به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد دو هفته قبل، رییس سابق شورای مبارزه با موادمخدر استان تهران، آخرین قیمت مخدرها و روانگردان‌ها را اعلام كرد.
محمدعلی اسدی خبر داد كه ظرف 5 ماه ابتدای امسال، قیمت عمده‌فروشی تریاك، افزایش 12 درصدی داشته (9 میلیون و 950 هزار تومان به 13 میلیون تومان) قیمت عمده‌فروشی مرفین هم 12 درصد افزایش یافته (از 14 میلیون تومان به 18 میلیون تومان) اما در مقابل، قیمت عمده‌فروشی شیشه در همین مدت، 80 درصد كاهش داشته و از 80 میلیون تومان به 18 میلیون و 500 هزار تومان رسیده است.
در توجیه علت كاهش 80درصدی قیمت عمده‌فروشی «شیشه» در مقابل افزایش 12 درصدی قیمت مخدرهای سنگین، می‌توان 6 فرضیه را مطرح كرد.
اجرای طرح‌های ضربتی و بازداشت و انتقال بیش از 70 هزار معتاد خیابانی در سراسر كشور به اردوگاه‌های درمان اجباری و دستگیری خرده‌فروشان روانگردان.
تصمیم اتاق فكر قاچاق مواد مخدر به تغییر الگوی مصرف.
افزایش قیمت جهانی پیش‌سازهای تولید شیشه و تصمیم به تغییر در فرمول‌های منطقه‌ای تولید.
افزایش تولید شیشه در افغانستان و سیاستگذاری شبكه بومی قاچاق مواد مخدر برای تغییر فهرست صادرات.
استفاده از پیش‌سازهای ارزان قیمت و جایگزین سودوافدرین در لابراتوارهای افغانستان.
استفاده از پیش‌سازهای ارزان‌قیمت و جایگزین سودوافدرین در آشپزخانه‌های ایران.
اگرچه كه اجرای طرح‌های ضربتی؛ انتقال بیش از 70 هزار معتاد خیابانی به اردوگاه‌های درمان اجباری و دستگیری بیش از 10 هزار خرده‌فروش، تاثیر مهمی در عرضه و تقاضای خیابانی دارد و حتی فرض فرعی پیوند نامریی اجرای طرح‌های ضربتی با تصمیمات اتاق فكر شبكه قاچاق مواد مخدر درباره لزوم تحرك یا تغییر در الگوی مصرف را هم شكل می‌دهد اما این تاثیر، در تجارت كلان، چندان چشمگیر نیست.
حجم ماده روانگردان كه با مقیاس تن و كیلوگرم در سطح عمده‌فروشی جابه‌جا می‌شود، در آن حد وزین هست كه از تغییرات بازار خرده‌فروشی ماده‌ای كه به دلیل تغییر و جایگزینی پیش‌سازها یا افزایش چند برابری ناخالصی‌های با خاصیت نشئگی مضاعف، چندان هم «شیشه» نیست، مثقالی ضرر نبیند. حتی تاثیرگذاری تصمیم و سیاست‌های اتاق فكر شبكه داخلی یا برون‌مرزی قاچاق روانگردان‌ها هم این نیست كه قیمت عمده‌فروشی شیشه، سقوط آزاد داشته باشد بلكه این اتاق فكر، نقشه چهارسوق‌های بازار عرضه و تقاضا را، چنان با ظرافت و در هماهنگی با سایر وقایع سیاسی و اجتماعی و اقتصادی منطقه و جهان ترسیم می‌كند كه می‌توان از مرور تحركات ادواری این بازار، به الگوی نسبتا ثابتی رسید.
ابتدای دهه 90، فرید براتی‌سده؛ مدیركل وقت پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی كشور در گفت‌وگو با «اعتماد» به استناد نتایج یك آینده‌پژوهی گفت كه پس از سال‌های 95 و 96، مصرف مت‌آمفتامین در كشور به تعادل می‌رسد. امروز و با نگاهی به روند 8 ساله عرضه و تقاضا می‌شود این طور تفسیر كرد كه با ارزانی قیمت هرویین در ابتدای دهه 90 و شدت یافتن اقدامات مقابله با تولید و عرضه محرك‌ها، شیشه از سبد مصرف معتادان خیابانی حذف شد و حالا، با كاهش 80 درصدی قیمت عمده‌فروشی شیشه، این ماده محرك دوباره به صدر جدول تقاضا برمی‌گردد.
