سلامت نیوز:آخرین قیمت هرویین و شیشه را از فروشنده محدوده خیابان نواب می‌پرسم. به جای جواب، سوال می‌كند: «كدام منطقه تهران؟»
قیمت جنوب شهر را می‌گیرم؛ هر گرم شیشه در دروازه‌غار: 70 هزار تومان، هر گرم هرویین در دروازه‌غار: 50 هزار تومان.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ، قیمت شمال شهر را می‌گیرم؛ هر گرم شیشه حوالی پل مدیریت تا فرحزاد: 90 هزار تومان، هر گرم هرویین حوالی پل مدیریت تا فرحزاد: 70 هزار تومان.
دو شب پیش، كارتن‌خواب‌های عسلویه، هر گرم هرویین را 24 هزار تومان و هر گرم شیشه را 30 هزار تومان خریده‌اند. اختلاف 191 الی 200 درصدی قیمت هرویین و شیشه در فاصله 1298 كیلومتری بین عسلویه تا تهران، دلیلی ندارد جز خلوص ماده مصرفی.
از ابتدای این دهه كه نیروهای مرزبانی دریایی در مرزهای آبی جنوب، از افزایش تدریجی كشفیات مواد مخدر از لنج‌ها و قایق‌های ورودی به سواحل استان‌های بوشهر و هرمزگان خبر دادند، پلیس مبارزه با مواد مخدر هم تایید كرد كه ناامن شدن مرزهای زمینی شرق و شمال شرق كشور كه اصلی‌ترین معابر واردات قاچاق هرویین و شیشه افغانستان بوده، باعث شده كه قاچاقچیان، انتقال و ترانزیت بخشی از محموله‌های مواد مخدر را به مرزهای آبی ایران منتقل كنند.
هنوز هم بعد از 9 سال، حجم قابل توجهی از مواد مخدر افغانستان، از مبادی دریایی به ایران می‌رسد چون برای شبكه قاچاق، نادیده گرفتن مسیر مستقیم ولایات «زرنج» و «هرات» در مرز مشترك ایران و افغانستان و انتقال محموله‌ها به بندر «گوادر» پاكستان و تحمل ریسك حمل محموله‌های چند صد كیلویی و چند تنی در كرانه‌های جاسك و میناب و بندر لنگه و تخلیه نهایی بار در بندر عسلویه برای تحویل به شوتی‌های ویژه‌ای كه قرار است این محموله‌ها را تا قلب پایتخت برسانند، كم‌خطرتر از این است كه این‌بار، به شكل كاروانی و نفربری از طریق مرز زمینی زابل یا تایباد وارد ایران شود. همین تغییر مسیر ظرف 9 سال گذشته، علت اصلی تفاوت 191 تا 200 درصدی قیمت مواد در عسلویه تا تهران است.
هرویین 24 هزار تومانی در عسلویه، جنس ناب دست‌نخورده‌ای است كه تا به تهران برسد، تفاله پسخورده‌ای بیشتر نخواهد بود. زمستان 96، وقتی قیمت هر گرم شیشه در عسلویه 20 هزار تومان بود و هنوز مصرف هرویین بین معتادان خیابان‌خواب پایتخت، فراگیر نشده بود، یك كارتن‌خواب تحت درمان در عسلویه به من گفت: «اگر این شیشه‌ای كه من مصرف می‌كنم، به تهران برسد، كمتر از 200 هزار تومان آب نمی‌شود بس كه خالص است.» واین حرف هم شاهد دیگری برای توجیه اختلاف قیمت شیشه و هرویین در تهران است.
برخلاف تصور، آنچه در تهران عرضه و مصرف می‌شود، ناب كه اصلا نیست، از خلوص هم بویی نبرده و در واقع، یك پودر سفید یا قهوه‌ای یا كرم رنگ است به اسم هرویین یا شیشه و بالا بودن میزان ناخالصی، یكی از دلایلی است كه معتادان خیابانی را به تخریب بالا و افزایش تدریجی مصرف تا 4 یا 5 گرم در روز یا حتی چند مصرفی (همزمانی مصرف شیشه و هرویین) گرفتار می‌كند.
آذر ماه سال گذشته، در مراسمی كه به مناسبت روز جهانی ایدز - اول دسامبر - در ایران برگزار شد، مسوولان وزارت بهداشت، از موفقیت در كاهش انتقال ویروس اچ‌آی وی از طریق اعتیاد تزریقی خبر می‌دادند و آمار دوره‌ای رسمی هم تاییدی بر موفقیت این تلاش‌های شبانه‌روزی بود از جمله اینكه در آذر ماه سال 92، اعلام شد كه علت ابتلای 69.6 درصد از 24 هزار و 290 مبتلای ایدز شناسایی شده در فاصله سال 1365 تا پایان سال 1391، تزریق مواد مخدر با سرنگ مشترك و علت ابتلای 10.5 درصد از این شناسایی شده‌ها، رابطه جنسی محافظت نشده بوده است.
تا پایان سال 1395، 34 هزار و 820 مبتلای ایدز در كشور شناسایی شده بودند كه علت ابتلای 66.9 درصد‌شان، تزریق مواد مخدر و علت ابتلای 18.9 درصد‌شان، رابطه جنسی پرخطر بود. تا ابتدای پاییز 1398 و 5 ماه پیش از شیوع كووید 19، تعداد مبتلایان ایدز در كشور به 40 هزار و 573 نفر رسیده بود و دلیل ابتلای 60.1 درصد از كل مبتلایان، تزریق مواد مخدر با سرنگ مشترك و دلیل ابتلای 22.2 درصد هم، رابطه جنسی پرخطر بود.
