سلامت نیوز:محمد شیخی، جامعه‌شناس حاشیه‌نشینی: حاشیه‌نشینی در غرب تهران شدیدتر است ولی تمام کانون‌های جنوبی و شرقی شهر هم در خطر حاشیه‌شدن قرار دارند شهردار تهران روز گذشته با صحبت از آمارهای جدیدی درباره حاشیه‌نشینی، بار دیگر پای این مشکل قدیمی را به میان کشیده است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شهروند ،پیروز حناچی گفته: «اگر هدف ما افزایش قیمت مسکن در شهر باشد، شهرها را به حاشیه هدایت می‌کند. رشد سکونتگاهی درتهران دو‌درصد است، درحالی که در حاشیه‌های شهر ۱۸درصد شده است.» او از اتفاقات یک‌ماه اخیر هم، حرف به میان آورده و گفته است که این اتفاقات قطعا ریشه در فقر دارد و شیوه اداره شهرها می‌تواند به کنترل فقر کمک کند؛ موضوعی که حل آن، به اعتقاد او نیاز به عزم ملی دارد.
صحبتهای حناچی درباره رشد ١٨درصدی سکونتگاه‌های غیررسمی در حاشیه تهران درحالی است که او به تحقیقی که این آمار را ارایه داده، اشاره نکرده و هنوز مشخص نیست این ١٨درصد در چه بازه زمانی بر میزان حاشیه‌نشینی تهران اضافه شده است.
حاشیه‌نشینی در استان تهران همیشه جدی و نگران‌کننده بوده و در ٣٠سال گذشته و با افزایش حاشیه‌نشینی اطراف شهرهای بزرگ، پژوهش‌های زیادی در این‌باره انجام شده و مسئولان زیادی درباره‌اش با نگرانی صحبت کرده‌اند.
سال ٩٦ بود که حسین هاشمی، استاندار سابق تهران، در مراسم تودیع خود و معارفه محمدحسین مقیمی به‌عنوان استاندار پایتخت در سال ٩٦ مقابله با این آسیب اجتماعی را به او توصیه کرد. او زمانی که درحال ارایه گزارش عملکرد خود در مراسم معارفه و برشمردن مشکلات جدی استان تهران بود، گفت: «کسری‌های استان تهران از بسیاری از مناطق محروم بیشتر است؛ یکی از مشکلاتی که در استان تهران با آن مواجه هستیم، حاشیه‌نشینی است، که از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.»
اهمیت حل مشکل حاشیه‌نشینی در حدی است که محمدرضا عارف، رئیس مجمع نمایندگان استان تهران، در مجلس شورای اسلامی بخش قابل توجهی از سخنان خود در آیین معارفه محمدحسین مقیمی به‌عنوان استاندار تهران را به حاشیه‌نشینی اختصاص داد: «وضعیت حاشیه‌نشینی در استان تهران نامطلوب است.»
بعد از آن بود که مقیمی، استاندار جدید با بیان اینکه ٥/٤میلیون نفر در استان تهران در بافت‌های فرسوده و حاشیه شهرها زندگی میکنند، گفت که در بافت‌های فرسوده و حاشیه، ٥/٢میلیون نفر در شهر تهران و دو‌میلیون نفر در شهرهای استان تهران زندگی میکنند.
او همان زمان از اجرای طرح بازآفرینی شهری که قرار است در دو‌هزار و ٦٠٠ محله احیا شوند، صحبت کرده و گفته بود سطح کیفی زندگی مردم با این طرح‌ها افزایش می‌یابد و اشتغال به وجود می‌آید: «این موضوع در فعال‌سازی بخش‌های مسکن و صنایع و همین‌طور مقاوم‌سازی ساختمان‌ها تأثیرگذار است.»
حالا بعد از گذشت دو‌سال از آن روزها و صحبتهای استاندار، این‌بار شهردار از افزایش میزان حاشیه‌نشینی صحبت کرده و در این میان مشخص نیست طرح‌های بازآفرینی شهری چه شرایطی دارند که بر میزان حاشیه‌ها افزوده شده است.
دهه ٨٠، دهه افزایش افسارگسیخته حاشیه‌هامحمد شیخی، جامعه‌شناس و عضو هیأت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی که سال‌ها درباره حاشیه‌ها و حاشیه‌نشینی کار کرده، به می‌گوید، هنوز و بعد از گذشت سال‌ها از مواجهه با این موضوع در کشور، این حوزه رسمی و شناخته‌شده نیست:
«نمی‌دانم شهردار با توجه به کدام تحقیق از این آمار صحبت کرده، چون درحال حاضر تحقیق جدیدی را نمی‌شناسم که به این مسأله پرداخته باشد، اما آنچه مهم است و باید مورد توجه قرار گیرد، این است که حتی ممکن است درصد افزایش حاشیه‌نشینی از این میزان هم بیشتر باشد.»
او می‌گوید از دهه ٨٠ و با مطرح‌شدن بحث هدفمندی یارانه‌ها، حاشیه‌نشینی رو به افزایش گذاشت و آن دهه، دهه افزایش افسارگسیخته حاشیه‌ها شد. در سال‌های اخیر هم با نوسانات قیمت دلار، سخت‌شدن معیشت، خشکسالی و مشکلات محیط‌زیستی، تداوم مشکل مسکن و ... این مشکل بیشتر شد.