اما این بازگشت دوباره؛ شیشه‌ای كه امروز توسط دلالان كلان و خرد، دست به دست خواهد شد، دیگر آن افدرین احیا شده با فسفر قرمز و ید نیست. حالا، « شیشه» را باید طور دیگری تعریف كرد و این تعریف، فرضیات آتی را تقویت می‌كند.
افزایش قیمت جهانی پیش‌سازهای تولید شیشه و تصمیم به تغییر در فرمول‌های منطقه‌ای تولید
دسامبر 1988، كامل‌ترین نسخه پیمان‌نامه جهانی درباره مقابله با تجارت پیش‌سازهای تولید مواد مخدر و روانگردان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصویب شد. كنوانسیون 1988 وین، با تفكیك پیش‌سازهای اصلی و ثانویه، ضرورت كنترل خرید و فروش انواع مواد شیمیایی و حلال‌های صنعتی با كاربرد دوگانه و دارای قابلیت استفاده در تولید مخدرها و روانگردان‌ها را مورد تاكید قرار داده بود.
افدرین (پیشساز مت‌آمفتامین)، ارگومترین (پیشساز ال‌اس‌دی)، ارگوتامین (پیشساز ال‌اس‌دی)، فنیل پروپان (پیشساز مت‌آمفتامین)، سودوافدرین (پیشساز مت‌آمفتامین)، انیدریداستیك (پیشساز هرویین)، اسید فنیل استیك (پیشساز مت‌آمفتامین) و پرمنگنات پتاسیم (پیشساز كوكایین) از معروف‌ترین مواد شیمیایی و حلال‌هایی بود كه دولت‌های امضاكننده كنوانسیون، نسبت به كنترل خرید و فروش آنها متعهد شدند.
این فهرست البته طی سه دهه اخیر و در تمام كشورهای متعهد به اجرای كنوانسیون 1988، به تناسب اطلاع‌رسانی درباره شیوه‌های به‌روزتر تولید مخدرها و محرك‌ها و شناسایی پیش‌سازهای جدید و جایگزین، حجیم‌تر شده چون شبكه‌های بومی و بین‌المللی تولید مواد مخدر یا محرك، به محض اعمال محدودیت قانونی برای خرید و فروش هر ماده موثره، با كمك شیمیدان‌های زبده، مواد جدیدی را جایگزین می‌كنند و بنابراین، طی این سال‌ها، برخی پیش‌سازهای ثانویه، آنقدر پرمصرف بوده كه از جدول 2 به جدول یك بیاید و حتی هر كشور؛ به خصوص اگر مثل برخی كشورهای آسیای جنوب شرقی، با مشكل لانه‌گزینی شبكه بومی قاچاق و تولید روانگردان‌ها مواجه باشد، حتما فهرست جداگانه‌ای از مواد شیمیایی پرمصرف مورد استفاده برای تولید مت‌آمفتامین دارد چون تولید این محرك، برخلاف معادل‌سازی یكسان از تاثیرگذاری، به هیچ‌وجه تابع یك فرمول واحد نیست.
تا 10 سال آغازین هزاره سوم، قطب تولید مت‌آمفتامین، كشورهای آسیای جنوب شرقی بودند اما سال 2014، دفتر منطقه‌ای UNODC هشدار داد كه كشفیات مت‌آمفتامین در افغانستان، فقط در فاصله 3 سال پیش از این، افزایش 70 درصدی داشته و این اتفاق، نتیجه رشد فعالیت لابراتوارهای تولید شیشه در افغانستان است. رصدهای ماهواره‌ای UNODC و اطلاعات منابع غیررسمی، حكایت از آن داشت كه شبكه داخلی قاچاق مواد مخدر افغانستان، احتمالا با هماهنگی اتاق فكر شبكه بین‌المللی، این سیاست را در پیش گرفته كه همزمان با افزایش تولید هرویین، چرخ تولید مت‌آمفتامین را هم به حركت درآورد تا از این طریق، هم انحصار تولید روانگردان‌ها را از آسیای جنوب شرقی سلب كند و هم به دلیل نزدیكی مسافت به مقاصد نهایی توزیع «مت»، سود بیشتری از تولید شیشه به خزانه داخلی و بین‌المللی قاچاق مواد مخدر واریز شود.