از اسفند پارسال، گستردگی چتر كووید 19 بر سر ایرانی‌ها، همزمان شد با افزایش قیمت دلار و صعود نرخ تورم و بسته شدن مرزهای شرقی و وسعت محدودیت‌ها در مرزهای دریایی جنوب و تعطیلی كارگاه‌ها و بیكاری آدم‌ها و بی‌پول‌تر شدن همه مردم و از جمله فقرا. مجموع این اتفاقات، زیر شاخه‌های جدیدی تولید كرد؛ زیر شاخه‌های نگران‌كننده‌تر؛ بازار بومی مواد مخدر، مشتریان جدیدی داشت كه می‌خواستند افسردگی ناشی از بیكاری و بی‌پولی و نامعلوم بودن نحوه تامین معاش را با دود و افیون فراموش كنند.
به دنبال این اتفاق، چشم صاحبان پاتوق‌های خیابانی و خیابان‌خواب‌های كهنه كار، به جمال بی‌خانمان‌های نورسیده روشن شد كه بی‌كار و بی‌پول، از كانون امن خانواده هم طرد شده بودند. این سو را كه نگاه می‌كردی، روایت دیگری در حال تعریف بود؛ معتاد بی‌خانمانی كه تا زمستان پارسال، با یك گونی 50 كیلویی ضایعات فلزی و پلاستیكی و كاغذی كه از سطل‌های زباله جمع كرده بود و 50 كیلو را به قیمت كیلویی 1500 یا 2000 تومان به ضایعاتی‌های جنوب و جنوب شرق و شمال غرب تهران می‌فروخت و می‌توانست در پایان هر شب، یك گرم شیشه 50 هزار تومانی و یك گرم هرویین 25 هزار تومانی بخرد و كمی هم پس انداز كند برای یك بطری كوچك آب‌معدنی و یك قرص نان كه از تشنگی و گرسنگی نمیرد،
حالا با این قیمت‌های جدید هرویین و شیشه، برای یك گرم هرویین، باید شانه‌اش را زیر وزن 70 كیلو زباله خم می‌كرد تا بتواند یك گرم هرویین بخرد آن هم اگر خوش‌اقبال بود و با التماس می‌توانست هر كیلو زباله را به ضایعاتی‌های بزخر بفروشد كه كرونا را بهانه كرده بودند و ضایعات درهم را گران‌تر از كیلویی 700 تومان طالب نبودند.
حالا، یك پازل تكمیل شده داریم؛ شیوع كرونا، به علاوه پاتك‌های سنگین به معاش خانواده‌ها، به علاوه كاهش قدرت خرید كل جمعیت كشور به دلیل افزایش تورم و گرانی قیمت همه كالاها و از جمله مواد مخدر. در گویش مسوولان وزارت بهداشت، زنان تن فروش و مصرف‌كنندگان تزریقی مواد مخدر و محرك، «گروههای پرخطر از بابت ابتلا به اچ‌آی‌وی» شناخته می‌شوند چون از طریق رفتارهای بی‌پروای جنسی و تزریق مواد مخدر یا محرك، با آغوش باز به استقبال بیماری می‌روند. بررسی روند كاهش و افزایش آسیب‌های اجتماعی نشان می‌دهد كه چالش‌های اقتصادی، صرف‌نظر از تمام آسیب‌هایی كه بر پیكره اجتماع وارد می‌كند، دو گروه را بیش از سایر اقشار هدف می‌گیرد؛ زنان تن‌فروش، معتادان خیابانی.
زنان تن‌فروش، برای درآمد بیشتر و وفق دادن خود با گرانی هزینه‌های زندگی، پركارتر می‌شوند و این پركاری، هیچ حاشیه امنی ندارد چون این زن حالا برای اندكی درآمد بیشتر، جان خود را بیشتر از گذشته و ارزان‌تر از گذشته قیمت می‌زند. معتاد خیابانی هم وضعیتی بهتر ندارد. معتاد خیابانی، همان بی‌خانمان معتاد نگون بختی است كه در ایران، هزینه زنده ماندن را از طریق جستن در سطل‌های زباله برای یك تكه پسماند قابل فروش تامین می‌كند. زنده ماندن در گویش معتادان خیابانی هم، یك معادل بیشتر ندارد؛ مصرف مواد مخدر.
حالا وقتی معتاد خیابانی، به اندازه 9 ماه قبل جان می‌كند كه ضایعات قابل فروش از سطل‌های زباله پیدا كند ولی ناچار است دسترنجش را به مفت حراج كند در حالی كه قیمت همان دوایی كه 9 ماه پیش دود می‌كرده، دو برابر یا سه برابر خیز برداشته، دیگر از دو راهی و سه راهی خبری نیست و فقط یك راه می‌ماند؛ تزریق.
