سلامت نیوز: «ما زندگیمون در گرو رود کرخه بود، آن کرخه زیبا، پر آب و آباد، اما الان خشک شده و بدبخت شدیم.» این جملهها از زنی خوزستانی است که تصاویر آن این روزها در فضای مجازی دارد دستبهدست میشود.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه همدلی ،او با گفتن این جملات بلافاصله مویه میکند تا نهایت نارضایتی خود را اعلام کرده باشد. در این تصاویر بهخوبی میشود نسبت میان زندگی و آب را در آن منطقه دید.
موضوع اصلاً چیزی شبیه به قطع چند ساعته آب لولهکشی در پایتخت نیست که بشود با چند بطری آب معدنی جبران کرد. مسئله نخلهایی هستند که خشک شدند، احشام و حیواناتی هستند که در گرمای طاقتفرسای جنوب در خطر مرگ قرار گرفتند و با مرگ هرکدام از آنها معیشت یک خانواده تحت تاثیر قرار میگیرد.
مسئله خشک شدن تالابهایی چون شادگان و هورالعظیم است که روزی اقتصاد خانوادهها از آن تامین میشد، مسئله ایجاد کانون و چشمههای تولید ریزگرد در خوزستان است که بر اثر کمآبی، هوا را از شهرهای این استان گرفته است. اما چرا خوزستان که بهروایتی نزدیک به یکچهارم آب ایران را دارد، امروز در تنش آب بهسر میبرد و مردم برای کمبود آب فریاد اعتراض سر دادهاند؟
سد سازیهای بیرویه
یکی از متهمان کمآبی در خوزستان سد و پروژههای سدسازی است. جالب اینکه برای کشوری گرموخشک مانند ایران سیاستهای تامین منابع برق بهسمت نیروگاههای برقآبی سوق داده شده است. طوریکه تامین برق را در گروی بارش قرار داده، اگر بارندگیها خوب باشد آب پشت سد رها میشود، آنوقت هم برق تامین میشودف هم اینکه زمینهای پایین دست سیراب میشوند و کشاورزی جان میگیرد. اما اگر بارندگیها خوب نباشد همان محدود آبِ جمع شده پشت سد چندان با دست و دلبازی رها نمیشود.
بنابراین زمینها و روستاهای پایین دستِ سد در انتظار آب تشنه میمانند. دراینباره حسین آخانی، بومشناس و استاد دانشگاه در گفتوگو با رسانهها تاکید کرده: «روی تمام رودخانههای پر آبی که بهاستان خوزستان میآیند سدهای بسیار عظیم ساخته شده است و عملا آبی بهانتهای این رودخانهها نمیرسد. امسال بهدلیل مواجهه کشور با خشکسالی شدید، طبیعی است که سطح بسیاری از این سدها پایین آمده است و ورودی آب آنها کمتر بوده است، طبیعی است که آبی اضافه وجود ندارد و این استان از سهم آب رودخانهها محروم میشود. سدسازیها تمام سرزمین ایران را خشک کرده است.»
«گتوند» فاجعه مهندسی سدسازی
اما در کنار ساختن سدهای پر تعداد که سبب شده آب برای کشاورزی و احشام به رودخانههای استان خوزستان نرسد، فاجعه ساختن سدهای مطالعه نشده هم وجود دارد که آثار تخریبی آن بسیار بیشتر است. شاید یکی از معروفترین آنها سد «گتوند» باشد؛ سدی که سبب شور شدن آب شیرین و خشک شدن نخلهای اطراف رودخانهها شد.این سد که پروژه ساخت آن در سال 1376 بر روی رودخانه کارون آغاز شد، درسال 1390 بهعنوان یکی از بزرگترین پروژههای سدسازی در کشور افتتاح و آبگیری شد.
اما چیزی بعد از اولین آبگیری مشخص شد حالا گرانترین پروژه سدسازی سبب شور شدن آب شیرین میشود. عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست با اشاره به اشتباهات مهندسی درخصوص سد گتوند گفته که: «این پروژه در زمان مرحوم آقایهاشمی کلنگ زده شد. در آن زمان هیچ اشکالی در اجرای آن نبود، اما در زمان دولت نهم محل سد تغییر کرد.
این کار باعث شد که گنبدهای نمکی به درون آب راه پیدا کنند. گفتند پوشش رُسی میدهیم و نمک را از بستر جدا میکنیم ولی با اولین آبگیری، پوشش از بین رفت و آب شیرین کارون، شور شد. ما بخش اعظم آب خوزستان را با یک اشتباه مهندسی محرز شور کردیم.»همچنین محمد درویش، فعال محیط زیستی درخصوص سد گتوند گفته که «یکی از دلایل اصلی حال و روز ناخوش خوزستان و کارون ، فاجعهای خفته در دل منطقه گتوند است. سدی در این منطقه احداث شد که از آن بهعنوان موزه عبرت محیط زیست ایران یاد میشود. براساس آمار سالانه، گتوند ۳۰درصد بر شوری آب کارون نیز میافزاید.»