اما حالا قیمت جهانی پیش‌سازهای اصلی تولید مت‌آمفتامین به دلیل اجرای سیاست افزایش قیمت و تعرفه‌های سنگین بر واردات پیش‌سازهای جدول‌های دوگانه كنوانسیون 1988، آنقدر كمرشكن شده كه حتی تولید یك گرم شیشه با احیای سودوافدرین، مقرون به صرفه نباشد.
در بازار جهانی عرضه پیش‌سازها، در حال حاضر یك كیلو سودوافدرین با خلوص 98.84 درصد، 810 دلار، یك كیلو افدرین با خلوص 99.34 درصد، 405 دلار و حتی یك لیتر فنیل استون با خلوص 99.34 درصد 120 دلار قیمت‌گذاری شده است. در ایران هم اجرای سیاست‌های رصد و كنترل واردات حلال‌ها و مواد شیمیایی با قابلیت كاربرد دوگانه، حداقل از ابتدای دهه 90، جدی‌تر و متصل‌تر از قبل در حال اجراست.
فهرست حلال‌ها و مواد شیمیایی تحت كنترل، هر سال توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت، به‌روزرسانی و ابلاغ می‌شود، واردات بی‌رویه سودوافدرین، از ابتدای دهه 90، به یك‌پنجم كاهش پیدا كرده و خلوص تمام پیش‌سازهای جایگزین هم، تا آن حد كاهش یافته كه عمل‌آوری مت‌آمفتامین با فنیل استون با خلوص 80 درصد، حتی در مجهزترین آشپزخانه و توسط ماهر‌ترین شیمیدان، غیرممكن است.
یك فروشنده حلال‌ها و مواد شیمیایی، می‌گوید كه تمام مواد دارای قابلیت انحراف برای تولید مت‌آمفتامین، توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت، كدگذاری شده و رونوشتی از فهرست هر ماده شیمیایی مجاز به فروش، باید توسط اتحادیه فروش مواد و حلال‌های شیمیایی تایید شود.
علاوه بر این، كد اقتصادی هر خریدار هم در فاكتورهای رسمی ثبت شده و نسخه‌ای از این فاكتور قابل رهگیری، به وزارت صنعت، معدن و تجارت ارسال می‌شود.
این فروشنده اما به نكته جالبی اشاره می‌كند: «طی 5 سال گذشته، درخواست‌های حقیقی برای فنیل استون افزایش یافته اما احتمالا این درخواست‌ها از طرف افراد تازه وارد به عرصه تولید شیشه است كه نمی‌دانند خلوص استون صنعتی مجاز به فروش، به هیچ‌وجه جوابگوی كار آنها نیست. هیچ شركت و موسسه قانونی در ایران، اجازه فروش یا واردات فنیل استون با خلوص بالای 95 درصد ندارد و فقط صاحبان صنایع، مجاز به واردات بسیار محدود استون صنعتی با خلوص نزدیك به 100 هستند كه محموله‌های آنها هم، با كنترل‌های امنیتی شدید، وارد و تحویل می‌شود.
تولیدكنندگان شیشه باید برای تامین ماده موثر‌شان سراغ قاچاقچیانی بروند كه استون صنعتی با خلوص بالای 95 درصد را از پاكستان وارد می‌كنند.»
استفاده از پیش‌سازهای ارزان‌قیمت و جایگزین سودوافدرین در لابراتوارهای افغانستان
تابستان 97، پرویز افشار؛ سخنگوی سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر، درباره ورود شیشه افغانی «ارزان» هشدار داد.
دو سال پیش از این هشدار، نتایج آخرین پیمایش بررسی وضعیت اعتیاد در كشور اعلام می‌كرد كه شیوع مصرف شیشه از 26 درصد در سال 90، به 8 درصد در سال 95 كاهش یافته است.