تزریق شیشه، تزریق هرویین، تزریق كراك، آن‌طور كه حمید شریفی؛ اپیدمیولوژیست و رییس مركز تحقیقات مراقبت اچ‌آی‌وی و عفونت‌های آمیزشی می‌گوید، اقتصادی‌ترین روش مصرف مواد است كه به سر‌به‌سر شدن درآمد و مخارج ختم می‌شود. تا اسفند سال گذشته، جاده تزریق، خلوت‌تر و خلوت‌تر شده بود چنانكه گزارش «پایش كنترل ایدز در جمهوری اسلامی ایران» كه اسفند سال 1395 منتشر شد، تایید می‌كرد كه در فاصله سال 1384 تا 1393، شیوع اچ‌آی‌وی در مصرف‌كنندگان تزریقی مواد از 18.4 درصد، به 13.8 درصد كاهش یافته و در فاصله سال 1389 تا 1393، شیوع اچ‌آی‌وی در زنان تن‌فروش، از 4.5 درصد به 2.1 درصد كاهش یافته است.
حالا، خبری از دوراهی و سه‌راهی نیست. گرانی زندگی، معتادان خیابانی و زنان تن‌فروش را سر یك بیراهه، متوقف كرده؛ بیراهه تزریق و حراج جان. تعداد زیادی، هنوز، مردد، ابتدای همین بیراهه ایستاده‌اند، تعداد كمی، وارد بیراهه شده‌اند و اگر دقیق‌تر نگاه كنیم، آن دوردست‌ها، آدم‌هایی را در آخر خط می‌شود دید كه آب تباهی، هفته‌هاست از سرشان گذشته است.
ظرف سال‌های گذشته، اعدادی درباره شیوع اچ‌آی‌وی ایدز در اقلیت‌های با رفتار پرخطر؛ زنان تن‌فروش و مصرف‌كنندگان تزریقی مواد مخدر یا روانگردان مطرح و گفته شد كه شیوع بیماری در این اقلیت‌ها به وضعیت اپیدمی متمركز رسیده چون بنا به نتایج برخی تحقیقات، شیوع بیماری در زنان تن‌فروش، بیش از 5 درصد و در مصرف‌كنندگان تزریقی مواد، بیش از 15 درصد برآورد شده بود. مركز تحقیقات مراقبت اچ‌آی‌وی و عفونت‌های آمیزشی دانشگاه علوم پزشكی كرمان، در مطالعات كشوری در گروههای با رفتار پرخطر به چه اعدادی از شیوع اچ‌آی‌وی ایدز رسید؟
به استناد نتایج مطالعاتی كه ما انجام دادیم، در سال ۱۳۸۹، شیوع اچ‌آی‌وی ایدز در مصرف‌كنندگان تزریقی مواد در كشور، حدود ۱۵ درصد بود و با تلاش‌های پیشگیرانه‌ای كه انجام شد، این عدد در سال ۱۳۹۳ به كمتر از 10 درصد كاهش یافت. مطالعه‌ای كه سال 1398 انجام دادیم هم عددی بسیار پایین‌تر از این را به ما نشان داد.
ممكن است شیوع بیماری در زنان تن‌فروش در یك شهر خاص و در یك زیرگروه خاص از این زنان، بیش از 5 درصد باشد اما دو دوره مطالعه كشوری، چنین عددی به ما نشان نداد. طبق نتایج مطالعه سال 2010، شیوع بیماری در زنان تن‌فروش، 4.5 الی ۵ درصد و در نتایج مطالعه سال 2015، 2.1 درصد بود. حتی تجمیع نتایج تمام مطالعات انجام شده درباره شیوع بیماری در زنان تن‌فروش هم 2.2 درصد بود. بنابراین، شیوع ۱.۵ الی 2.5 درصدی اچ‌آی‌وی ایدز در زنان تن‌فروش به واقعیت نزدیك‌تر است.
آیا در مصرف‌كنندگان تزریقی مواد به اپیدمی متمركز رسیده‌ایم؟
نتایج مطالعه سال ۲۰۱۴ نشان داد كه شیوع بیماری در این گروه حدود 10 درصد است و تایید می‌شود كه در این گروه، وضعیت بیماری به اپیدمی متمركز رسیده است. علاوه بر روند كاهشی شیوع ابتلا به اچ‌آی‌وی در این گروه، تا سال گذشته و پیش از شیوع كووید 19، تعداد مصرف‌كنندگان تزریقی مواد در كشور كم شده بود و برآوردهای ما نشان می‌داد كه تعداد مصرف‌كنندگان تزریقی مواد در فاصله سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸ به یك سوم كاهش پیدا كرده بود و بنابراین، تعداد مبتلایان اچ‌آی‌وی هم در این گروه، در حال كاهش بود.
البته این كاهش به معنای حل شدن مشكل شیوع بیماری نبود بلكه از این بابت نگران بودیم كه ویروس، در اقلیت دیگری در حال گردش است. واقعیت سال‌های گذشته این بود كه متاسفانه اچ‌آی‌وی در كشور ما، از فاز انتقال تزریقی، وارد فاز انتقال جنسی شده و این جابه‌جایی، ما را با چند تهدید جدی مواجه كرد؛ مصرف‌كنندگان تزریقی مواد، شبكه اجتماعی كوچك‌تری دارند.
ممكن است 5 یا 6 یا حداكثر 10 مصرف‌كننده، در جمع خودشان، مواد را به شیوه تزریقی مصرف كنند و بنابراین، چرخش ویروس هم در همین گروه كوچك محدود می‌شود و احتمال سرایت ویروس به جمعیت عمومی كاهش می‌یابد چون ارتباط این گروه با جمعیت عمومی، كمتر از گروههای دیگر مانند زنان تن‌فروش است.
