کند: به طور کلی می توان گفت که استفاده صحیح از وسایل کمک آموزشی می تواند باعث شود تا کار گروهی تقویت شود، کلاس ها تعاملی تر شوند، همکاری و مشارکت بین دانش آموزان افزایش پیدا کند و با استفاده از وسایل کمک آموزشی مثل اینترنت و موبایل و ... می توان عملکرد دانش آموزان را به راحتی کنترل و هدایت کرد.
همچنین می توان مهارت دانش آموزان برای آینده را بهبود بخشید و از طرفی تعامل اجتماعی بین دانش آموزان را نیز بیشتر کرد.به گفته وی، ایجاد حس نوآوری و خلاقیت، بالا بردن دقت و تمرکز در آموزش، شکسته شدن مرزها و محدوده آموزش در کلاس ها از طریق آموزش های مجازی، از دیگر مزایای استفاده از این ابزارهاست.
هوشمند سازی نصفه نیمه
چند سال قبل در پژوهشی که روی ١٦٤ نفر از دانش‌آموزان دوره راهنمایی با هدف بررسی تاثیر وسایل کمک آموزشی در یادگیری انجام شد، ٧٧درصد دانش‌آموزان اعلام کردند که استفاده از وسایل کمک آموزشی را بر پیشرفت تحصیلی خود موثر می دانند. همچنین ٩٤درصدمعلمین استفاده از وسایل کمک آموزشی را در افزایش یادگیری دانش‌آموزان موثر اعلام کرده بودند. مواردی که همگی موید تاثیر غیر قابل انکار این وسایل و ابزارآموزشی می باشد.
حفیظ الله مشهور، معلم و کارشناس آموزشی در حوزه فناوری و مهارت آموزی نیز با تایید اهمیت استفاده از وسایل کمک آموزشی بر بهبود وضعیت یادگیری دانش آموزان می گوید: اصولا در روند نوین آموزش های جهانی، وسایل کمک آموزشی و بخصوص ابزارهای کمک آموزشی مرتبط با فناوری مانند استفاده از اینترنت و کامپبوتر و موبایل، نقش غیرقابل انکاری را در بهبود کیفیت آموزش دارند. آموزش و پرورش ما هم از این قاعده مستثنی نیست. کما اینکه در سال ٨٨، یعنی در دوران وزارت آقای حاج بابایی تلاش شد تا مدارس و کلاس های درس ما هم به سمت هوشمند سازی پیش بروند.
وی ادامه داد: در همین راستا، مثلا در بسیاری از کلاس های درس تخته سیاه های هوشمند نصب شد ولی چون معلم ها برای کار کردن با آن آموزش ندیده بودند، استفاده از آنها سخت و مشکل بود و برای همین بعد از مدتی این تخته ها برچیده شد. این در حالی است که هم اینک تخته های هوشمند جدیدی در دنیا و در مدارس نصب شده که معلم می تواند با استفاده از آنها فیلم و کلیپ پخش کند یا انواع اسلایدها و شبیه سازی های تصویری مرتبط با دروس را نمایش دهد. ضمن اینکه معلم می تواند تصاویر ضبط شده کلاس را برای دانش آموزان خود نیز ارسال یا در اینترنت منتشر کند.
وی سپس به وضعیت وسایل کمک آموزشی در مدارس ایران اشاره کرده و می گوید: اما واقعیت این است که در ایران به جز در برخی از مدارس خاص و لاکچری که شهریه های نجومی از والدین دریافت می کنند، در عمل وسایل کمک آموزشی، معنای چندانی ندارد. مثلا وسایل کارگاه ها یا آزمایشگاه های ما به قدری کهنه و قدیمی هستند که کارایی خاصی ندارند. از سویی این ابزار یا مواد شیمیایی آزمایشگاهی به قدری گران قیمت هستند که مدارس قادر به تهیه آنها نیستند و برای همین آزمایشگاه ها نمی توانند بخش های عملی دروس شیمی و ... را به دانش آموز آموزش دهند و کارگاه های فنی هم کارایی چندانی ندارند!