اردیبهشت امسال، خبر كشف یك محموله 850 كیلوگرمی شیشه در مرز زمینی شرق كشور منتشر شد. كشف این محموله با فرضیه تغییر دوباره الگوی مصرف از مخدرهای سنگین به سمت روانگردان‌ها، ارتباط غیر قابل انكار دارد به خصوص كه استقرار رو به افزایش لابراتوارهای مت‌آمفتامین پشت مرزهای شرق كشور حالا در صدر نگرانی‌های دفتر منطقه‌ای UNODC قرار گرفته است.
به دنبال نابسامانی‌های اقتصاد جهانی، شبكه قاچاق مواد مخدر افغانستان، افزایش تولید مت‌آمفتامین را نسبت به حفظ اوزان یا افزایش تولید هرویین، مقرون به صرفه‌تر می‌بیند، چراكه اولین پیش‌نیاز تولید هرویین، زمین‌هایی است كه باید به كشت خشخاش سپرده شود.
بنا بر گزارش 2018 UNODC تا پایان سال 2017، بیش از 263 هزار هكتار از زمین‌های غرب و جنوب و شمال غرب افغانستان، زیر كشت خشخاش رفته اما حتی از بعد سودآوری به ازای هزینه تمام شده هم، تولید هرویین در مقایسه با تولید مت‌آمفتامین، گران‌تر و با حاشیه سود كمتر است؛ از هر هكتار زمین زیر كشت، حتی با بذرهای اصلاح شده، حدود 8 كیلو تریاك به دست می‌آید.
هر كیلو تریاك، بسته به مرغوبیت و زمان برداشت، حدود 8 درصد مورفین دارد اما تریاك‌تر و امساله، به درد تولید هرویین نمی‌خورد و باید از انباری‌های كهنه استفاده شود.
برای تولید هر كیلو هرویین، باید بیش از 12 كیلو تریاك به عنوان دورریز استحصال مورفین محاسبه شود. خرید پیشساز انیدرید استیك كه ظرف دهه اخیر و به دنبال هدایت الگوی جهانی مصرف به سمت هرویین، از جدول شماره 2 كنوانسیون 1988، به جدول شماره یك منتقل شده هم، حالا بسیار دشوار است چون حتی دوستان شبكه افغانی قاچاق مواد مخدر در چین و هند و پاكستان هم، صرف‌نظر كردن از سود قاچاق انیدرید استیك را به محكومیت‌های سنگین و مجازات‌های كمرشكن ترجیح داده‌اند.
از سوی دیگر، اتاق فكر شبكه بین‌المللی قاچاق مواد مخدر از دو سال قبل، در حال انحراف تدریجی سیاست‌های بازار عرضه و تقاضای جهانی به سمت روانگردان‌هاست.
گزارش 2018 دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد تایید می‌كند كه اگرچه هرویین افغانستان، همچنان در اروپا پر طرفدار است اما شدت گرفتن تحركات دولت‌ها برای مقابله و زمینگیر كردن هرچه بیشتر قاچاقچیان مواد بر پایه تریاك و به ویژه؛ هرویین، تجارت جهانی هرویین را نسبت به یك دهه قبل، مختل كرده و بنابراین، لازم است كه حداقل در یك بازه زمانی، بازار هرویین به آرامش برسد و در چنین شرایطی، غیر از مت‌آمفتامین، هیچ گزینه‌ای قادر به رقابت با محبوبیت هرویین نیست.
اما همان‌طور كه ارزانی هزینه تولید و نزدیكی به شاهراه‌های اصلی توزیع خرد و كلان مواد مخدر، باعث شد كه هرویین افغانستان، در بازار اروپا صدرنشین شود، این شرایط برای تولید مت‌آمفتامین هم قابل تعمیم است. ناامنی و جنگ در مناطق تحت سلطه طالبان و گروه‌های تروریستی؛ شمال غرب، جنوب، مركز و جنوب غرب این كشور، همسایگی با ایران به عنوان یكی از مهم‌ترین مسیرهای ترانزیت به سمت اروپا و ارزشمندی بازار عرضه و تقاضای ایران به دلیل وجود 4 میلیون مصرف‌كننده وابسته و معتاد به انواع مخدرها و مواد محرك، نابسامانی شدید اقتصادی و رسوب فقر در افغانستان كه استقبال فقر‌زدگان افغان از هر فرصت شغلی پایدار و ناپایدار، قانونی و غیرقانونی را رقم می‌زند، مهم‌ترین دلایل تلاش شبكه بین‌المللی قاچاق مواد مخدر برای ایجاد پایه‌های مستحكم تولید مت‌آمفتامین در افغانستان است.