ولی وقتی ویروس در گروه زنان تن‌فروش چرخش دارد، چون این زنان معمولا، شبكه اجتماعی بزرگ‌تری دارند و بسیاری از شركای جنسی زنان تن‌فروش، جمعیت عمومی و به‌ویژه، جوانان كشور هستند و چون یك زن تن‌فروش ممكن است در هفته بیش از 10 یا 15 رابطه جنسی محافظت نشده و حتی رابطه جنسی گروهی داشته باشد، بنابراین، نه تنها شبكه اجتماعی بزرگی تحت تاثیر این خطر قرار می‌گیرد و بیماری در جمعیت عمومی كه اكثر جوان و از جمعیت مولد كشور هستند پخش می‌شود، انتقال ویروس اچ‌آی‌وی از طریق فاز جنسی می‌تواند احتمال تولد نوزادان مبتلا را هم افزایش دهد. در چنین شرایطی، شیوع بیماری از حالت متمركز در گروههای خاص خارج شده و جمعیت عمومی را هم متاثر خواهد كرد.
بنابراین، در زمان انتقال ویروس از طریق فاز جنسی، جمعیتی كه تحت تاثیر قرار می‌گیرد، بسیار بیشتر از تعداد افرادی است كه بر اثر مصرف تزریقی مواد در معرض خطر آلودگی به ویروس هستند. علاوه بر این، رفتار تزریق و تن‌فروشی، ارتباط زیادی با یكدیگر دارند چنانكه برخی تن‌فروشان، تزریق مواد هم دارند و برخی مصرف‌كنندگان تزریقی مواد هم با تن‌فروشان در ارتباط هستند كه همین ارتباط، مطالعه این رفتارها و خطر آنها را در انتقال اچ‌آی‌وی بسیار پیچیده كرده است.
ظرف دو سال گذشته و به دنبال تشدید تحریم‌های اقتصادی و گرانی قیمت‌ها، دهك‌هایی كه فرد مصرف‌كننده مواد مخدر یا روانگردان داشتند هم، دچار مشكلات شدید در تامین معاش شدند كه این مشكلات، بر الگوی مصرف هم تاثیر گذاشت و ظرف این دو سال به دنبال محدودیت‌های شدید در واردات شیشه و پیش‌سازهای تولید روانگردان، شاهد بازگشت هرویین بودیم و آمار طردشدگان از خانه هم افزایش یافت و خطر تزریق مواد به دلیل كاهش قدرت اقتصادی معتادان خیابانی و افزایش روابط جنسی پرخطر با انگیزه كسب درآمد از این رفتار هم تشدید شد.
آیا شما هم در مطالعات میدانی به چنین شواهدی رسیدید؟
بررسی شیوع اچ‌آی‌وی ایدز، به همان اندازه كه از نظر پزشكی مهم است، باید از نظر جامعه‌شناسی هم مورد توجه قرار گیرد. هر تغییری در ساختار اجتماعی جامعه؛ تغییرات اقتصادی و كاهش سرمایه اجتماعی، می‌تواند بر تغییر الگوی اچ‌آی‌وی و حتی الگوی عوامل موجد اچ‌آی‌وی (روابط جنسی خارج از چارچوب خانواده و مصرف تزریقی مواد) موثر باشد.
ما در این شرایط، نگران افزایش روابط جنسی خارج از چارچوب خانواده هستیم چون بسیاری از افرادی كه از طریق رابطه جنسی، امرار معاش می‌كنند، ممكن است در این شرایط اقتصادی، بخواهند از طریق افزایش این روابط به درآمد بیشتری برسند. تغییرات اجتماعی و اقتصادی هم، بر میزان مصرف مواد مخدر یا روانگردان تاثیرگذار است چون برخی افراد، برای كم كردن عوارض ناشی از دشواری‌های معیشتی به سمت مصرف مواد خواهند رفت. در نابسامانی‌های اقتصادی، حتما وضعیت مصرف تزریقی مواد هم تغییر می‌كند. تزریق، اقتصادی‌ترین روش مصرف مواد مخدر یا روانگردان است در حالی كه در مصرف تدخینی، مقدار زیادی از ماده مصرفی، دود می‌شود.
مجموع این تغییرات، بر الگوی رفتارهای منجر به اچ‌آی‌وی و هپاتیت B و هپاتیت C تاثیرگذار است و بنابراین، نمی‌توانیم خوشبین باشیم كه اگر شیوع بیماری در گروههای با رفتار پرخطر مثل مصرف‌كنندگان تزریقی مواد و زنان تن‌فروش، كاهش پیدا كرده، پس با كاهش كلی و دائمی شیوع بیماری مواجهیم چرا كه هر تهدیدی از جمله برهم خوردن تعادل در جامعه و بدتر شدن شرایط اقتصادی و اجتماعی، می‌تواند این روند را معكوس كند و رفتارهای مرتبط با افزایش خطر اچ‌آی‌وی در زیرگروه‌های جمعیتی و جامعه را افزایش دهد. یكی از نگرانی‌های دوران اپیدمی كووید - ۱۹ هم كاهش كمی و كیفی خدمات كاهش آسیب است كه می‌تواند به افزایش رفتارهای پرخطر و درنهایت، افزایش احتمال بروز عفونت‌هایی مانند اچ‌آی‌وی، هپاتیت B، هپاتیت C و عفونت‌های آمیزشی منجر شود.