«مشهور» در خصوص استفاده از وسایل کمک آموزشی مرتبط با فضای مجازی و کامپیوتر و اینترنت نیز می گوید: تکنولوژی و فناوری، امروزه به نحو غیر قابل انکاری با روند آموزش در مدارس آمیخته شده اند. ولی ما با وجود تاکیدهای فراوانی که در مورد هوشمند سازی آموزشی و استفاده از وسایل کمک آموزشی می شود، حتی در مورد آموزش های کامپیوتری هم نتوانسته‌ایم خوب عمل کنیم. چرا که یا نرم افزارهای آموزشی خوبی نداریم یا اینکه کامپیوترهای مدارس ما قابلیت اجرای این نرم افزارها را ندارند.
از سویی نرم افزارهای آموزشی معمولا توسط مهندسین کامپیوتر و با اتکا به محتوای کتاب‌ها آماده می شوند در حالیکه اگر معلم ها، خودشان بتوانند این فیلم ها و نرم افزارها را تهیه کنند، می توانند به همان شیوه های تدریس خودشان به دانش آموز، آموزش دهند. ضمن آنکه ریزه کاری های درسی را هم در فیلم ها اعمال یا برای هر سطح از دانش آموزان، شیوه خاصی از تدریس را اعمال کنند. این کار هم سخت نیست. کافی است از یکسری از نیروهای متخصص داخل آموزش و پرورش استفاده کنیم و طی چند جلسه، به معلم ها شیوه ساخت فیلم و کلیپ های آموزشی را یاد بدهیم.
وی ادامه می دهد: الان در بسیاری از مدارس کشورهای پیشرفته، وسایل کمک آموزشی به شکل شگفت انگیزی به کمک معلم ها آمده است. مثلا وقتی معلم جغرافیا می خواهد در مورد وضعیت طبیعی و آب و هوایی یک منطقه صحبت کند، دانش آموزان با استفاده از عینک های چند بعدی، می توانند آن منطقه را ببینند و شرایط را کاملا لمس کنند.
این شیوه ها باعث می شود تا دانش آموز، به خوبی دروس خود را یاد بگیرد ودرعین حال از این آموزش ها نیز لذت ببرد. اما معمولا وقتی صحبت از ابزار کمک آموزشی می شود، اولین چیزی که به ذهن می رسد، کتاب های کمک آموزشی درسی است. کتاب هایی که این روزها اینستاگرام و تلویزیون و فضای مجازی پر است از تبلیغات آنها.
مشهور در مورد نقش کتاب های کمک آموزشی منتشر شده توسط موسسات مختلف، که در رسانه ها تبلیغ می شوند می گوید: این کتاب ها بیشتر در خدمت کنکوری ها هستند و مهمترین هدف آنها کسب مهارت در تست زنی است. اما همین کتاب ها به گونه ای است که زیاد به کیفیت محتوای درسی تاکیدی ندارد. به عبارتی به جای توجه به کیفیت «عمقی» آموزش دانش آموزان، به کیفیت«طولی» یادگیری آنها توجه دارد. چرا؟ چون همانطور که گفتم هدف قبولی در کنکور است.
حتی کتاب هایی که برای تدریس دروس هم تدوین و یا در قالب فیلم منتشر می شوند هم به دلیل اینکه خود معلم چندان نقشی در چگونگی تهیه آنها ندارد و بیشتر جذاب بودن آنها مهم است، کمتر می تواند به عنوان کمک آموزشی، نقش مفیدی در درک محتوای کتاب های درسی برای دانش آموزان داشته باشد.
تاثیرات منفی تکنولوژی بر آموزش
اما استفاده از وسایل کمک آموزشی و بخصوص ابزارهای کمک آموزشی مرتبط با فناوری های روز مانند موبایل و اینترنت و ... معایبی هم دارند که کمتر به آنها توجه می شود.سعید فیروزه ، با تایید این موضوع می گوید: به هر حال وسایل کمک آموزشی نیز مانند هر وسیله دیگری، هم جنبه های مثبت دارد و هم جنبه‌های منفی. برای همین است که در بسیاری از کشورهای توسعه یافته برای دانش آموزان مقاطع پایین و کم سن و سال، موبایل های خاصی درست شده است.
این موبایل ها فقط برای تماس با والدین، مربی ها، پلیس، و شیوه های آموزشی طراحی شده اند. اما در کشور ما متاسفانه موبایل و تبلتی که قرار است وسایلی برای کمک به معلم برای تدریس باشند، به ابزاری برای سرگرمی بچه‌ها و رفع کنجکاوی های آنها و پرسه زدن در فضاهایی تبدیل شده که در زندگی عادی به دلیل محدودیت ها نمی توانند به آنها دسترسی داشته باشند.