اما تا وقتی دولت افغانستان حاضر به امضای كنوانسیون 1988 ملل متحد نشده، معادله كنترل واردات سودوافدرین و افزایش تولید شیشه؛ آن هم با ارزان‌ترین قیمت در افغانستان را چطور باید حل كرد؟
مركز تحقیقات، رهیافت و مطالعات بین‌المللی مواد مخدر، ابتدای این ماه در گزارشی به نقل از دیوید منسفیلد؛ استاد علوم سیاسی بریتانیا نوشت: «تولیدكنندگان افغانستانی به یك منبع دیگر روی آورده‌اند؛ بوته افدرا.این درختچه‌های قرمز توت در مناطق خشك آسیا می‌روید و به دلیل برخورداری از سودوافدرین طبیعی، مدت‌های مدیدی است به عنوان داروی گیاهی در درمان آسم، احتقان و دیگر مسائل تنفسی به كار می‌رود. بسیاری از كارخانه‌های تولید هرویین در ولایت فراه افغانستان این روزها پر از سطل‌های برگ‌های افدراست كه برای تولید شیشه به كار می‌رود.
استفاده از این روش، هزینه‌های تولید را به نصف تقلیل داده هرچند كه به گفته كشاورزان، قیمت برگ افدرا در سال جاری سه برابر شده است. خاستگاه این گیاه، ارتفاعات ۲۵۰۰ متری ولایات افغانستان است و سازمان ملل متحد می‌خواهد از طریق رصد زمینی و ماهواره‌ای، میزان كشت این محصول را بررسی كند.»
استفاده از پیش‌سازهای ارزان‌قیمت و جایگزین در آشپزخانه‌های ایران
ایران، جز سوابق چند ده ساله در كشت خشخاش و تولید تریاك، حرف زیادی در تولید مخدرهای سنگین نداشته اما از دهه 90 میلادی كه افغانستان، به قطب تولید تریاك تبدیل شد، انتخاب راه‌های مواصلاتی ایران به عنوان امن‌ترین و كم‌هزینه‌ترین مسیرهای ترانزیت تولیدات افغانستان به قاره اروپا باعث شد كه هلال طلایی (افغانستان، ایران، پاكستان) در كانون توجه جهانی قرار بگیرد.
از نیمه دهه 80 هم، چند تن از سران اصلی یا فرعی تولید مت‌آمفتامین در آسیای جنوب شرقی، دانش خود را با شبكه ایرانی قاچاق مواد مخدر در ازای دریافت‌های چند صد میلیون تومانی به اشتراك گذاشتند و از آن زمان، فعالیت آشپزخانه‌های «شیشه» در اقصی نقاط ایران به یك منبع پرسود تبدیل شد چون با وجود امضای جمهوری اسلامی ایران پای كنوانسیون 1988 در ابتدای دهه 70، محدودیت‌های جدی برای رصد واردات مهم‌ترین پیشساز شیشه- سودوافدرین - اعمال نمی‌شد و بنا بر اطلاعات «اعتماد»، نهادهای بین‌المللی كنترل و مقابله با قاچاق مواد مخدر، همواره این اعتراض را به دولت‌های وقت ایران داشتند كه حجم تولید داروهای سرماخوردگی حاوی سودوافدرین در ایران، تناسب قابل توجیهی با واردات 55 تنی سالانه این ماده موثره با كاربرد دوگانه ندارد.