گفتید كه تا سال گذشته، بروز و شیوع بیماری در زنان تن‌فروش كاهش داشته. علت این كاهش چه بوده؟
دلایل متعددی برای این كاهش وجود دارد: اجرای برنامه كاهش آسیب (توزیع كاندوم و سرنگ) برای مصرف‌كنندگان تزریقی مواد و زنان تن‌فروش در كشور افزایش داشته و این افزایش، به كنترل بسیاری از رفتارهای پرخطر و كنترل عفونت در این گروه‌ها منجر شده است. در طول زمان هم بنابه دلایل متعدد، آگاهی این گروه‌ها نسبت به راه‌های انتقال اچ‌آی‌وی افزایش داشته كه می‌تواند یك عامل پیشگیرانه از رفتارهای پرخطر در این گروه‌ها تلقی شود.
علاوه بر این، بر اساس تعریف این گروه، خانمی كه ظرف 12 ماه منتهی به زمان حال، به ازای دریافت پول، مواد مخدر یا هر كالا و خدمت دیگری، با بیش از یك مرد، تماس جنسی داشته باشد به عنوان تن‌فروش شناخته می‌شود اما یك خانم، برای مدت طولانی قادر به تن‌فروشی نیست. زنی كه 5 سال قبل، از طریق تن‌فروشی امرار معاش می‌كرده، امروز به دلیل بالا رفتن سن یا هر دلیل دیگر، این رفتار را ترك كرده و در تعریف این گروه قرار نمی‌گیرد علاوه بر اینكه در این سال‌ها، تعدادی از زنان مبتلای اچ‌آی‌وی هم، فوت شده و از جمعیت كل بیماران، حذف شده‌اند.
در تخمین شدت خطر ابتلا، آیا مرزی بین زنان تن‌فروش پاك از اعتیاد و زنان تن‌فروش مصرف‌كننده تزریقی مواد قائل نیستید؟
حتما. افرادی كه هم رابطه جنسی پرخطر و هم مصرف تزریقی مواد دارند، به عنوان گروه با «ریسك دوگانه» مورد بررسی قرار می‌گیرند. زن یا مردی كه فقط تن‌فروشی می‌كند یا روابط جنسی خارج از ازدواج دارد، كمتر از كسی كه همراه با رابطه جنسی محافظت نشده، تزریق مواد هم دارد، در معرض خطر ابتلا به اچ‌آی‌وی قرار می‌گیرد.
ما در مطالعات‌مان از جمعیت نمونه، حتما درباره روابط جنسی محافظت نشده، تزریق مواد و حتی برقراری رابطه تحت تاثیر مواد مخدر یا الكل سوال می‌كنیم و حتما، افرادی كه روابط جنسی پرخطر و تزریق مواد دارند، گروه پرخطرتری هستند و این فرضیه هم، در آمار و مطالعات ما و مطالعات انجام شده در سایر نقاط دنیا اثبات شده است.
یعنی در زنان تن‌فروش كه مصرف تزریقی مواد نداشتند، شیوع بیماری كمتر بود؟
بله، هم شیوع (موارد موجود) و هم بروز (موارد جدید) در گروه زنان تن‌فروش كه فقط رابطه جنسی محافظت نشده داشتند، كمتر بود ضمن آنكه احتمال انتقال اچ‌آی‌وی در تزریق مواد از یك فرد آلوده به یك فرد سالم، بیشتر از احتمال انتقال بیماری از طریق رابطه جنسی محافظت نشده است .
پیش‌بینی می‌شود كه تشدید چالش‌های اقتصادی، تاثیرات نگران‌كننده‌ای بر اعتیاد و وضعیت مصرف‌كنندگان مواد داشته باشد و گرانی قیمت مواد مخدر و روانگردان، كاهش توان اقتصادی معتادان، كوتاه شدن فاصله بروز اعتیاد تا كارتن‌خوابی و افزایش تعداد كارتن خواب‌های طرد شده از خانه و خانواده، خطر افزایش دوباره تزریق را تشدید كند. احتمالا شما در سال‌های آینده، در مطالعات‌تان با شیب صعودی اچ‌آی‌وی به دلیل بازگشت تزریق مواد مواجه خواهید شد.
همان طور كه شما گفتید، به علت مشكلات اقتصادی و به علت اپیدمی كووید - 19، هم گرانی قیمت‌ها و افزایش هزینه‌های زندگی را شاهدیم و هم افزایش تعداد افرادی را كه شغل و درآمدشان را در این ایام از دست داده‌اند. مجموع این شرایط، احتمال گرایش به مصرف مواد مخدر و روانگردان را افزایش خواهد داد. علاوه بر این، تا سال گذشته، قیمت مواد، در حد توان اغلب مصرف‌كنندگان مخدرها و محرك‌ها بود گر چه در كشور ما، قیمت مواد، چندان تابع افت و خیز قیمت ارز نیست اما در این 9 ماه و به علت شیوع كووید - 19، كاهش عرضه مواد به دلیل كاهش ورود مخدرها و محرك‌ها به كشور، باعث افزایش قیمت‌ها شد و همزمان، هزینه‌های زندگی هم به اندازه‌ای بالا رفت كه تعدادی از مصرف‌كنندگان مواد، از خرید مخدرها و محرك‌ها ناتوان شدند. این شرایط، آنها را به مسیری هدایت می‌كند كه مقرون به صرفه باشد كه متاسفانه تزریق، مقرون به صرفه‌ترین روش مصرف است.
