طی دهه‌های اخیر با افزایش قیمت زمین، زمین‌خوارها به سمت منابع طبیعی ازجمله کوه، جنگل و ساحل رفته‌اند. شواهد ارسال‌شده به همشهری نشان می‌دهد، کوهستان‌خواری نیز پدیده جدیدی است که در سایه کوه‌خواری شکل گرفته و هر روز بر وسعت آن افزوده می‌شود.

در میان استان‌های کشور، تهران به‌دلیل افزایش قیمت زمین و رونق نسبی ساخت‌وسازی که در حومه آن وجود دارد، به محل مناسبی برای کوه‌خواران تبدیل شده است. هفته آخر اسفند1400 بود که سیدجواد ساداتی‌نژاد، وزیر جهادکشاورزی اعلام کرد: «۱۳هزار حکم مقابله با زمین‌خواری و کوه‌خواری در کشور داریم که هنوز اجرایی نشده است.» در چنین شرایطی به‌تازگی کارگروه فراقوه‌ای مبارزه با زمین‌خواری تشکیل شده تا در 3محور زمین، جنگل و کوه، فعالیت‌های خود را آغاز کند. این کارگروه قرار است با رصدهای جامع شامل استفاده از تجهیزات هوایی و پهپادها با کوه‌خواران با شدت برخورد کند.

هشدار رهبر معظم انقلاب

اسفندماه سال1393 بود که رهبر معظم انقلاب با انتقاد از شیوع پدیده شوم کوه‌خواری و زمین‌خواری اعلام کردند: «بحث زمین‌خواری، یواش‌یواش شده کوه‌خواری. بنده گاهی که می‌روم ارتفاعات شمال تهران را نگاه می‌کنم، انسان واقعا خیلی متأسف می‌شود، بارها من در دیدار با مسئولان شهری و مسئولان دولتی و مانند اینها مسائل را در میان گذاشته‌ام، خب تلاش هم کرده‌اند، لیکن قاطع باید برخورد کنند، مسئولان باید در مقابل این سوءاستفاده‌کننده‌ها، قاطعیت به خرج دهند، عرضه به خرج دهند.»  در پی همین هشدار بود که بحث قلع و قمع ویلاهای ساخته‌شده در ارتفاعات تهران آغاز شد. اما با گذشت 8سال از هشدار رهبر انقلاب، پدیده کوه‌خواری همچنان ادامه دارد.

 

شرایط تهران

تهران به‌عنوان پانزدهمین شهر پرجمعیت جهان، همواره به لحاظ صرفه اقتصادی فروش زمین و ملک مدنظر سودجویان بوده است. پرونده معادن قله دماوند هنوز در دستگاه قضایی مفتوح است و مواردی از این دست در حوالی شهرهای تهران و دماوند بسیار است. در تهران ویدئوهایی به‌دست همشهری رسیده ‌که نشان می‌دهد عده‌ای در ارتفاعات بالای 2هزار متر از سطح دریا، در کوهستان‌های گلابدره، بخش‌هایی را حتی در میان دره ملک خصوصی اعلام کرده‌اند و مشخص نیست چگونه این بخش از اموال عمومی شخصی تلقی شده است.

علینقی حیدریان، مدیرکل منابع طبیعی استان تهران در گفت‌وگو با همشهری درباره روند زمین‌خواری‌ها و کوه‌خواری‌های سرعت‌یافته اخیر می‌گوید: در گشت‌های نوروزی سال جدید، 72مورد از اراضی ملی استان تهران رفع تصرف شد که جمع مساحت آن 77هزارو700مترمربع بود و نیمی از آن مربوط به کوه‌خواری بوده است. در این زمینه از ابتدا سال1401 تا پایان 13فروردین افراد فرصت‌طلب و سودجو با تصور اینکه در این ایام نظارت دقیقی وجود ندارد و بیشتر ادارات و ارگان‌ها تعطیل هستند، از موقعیت پیش‌آمده نهایت سوءاستفاده را کرده و نسبت به تصرف اراضی ملی، تخریب منابع طبیعی و تغییر کاربری‌ها به‌نفع زمین‌خواری و کوه‌خواری اقدام می‌کنند.

به‌گفته حیدریان، گشت‌های نوروزی یگان حفاظت استان تهران و شهرستان‌ها با تمام قوا و به‌صورت 24ساعته در منطقه حضور داشتند و با این افراد به صورت قانونی برخورد شد. حیدریان تأکید می‌کند: به‌منظور جلوگیری از دست‌اندازی به اراضی ملی، منابع طبیعی، تعرض به انفال شامل جنگل و کوه این گشت‌ها در تمامی طول سال‌جاری به‌صورت مدام فعال خواهند بود؛ چراکه این پدیده همواره ادامه دارد و امیدواریم با قاطعیت بیشتر قضایی، زمینه برای چنین اقداماتی برچیده شود. در مورد اراضی بالای 2هزار متر گلابدره نیز موضوع به‌زودی بررسی خواهد شد تا تخلفی در این بخش صورت نگیرد.

 

مورد عجیب پردیس

آخرین پرونده بزرگ کوه‌خواری تهران، مربوط به اراضی خارج از محدوده حریم شهر پردیس بود که در اسفند1400 تخریب و آزادسازی شد. وسعت این اراضی 5هکتار بوده که طبق اعلام دادستانی، متصرفان و افراد سودجو در محدوده حریم شهر در بافت خارج از محدوده، به‌طور چشمگیری به کوه‌خواری و کوه‌بری روی آورده‌اند. برای نمونه در روستای باغ کمیش از توابع شهرستان پردیس، 14هکتار از مساحت روستا، با ساخت‌وسازهای بی‌رویه در کوه‌ مجاور افزایش یافته و این روند ادامه دارد.

 

ارزش اکولوژیک کوه‌ها

کوه‌ها محل و رویشگاه گیاهان متناسب با جغرافیای منطقه است و این خاص‌بودن پوشش گیاهی، جانوران خاص و همساز با شرایط را به سمت خود فرامی‌خواند که در واقع پناه جانوران محسوب می‌شود. حتی برخی ‌پرندگان خاص در دامنه کوه یا ارتفاعات لانه می‌گزینند و هرگونه تغییر در کوهستان در واقع تأثیر بزرگی در تنوع زیستی و زندگی زیستمندان منطقه و کوهستان دارد.

در عین حال پدیده تلخ و ناگوار کوه و کوهستان‌خواری رواج فراوان یافته است. در گذشته جنگل‌زدایی مشهود بود و بشر برای افزایش مزارع و توسعه چراگاه‌ها جنگل‌ها را از بین می‌برد و امروز همین اتفاق گریبان کوه‌ها و کوهستان‌ها را گرفته است؛ برخی برای بهره‌برداری صنعتی و اقتصادی از سنگ کوه‌ها استفاده می‌کنند که کاملا منجر به از بین رفتن بدنه طبیعی کوه می‌شود و اثرات ماندگار و ناگواری در پی دارد.

کوه‌خواری اکوسیستم و زیستگاه جانوران را از بین می‌برد و در واقع مثل بی‌خانه‌شدن یک خانواده، آسیب جدی به زندگی حیات‌وحش وارد می‌کند. بسیاری از گیاهان با توجه به توپوگرافی منطقه، زاویه تابش آفتاب، وزش باد، تجمع ابر و بارش‌ها می‌رویند و با تغییر شکل کوه و بهره‌برداری از سنگ‌ها رویشگاه گیاه از بین می‌رود و از دست رفتن گیاه قطعا از دست رفتن جانوران را نیز به‌دنبال دارد.