افزایش بیرویه کشاورزی
اما یکی دیگر از دلایل کمبود آب در برخی استانها، افزایش بیرویه کشاورزی است. این مسئله در کنار عدم مصرف بهینه سبب شده مصرف آب در این زمینه افزایش پیدا کند تا کمآبی درخصوص آب شرب بیشتر احساس شود. همچنین احداث صنایع آببر در این مناطق از دیگر عوامل افزایش مصرف آب است؛ طوریکه بابک ابراهیمی کارشناس محیط زیست به خبرگزاری مهر گفته: «علت خشکی هورالعظیم سدهای کرخه، توسعه کشاورزی در استانهای بالادست، شامل ایلام و لرستان و فعالیتهای شرکت نفت است.»درویش فعال زیست محیطی در اینباره توضیح داده:
«هورالعظیم درخاک ایران ۴۰۰هزار هکتار وسعت داشت که آن را به ۱۲۵هزار هکتار کاهش داده و به پنج حوضچه تبدیل کردند، در حوضچههای سه، چهار و پنج اقداماتی کردند که آب به تالاب نرسد تا بتوانند در میادین نفتی دشت آزادگان بهراحتی نفت برداشت کنند. برای این اتفاق سد کرخه احداث شد و بخش قابل توجهی از آب را به سمت دشت عباس منحرف کردند و در اختیار افزایش کشت برنج قرار دادند و این انتظار بهعنوان یک حق در جامعه کشاورزی منطقه ایجاد شد و امسال که ۴۲درصد میزان ریزشهای آسمانی کم شده همان بارگذاریها در سر جای خود است و ما را با بحران روبهرو کرد.»
توسعه ناپایدار و پروژههای انتقال آب در سکوت خبری!
این وجود نباید از توسعه ناپایدار عبور کرد. در محیط زیست توسعه ناپایدار بهمعنی توسعهای است که با توان اکولوژیکی یا بومشناسی منطقه توازن نداشته باشد. یعنی در کنار توسعه کشاورزی در مناطق پرآب، اقدام به افزایش سطح زیر کشت در مناطق کمآب هم میشود. یا صنایع آببر در آن مناطق تاسیس میشود، مسئلهای که سبب شد ایدههای انتقال آب مورد توجه قرار بگیرد.بنابراین یکی دیگر از متهمان کمآبی بهویژه در خوزستان پروژههای انتقال آب است.
درویش دراینباره به رسانهها گفته که: «طرحهای انتقال آب زیادی در حال اجرا است و در مجموع ۷.۸میلیارد مترمکعب آب قرار است از سرشاخههای حوضههای آبریز کرخه، دز، کارون با طرحهای انتقال آب به استانهای لرستان، اراک، قم، اصفهان، یزد، کرمان و فارس منتقل شود که تاکنون بیش از نیمی از این رقم منتقل شده است و این رقم در شرایط خشکسالی مثل امسال خود را نشان میدهد و بحران را جدیتر میکند.» از این روی گاهی پروژههای انتقال آب بهدلیل حساسیتهای زیست محیطی که دارند در سکوت خبری برنامهریزی میشوند و مجوزهای لازم را دریافت میکند.همین یکی دو روز اخیر انتشار فیلمی از جلسه بررسی پروژه انتقال آب به یزد دارد دستبهدست میشود.
در آن جلسه که مربوط به سال گذشته است، بهروز مرادی، مدیر سابق شرکت توسعه منابع آب و نیرو به نمایندگان این استان میگوید:«بحث من رسانهای نشدن این موضوعات(انتقال آب) است، چراکه ما تجربه انتقال آب به اصفهان راداریم. با توجه به اینکه هنوز مطالعات این طرح تکمیل نشده است و بحث زیست محیطی آن همچنان به سرانجام نرسیده، بایستی فعالیتها را دور از هیاهو و جنجال رسانهای دنبال کنیم.
بههرحال خوزستانیها همانطورکه آقای محمد (سردار محمد) اشاره کردند، روی این طرح خیلی حساس هستند و فضای مجازی روی طرحهای انتقال حساس است و سعی میکنند با هیاهو و غوغاسالاری جلوی این قبیل کارها را بگیرند، لذا من خواهش میکنم هر تصمیمی در این جلسات گرفته میشود بهدور از هیاهوی رسانهای باشد و تصمیمات در همین جلسه بماند تا ما بتوانیم با خیال راحت و آسوده کار خودمان را انجام دهیم.»
درهمان جلسه سردار محمد، فرمانده سابق قرارگاه خاتم اعلام میکند: «شاه بیت قضیه این است، اعتقاد کارشناسی من این است که هیچ مشکلی برای خوزستان ایجاد نمیشود و بهراحتی امکان انتقال آب از خرسان (سدی روی رودخانه کارون) هست.»این درحالیست که بسیاری از کارشناسان محیط زیست انتقال آب را نتیجه توسعه بدون توجه به ویژگیهای بومشناسی مناطق میدانند که سبب کمآبی در مناطق مبدأ این پروژهها میشود. کما اینکه خشکسالی و کمبود اخیر آب در خوزستان نتیجه همین افزایش سدسازیها، توسعه بیرویه کشاورزی و پروژههای انتقال آب بوده است.
آیا کسی نمیدانست؟
گفتنی است دلایل کمبود آب در خوزستان چیزی نیست که بر کارشناسان پوشیده باشد، بسیاری از آنها و برخی نمایندگان مجلس در سالهای گذشته هشدارهای لازم را داده بودند، اما با این وجود همه اقداماتی که سبب خشکسالی در خوزستان میشد طبق برنامه اجرایی شد. در یک مورد جاسم شدیدزاده، نماینده دوره ششم مجلس شورای اسلامی، در صحن مجلس گفته بود: «وقتی از سرشاخههای بزرگ میلیونها مترمکعب آب به یزد، کرمان، قم و محلات میبرید، مطمئنا استانهای پایین دست در آیندهای نزدیک با بحران آب مواجه خواهند شد.»
نظر شما