علاوه بر این، احتمالا در این ایام، برنامه‌های كاهش آسیب اعتیاد هم مثل بسیاری برنامه‌ها، با مشكلاتی مواجه شده و احتمالا، مراجعه مصرف‌كنندگان مواد به مراكز كاهش آسیب به دلیل ترس از ابتلا به كووید - 19 هم كم شده كه در ماه‌های اخیر، در بسیاری پاتوق‌های مصرف مواد كه تا پیش از این، هیچ اثری از سرنگ و سوزن نمی‌دیدیم، سرنگ و سوزن استفاده شده پیدا می‌كنیم. این شواهد به ما می‌گوید كه الگوی مصرف، در حال تغییر به سمت تزریق است كه اثر كوتاه‌مدت چنین تغییری، افزایش تعداد مصرف‌كنندگان تزریقی مواد و اثر دراز مدت، احتمال افزایش دوباره شیوع اچ‌آی‌وی و هپاتیت است.
حالا كه شواهدآشكاری از تزریق مواد در دست دارید، نگران افزایش تزریق مشترك نیستید؟ مصرف‌كنندگان تزریقی خیابان خواب، وقتی در تنگنا قرار بگیرند، از تزریق با سرنگ مشترك هم واهمه‌ای ندارند و نهایت تلاش‌شان برای ضدعفونی كردن سرنگی كه قرض گرفته یا پیدا كرده‌اند، این است كه سر سوزن را با آب دهان‌شان ضدعفونی می‌كنند.
ساختار حكومت و جامعه نباید اجازه بدهد كه افراد به سمت مصرف مواد بروند و اگر برخی افراد گرفتار مصرف مواد شدند، باید اقداماتی انجام دهد كه آنها به سمت تزریق مواد نروند و اگر به سمت تزریق رفتند، باید تلاش كند كه تزریق مشترك نداشته باشند. مجموع این تلاش‌ها، خدمات كاهش آسیب است. وقتی تزریق مواد در یك جمعیت افزایش پیدا می‌كند، حتما تزریق مشترك هم در این گروه رو به افزایش می‌رود و حتما اوردوز هم در این گروه رو به افزایش می‌رود چون فرد مصرف‌كننده مواد، تا دیروز، مثلا روزانه دو گرم مصرف استنشاقی هرویین داشته و حالا كه سرنگ به دست آورده، فكر می‌كند باید همان دو گرم را، آن هم در یك وعده، تزریق كند و اوردوز اتفاق می‌افتد.
چند ماه است كه پلیس مبارزه با مواد مخدر از كشفیات كراك خبر می‌دهد؛ از كشفیات حجم‌های بالا و در حد 500 كیلو و 300 كیلو. ظاهرا مصرف كراك، در مناطقی شیوع دوباره دارد. به خاطر دارید كه در دهه 80، مصرف‌كنندگان مواد مخدر، كراك را هم به صورت تزریقی استفاده می‌كردند. ظرف سال‌های گذشته، مواردی هم از تزریق شیشه گزارش شده بود. حالا، گرانی قیمت مواد مخدر و محرك و كاهش قدرت اقتصادی معتادان خیابان خواب، آنها را در معرض خطر گرایش به تزریق هرویین، كراك و شیشه قرار داده است. این خطر را تا چه حد پررنگ می‌بینید؟
خطر شیوع تزریق، صرفا متوجه جمعیت معتادان خیابان خواب نیست بلكه در جمعیت عمومی هم می‌توان از مصرف‌كنندگان تزریقی مواد سراغ گرفت؛ افرادی كه شاید شما نمی‌بینید ولی آنها در خانه‌های تیمی در حاشیه شهرها و حتی در مناطق بسیار گرانقیمت شهرها مشغول تزریق مواد هستند. امروز الگوی تزریق با سال‌های قبل متفاوت است و صرفا نباید تصور كرد كه فقط كارتن خواب‌ها مصرف‌كننده تزریقی مواد هستند چون گروههای با وضعیت اقتصادی بسیار خوب هم به سمت مصرف تزریقی مواد روی آورده‌اند.
همیشه باید به یاد داشته باشیم كه الگوی مصرف، به طور مستمر در حال تغییر است و هیچ وقت نباید به كاهش مقطعی شیوع مصرف تزریقی مواد خوشبین باشیم چون در گروههای پرخطر از جمله زنان تن‌فروش و مصرف‌كنندگان مواد، نوع رفتار هم بر گستردگی و شدت خطر تاثیرگذار است. ممكن است شما آماری از كاهش تزریق با سرنگ مشترك دریافت كنید ولی همزمان، گزارش‌هایی از شیوع بالای تزریق مواد داشته باشید كه در این صورت، نگرانی از بابت شیوع بیماری‌های عفونی، متفاوت از زمانی خواهد بود كه تزریق مشترك، رقم بالایی باشد.