وی همچنین معتقد است: نباید از یاد ببریم که سرعت یادگیری کودکان در یک کلاس درس متوسط، همیشه با نحوه دریافت اطلاعات در اینترنت یا از طریق یک پلتفرم های آنلاین مطابقت ندارد. به زبان ساده دانش‌آموزان زمانی بهتر یاد می‌گیرند که استفاده از فناوری برای کلاس درس، در صورت نیاز اصلاح و مطابق نیازهای آنها طراحی شود. به عنوان مثال می توان ویدیوهای طولانی تر راتقسیم بندی کرد یا آنها را به صورت جلسات پرسش و پاسخ بدل کرد.
مشهور نیز با تایید این موضوع می گوید: یکی از تبعات منفی این وسایل کمک آموزشی و بخصوص موبایل و تبلت، این است که دانش آموزان، «به جا» و «به موقع» از آنها استفاده نمی کنند. مثلا بعد از کرونا، آموزش به سمت و سویی رفت که معلم ها بخشی از تدریس خود را از طریق فضای مجازی انجام می‌دادند. اما الان موبایل و تلفن همراه به جایی رسیده که بچه ها به بهانه یادگیری درس، دایم در فضای مجازی سیر می کنند و همین مساله تبعات فراوانی را برای شبکه آموزش و خود آنها و البته والدین شان به دنبال دارد.
وی در نهایت تاکید می کند: البته استفاده از وسایل کمک آموزشی هیچ‌گاه به معنی نفی نقش معلم نیست. زیرا هیچ وسیله‌ای نمی‌تواند جایگاه اصلی و با ارزش معلم را پر کند اما وقتی معلم این وسایل را در آموزش بکار می‌برد کودکان را در فراگیری بهتر، عمیق‌تر و سریع‌تر مطالب یاری می‌کند، ضمن آنکه مفاهیم درسی جذابیت بیشتری پیدا می‌کند و کلاس ساکن و خاموش تبدیل به کلاسی سیال و پر شور و جنب و جوش بدل می‌شود.
به هر تقدیر به نظر می رسد کارشناسان معتقدند که گرچه وسایل کمک آموزشی هم مانند هر ابزار دیگری دارای جنبه های مثبت و منفی مختص به خود است اما، در مجموع کفه مزایای آن بر معایبش می چربد. برای همین بهتراست که سیستم آموزش و پرورش ما نیز طی یک زمان بندی مشخص، تلاش کند تا با استفاده هدفمند از این ابزار به سمت و سویی حرکت کند که آموزش دانش آموزان با کیفیتی بهتر صورت گیرد تا دانش آموزانی باسوادتر و ماهرتربرای ورود به دانشگاه ها و بازار کار تحویل جامعه داده شود.
آنچه والدین می گویند؛ از تعجب تا رضایت!
در این میان اما والدین دانش آموزان شناخت چندانی نسبت به وسایل کمک آموزشی ندارند کما اینکه مسعود که دخترش در پایه چهارم دوره اول درس می خواند در این زمینه به «شهروند» می گوید: همان ابتدای سال مدرسه تعدادی کتاب کمک درسی را با هزینه خودمان، به بچه های ما داد که معلم ها، در کنار تدریس شان، آنها را نیز آموزش می دهند و اتفاقا دانش آموزان هم راضی هستند. وی ولی در پاسخ به این سوال که آیا در مدرسه فرزندتان از سایر وسایل کمک آموزشی هم استفاده می شود یا خیر؟ می گوید: مگر به جز کتاب وسایل دیگری هم هست؟!
اما منصوره که دخترش در مقطع دهم تجربی و در یکی از مدارس خصوصی منطقه یک تهران تحصیل می کند در این مورد پاسخ جالبی می دهد: از ما، منهای شهریه مدرسه، ١٥٠ میلیون تومان بابت مواد آزمایشگاهی، تهیه وسایل کمک آموزشی، کتاب ها، مسافرت های تحقیقاتی و.... پول گرفته اند! البته فرزندم می گوید که با استفاده از این ابزار و روش ها درس را بهتر یاد می گیرد و برایش شیرین تر است. ضمن اینکه معدل وی هم امسال به نحو چشمگیری بهتر شده است.
نظر شما