«طبعا افزایش قیمت حامل‌های انرژی که از یک ماه گذشته شاهد آن بودیم، بر سرعت افزایش این اتفاق اثر خواهد گذاشت و در آینده شاهد تغییرات بیشتری خواهیم بود.»این جامعه‌شناس می‌گوید در تمام سال‌هایی که روی این مسأله کار کرده، سیاست‌گذاری اجتماعی و اقتصادی مدونی را ندیده است که بخواهد به صورت ریشه‌ای این مشکل را حل کند و همه راهکارها مقطعی و اورژانسی بوده است: «نکته اصلی برای مقابله با این معضل، از بین بردن شاخص‌های فقر نسبی و مطلق است.
همچنین سیاست‌گذاری اجتماعی باید به گونه‌ای باشد که اقشار کمدرآمد را در حوزه مسکن پوشش دهد و به بهبود وضع مسکن گروه‌های کمدرآمد کمک کند.»به گفته او نکته دیگری که بر حاشیه‌نشینی در سال‌های اخیر تأثیر داشته، نبود برنامه‌ریزی منطقه‌ای و آمایش سرزمین بوده است؛ از شهرها و روستاهای دیگر به امید کار و زندگی بهتر به تهران آمده‌اند، اما شرایط برای آنها بهتر نشده و درنهایت هم سرریز جمعیت به تهران و کلانشهرها مشکلات جدی ایجاد کرده است:
«باید بتوانیم توزیع جمعیت و فعالیت را در سطح کشور تنظیم کنیم. اتفاقی که فقط در حد شعار مانده و مدیریت کلانشهرهای ما همچنان در هاله‌ای از ابهام است.»شیخی می‌گوید اگر درباره حاشیه‌نشینی صحبت می‌کنیم، باید به این نکته هم توجه کنیم که این اتفاق در دهه‌های ٦٠ و ٧٠ وضع متفاوتی داشت.
آن زمان اسکان غیررسمی در خود شهر بود و مناطقی چون اوین، مجیدیه و ... با شرایطی از این دست روبه‌رو بودند. بعدها این افراد به خارج از شهرها پرت شدند، اما همچنان تهران را رهانکردند:
«در حال حاضر هم عمده‌ترین کانون حاشیه‌نشینی در محدوده غرب تهران است و شهرک بهارستان، اسلامشهر و ... ازجمله این مناطق به حساب می‌آیند، اما ماجرا به غرب تهران ختم نشده و شرق و جنوب هم با این مسأله روبه‌رو هستند. نمونه‌اش پیشوا، ورامین، خاتون‌آباد، حصارچوپان و ... است. به این ترتیب حاشیه‌نشینی در غرب تهران شدیدتر است، ولی تمام کانون‌های جنوبی و شرقی شهر هم در خطر حاشیه‌شدن قرار دارند.»ماجرای حاشیه‌نشینی و افزایش آن فقط به تهران ختم نمی‌شود.
تمام کلانشهرها درگیر این وضع هستند و نمونه‌اش حاشیه‌های تبریز، مشهد و شیراز است. آن مناطق به دلایل گسترده اقتصادی و اجتماعی و نبود کنترل و نظارت بر زمین‌های اطراف شهرها، مناطقی برای حضور اقشار کمدرآمد شده‌اند. کسانی که می‌خواهند جزئی از شهر باشند، اما نمی‌توانند و لاجرم حاشیه‌ها را پر کرده‌اند.
ظهور شتابان حاشیه‌نشینی شهریتاریخچه آغاز حاشیه‌نشینی در ایران نشان می‌دهد این موضوع در دهه ٤٠ و با گسترش شهرنشینی و مدرن‌سازی شدت گرفت، این درحالی است که پیش از این هم می‌توان رگه‌هایی از حضور افراد در حاشیه‌ها را دنبال کرد.
روح‌الله غلامی در مقاله‌ای با عنوان «عوامل اقتصادی و اجتماعی حاشیه‌نشینی در ایران» دراین‌باره می‌نویسد: «ایران به‌عنوان شانزدهمین کشور پرجمعیت دنیا، در سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۰، ۶/۳ برابر افزایش جمعیت داشته که این رشد در جهان کمتر از ۳/۲ برابر بوده است.
نکته قابل توجه در این میان رشد بیش از ۷ برابری جمعیت شهری ایران است. جدا از شهرهای بزرگ کشور، به‌طور خاص کلانشهر تهران با پدیده جدیدی در سال‌های گذشته مواجه بوده و آن افزایش چشمگیر جمعیت روستایی این کلانشهر با نرخ رشدی بیش از ۵/۷درصد است.
(مرکز آمار ایران، ١٣٣٥ تا ١٣٨٥)غلامی نوشته است: «مهاجران به مناطق روستایی کلانشهر تهران از شهرها به روستاهای اطراف تهران رانده شده‌اند؛ زیرا گرانی غیرمتعارف زمین شهری در کلانشهرهای ایران به‌ویژه تهران، راهی جز ظهور شتابان حاشیه‌نشینی شهری باقی نگذاشته است.
امروز نزدیک به ۴۰میلیون نفر از جمعیت کشور در شهرها زندگی میکنند. می‌توان گفت قریب ۵۰سال پیش، فقر روستایی، فقر غالب در ایران بود، ولی امروزه فقر شهری چالش مدیریت شهرها و برنامه‌های توسعه ملی به حساب می‌آید.»
نظر شما