علاوه بر این، نوع ماده مخدر یا محركی كه تزریق می‌شود و حتی ناخالصی‌های این مواد هم بر شدت خطر تاثیر می‌گذارد چون در مواقعی، برخی عوارض تزریق یا مصرف استنشاقی، ناشی از ناخالصی‌های ماده مصرف شده است. یك كیلو تریاك وارداتی از مرزهای شرقی كشور، به هیچ وجه، خالص به تهران یا مناطق غرب كشور نمی‌رسد بلكه در این مسیر، افراد سودجو، این حجم را با افزودن ناخالصی‌ها، تغییر می‌دهند كه همان ناخالصی‌ها هم، عوارض متفاوتی ایجاد می‌كند. در عین حال، كاهش سن مصرف مواد و كاهش سن تزریق مواد هم بسیار نگران‌كننده است حتی اگر تعداد كل مصرف‌كنندگان تزریقی مواد افزایش پیدا نكرده باشد. از سوی دیگر، رفتارهای این گروه‌ها هم می‌تواند بر شدت خطر شیوع اچ‌آی‌وی ایدز تاثیر بگذارد.
برای مثال، در زنان تن‌فروش، شدت خطر، متاثر از تعداد شركای جنسی این زنان در هر روز یا در هر هفته یا در هر بار برقراری رابطه، نوع رابطه جنسی پرخطر، برقراری رابطه جنسی بعد از مصرف الكل یا مصرف استنشاقی یا تزریقی مواد خواهد بود كه این رفتارها، مستقل از تعداد افراد این گروه‌ها، بر شدت خطر ابتلا به اچ‌آی‌وی تاثیر دارد. در مجموع، خطر رفتارهای پرخطر می‌تواند متاثر از ۲ پدیده باشد؛ تعداد افراد این گروه و رفتارهای پرخطر این گروه.
علاوه براین، نوع ارتباط این گروه با جمعیت عمومی هم می‌تواند بر خطر انتقال عفونت‌هایی مانند اچ‌آی‌وی به سطح جمعیت عمومی موثر باشد. در مورد عفونت اچ‌آی‌وی، افراد در جامعه به سه گروه تقسیم می‌شوند؛ گروه مركزی شامل افراد با رفتار پرخطر مثل مصرف‌كنندگان تزریقی مواد، زنان تن‌فروش و مردان هم‌جنس‌گرا، گروههای پل كه رابط انتقال ویروس از گروه مركزی به جمعیت عمومی كشور هستند مثل شركای جنسی زنان تن‌فروش كه می‌توانند بیماری را به همسر و به فرزندان آینده خود منتقل كنند. و در نهایت، گروه كم‌خطر كه بقیه افراد جامعه هستند ولی از طریق گروههای پل با گروههای پرخطر ارتباط دارند.
آمار شما از تعداد مصرف‌كنندگان تزریقی مواد و مشاهدات مسوولان مراكز گذری كاهش آسیب تایید می‌كند كه تزریق مواد، دوباره به جامعه بازگشته است. شدت این خطر در مقایسه با دهه 80 چقدر است آن هم در حالی كه امروز و در این شرایط اقتصادی، ممكن است افراد زودتر به سمت تزریق مواد بروند و حتی در سن كمتری، تزریق مواد را آغاز كنند؟
تحلیل این خطر، چندان ساده نیست. رفتار تزریق مواد در دهه 70 یا دهه 80، با رفتار امروز كاملا متفاوت است و حتی نمی‌توان گفت كه خطر شیوع تزریق در دهه 70 و 80 كمتر بود یا امروز شدت این خطر كمتر است. باید واقع بینانه فكر كنیم؛ امروز كیفیت و كمیت برنامه‌های كاهش آسیب اعتیاد ارتقا یافته و خروجی این برنامه‌ها كه همان كاهش چند ساله تعداد مصرف‌كنندگان تزریقی مواد و تاثیر مثبت بر كاهش انتقال بیماری از فاز اعتیاد تزریقی بوده هم، نشان می‌دهد كه خوب كار كرده‌ایم ولی حتی این حجم كار، كافی نیست.
امروز، عدد ثابت معتادان مواد مخدر، 2 میلیون و 808 هزار نفر و تعداد كل مصرف‌كنندگان غیروابسته در كشور، 4 میلیون نفر است. در سال‌های گذشته عددی از تعداد مصرف‌كنندگان تزریقی مواد مطرح بود و این جمعیت، حدود 200 هزار نفر برآورد می‌شد. تخمین علمی تعداد مصرف‌كنندگان تزریقی مواد و حتی پیش‌بینی تغییر رفتار و روش مصرف مواد مخدر یا محرك، چطور امكان‌پذیر است؟
رفتار مصرف‌كنندگان تزریقی مواد یا زنان و مردان تن‌فروش، با روش‌های معمولی قابل برآورد نیست در عین حال كه بیش از 30 مدل برای تخمین تغییر رفتار این گروههای پرخطر، وجود دارد. یكی از این روش‌ها، مكان‌یابی جغرافیایی و پیدا كردن پاتوق‌های مصرف مواد و سرشماری از افراد داخل پاتوق‌ها و سوال درباره افرادی غیر از مراجعان همیشگی پاتوق‌هاست كه نتایج این شیوه مطالعه را می‌توان تحلیل كرد و به كل شهر و كل كشور تعمیم داد.
روش دیگر، شناسایی شبكه اجتماعی افراد است كه چند دوره مطالعه در مركز تحقیقات مراقبت اچ‌آی‌وی و عفونت‌های آمیزشی كه به عنوان مركز همكار سازمان جهانی بهداشت در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا فعالیت می‌كند هم، با همین روش انجام شده است.
در این روش، ابتدا شبكه اجتماعی افراد را مشخص می‌كنیم به این معنا كه یك نفر به طور متوسط چند نفر را می‌شناسد و سپس، از افراد عادی در جامعه در شهرهای مختلف، می‌پرسیم كه چند نفر را مثلا با رفتار تزریق مواد می‌شناسند. با استفاده از تعداد افراد موجود در شبكه اجتماعی افراد و تعداد افراد با رفتار مشخص در این شبكه اجتماعی می‌توانیم تعداد افراد با آن رفتار را برآوردكنیم. البته، چون جمعیت گروههای با رفتارهای پرخطر، متغیر و ناپایدار است، باید هر دو یا سه سال یك بار، مطالعات برای برآورد اندازه جمعیت و شناسایی رفتارهای این گروه‌ها و وضعیت ابتلای آنها به اچ‌آی‌وی و سایر عفونت‌ها مانند هپاتیت C در این گرو‌های جمعیتی انجام شود.
آخرین مطالعات شما از تخمین جمعیت مصرف‌كنندگان تزریقی مواد، چه سالی انجام شد و چه نتایجی داشت؟
سال گذشته و پیش از شیوع كووید - 19، نتایج آخرین مطالعه را به وزارت بهداشت تحویل دادیم.
آیا تعداد این جمعیت كاهش یا افزایش داشت؟
در فاصله سال 1393 تا سال گذشته، روند تزریق و تعداد مصرف‌كنندگان تزریقی مواد، كاهش داشت.
ولی ممكن است به دلیل افزایش مشكلات اقتصادی در جمعیت مصرف‌كنندگان مواد مخدر یا محرك، نتایج تحقیقات آتی شما، افزایش تزریق و تعداد تزریق‌كنندگان مواد را تایید كند؟به همین دلیل می‌گویم كه این مطالعات باید هر دو تا سه سال یك بار انجام شود چون تعداد و رفتار این جمعیت، كاملا ناپایدار و متغیر است و بنابراین، حتی نتایج مطالعات یك سال قبل را نمی‌توانیم به عنوان نتایج قطعی مورد استناد قرار بدهیم. بحث آسیب‌های اجتماعی و به طور خاص، بحث تزریق مواد و بحث تن‌فروشی، بسیار پیچیده است.
صرف كم شدن تعداد افراد این گروه‌ها، نمی‌تواند ما را به وضعیت متفاوتی در آینده خوشبین كند چرا كه ممكن است تعداد یك اقلیت، كم شده باشد ولی رفتار پرخطر در همین جمعیت كاهش یافته، شدت گرفته و افزایش یافته باشد. مصداق بارز هم اینكه ممكن است تعدادی از زنان تن‌فروش یا حتی مشتریان آنها، به دلیل ترس از ابتلا به كووید - 19، در این ماه‌ها روابط خود را كاهش داده باشند اما ممكن است تعداد زنان فعال،
به دلیل مشكلات اقتصادی و نیاز به درآمد بیشتر، پركارتر هم شده باشند و حتی روابط به مراتب پرخطرتری را هم مرتكب شوند چون انواع متفاوت روابط جنسی در این اقلیت، قیمت‌های متفاوت دارد و شواهدی هم به ما نشان داده كه با وجود كاهش این رفتار پرخطر در برخی زنان یا حتی مشتریان آنها به دلیل ترس از ابتلا به كووید - 19، تعدادی از زنان تن‌فروش در این مدت، به دلیل مشكلات اقتصادی، رفتارهای پرخطر خود را افزایش داده‌اند.
آنچه امروز می‌توان در یك جمله كلی گفت، این است كه به استناد شواهد موجود، آسیب‌های اجتماعی طی سال‌های آینده وضعیت نگران‌كننده‌تری خواهد داشت ولی اینكه این آسیب‌ها، ما را به كدام سمت می‌برد، قابل پیش‌بینی نیست چون پیش‌بینی پدیده‌های مرتبط با رفتار انسان‌ها، به این سادگی نیست.
برآوردهای ما نشان می‌داد كه تعداد مصرف‌كنندگان تزریقی مواد در فاصله سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸ به یك سوم كاهش پیدا كرده بود و بنابراین، تعداد مبتلایان اچ‌آی‌وی در این گروه، در حال كاهش بود. البته این كاهش به معنای حل شدن مشكل شیوع بیماری نبود بلكه از این بابت نگران بودیم كه ویروس، در اقلیت دیگری در حال گردش است.
احتمالا، مراجعه مصرف‌كنندگان مواد به مراكز كاهش آسیب به دلیل ترس از ابتلا به كووید - 19 كم شده كه در ماه‌های اخیر، در بسیاری پاتوق‌های مصرف مواد كه تا پیش از این، هیچ اثری از سرنگ و سوزن نمی‌دیدیم، سرنگ و سوزن استفاده شده پیدا می‌كنیم. این شواهد به ما می‌گوید كه الگوی مصرف، در حال تغییر به سمت تزریق است.
نظر شما