در نهایت، به دنبال همكاری مشترك وزارت بهداشت، ستاد مبارزه با مواد مخدر و پلیس مبارزه با مواد مخدر، كاهش 50 تنی واردات سودوافدرین در اوایل دهه 90، قیمت این ماده موثره را تا چند برابر افزایش داد و همزمان، میزان ماده موثره موجود در داروهای سرماخوردگی هم تعدیل شد تا مجموع این اقدامات، تجزیه داروهای سرماخوردگی و استحصال سودوافدرین را برای صاحبان آشپزخانه‌های شیشه، به یك فرآیند شیمیایی گران و پرضرر تبدیل كند.
این اقدامات، افزایش 5 برابری قیمت خرده‌فروشی شیشه را به دنبال داشت و این افزایش قیمت، تا ابتدای امسال هم بر مدار خود باقی ماند. به دنبال اعلام اخیر دبیر سابق شورای عالی مبارزه با مواد مخدر استان تهران درباره كاهش 80 درصدی قیمت عمده‌فروشی شیشه در كشور، «اعتماد» این فرضیه را مطرح كرد كه ممكن است یكی از دلایل این كاهش قیمت در بازار داخلی، پیروی شبكه بومی تولید از همتایان افغانستانی بوده و مواد موثره جدیدی وارد چرخه تولید «شبه شیشه» شده باشد.
به‌طور معمول، مت‌آمفتامین از تركیب سودوافدرین، ید، فسفر قرمز و حلال‌های لازم برای كریستالیزه كردن ماده به دست آمده ساخته می‌شود اما حالا كه این پیشساز اصلی، در فهرست مواد تحت كنترل دولت ایران قرار گرفته، در برخی آشپزخانه‌ها می‌توان از متكاتینون (سنتز استون صنعتی و فنیل پروپانول به عنوان پیشساز) سراغ گرفت و در برخی دیگر از آشپزخانه‌ها و در فهرست مواد موثره باید دنبال رد پای «نمك حمام» گشت.
شنیده‌ها حكایت از آن دارد كه برخی فعالان تولید «شبه شیشه»، از «مفدرون» به عنوان ماده موثره استفاده می‌كنند كه اگر این شیوه تولید، فراگیری زیادی داشته باشد، باید فرض را بر این گذاشت كه علاوه بر سنتز شیمیایی این ماده موثره، حالا قاچاق برگ‌های خشكیده «قات» كه دارای مفدرون طبیعی است هم باید در فهرست اولویت‌های دستگاه مقابله قرار بگیرد.
اما یكی از شنیده‌های نگران‌كننده، این است كه هنوز، سودوافدرین كه اصلی‌ترین پیشساز مت‌آمفتامین است، در بازار داخلی ایران، پنهان از چشم دستگاه مقابله و در دسترس تولیدكنندگان پرسابقه شیشه است.
صرف‌نظر از اینكه آیا این ماده موثره به صورت قاچاق وارد كشور شده یا نشت واردات قانونی است، «اعتماد» شنیده كه آن تعداد معدود تولیدكنندگان مت‌آمفتامین كه خوشنامی خود را با چند ریال سود بیشتر تاخت نزده‌اند و همچنان، مت‌آمفتامین نسبتا خالص با سودوافدرین تولید می‌كنند، برای قیمت‌گذاری محصول نهایی، دیگر از روند بازار تبعیت نمی‌كنند، بلكه هر گرم از كریستال شفاف و سفیدرنگی كه از لابراتوارهای این گروه سرشناس و ناپیدا بیرون می‌آید، حدود 500 هزار تومان برچسب قیمت می‌خورد كه خریدارانش هم، مریی و در دسترس نیستند و البته هیچ ردپایی هم در گزارش‌های رسمی قیمت مخدرها و محرك‌ها به جا نمی‌گذارند.
به دنبال نابسامانی‌های اقتصاد جهانی، شبكه قاچاق مواد مخدر افغانستان، افزایش تولید مت‌آمفتامین را نسبت به حفظ اوزان یا افزایش تولید هرویین، مقرون به صرفه‌تر می‌بیند، چراكه اولین پیش‌نیاز تولید هرویین، زمین‌هایی است كه باید به كشت خشخاش سپرده شود.
آن تعداد معدود تولیدكنندگان كه همچنان، مت‌آمفتامین نسبتا خالص با سودوافدرین تولید می‌كنند، برای قیمت‌گذاری محصول نهایی، دیگر از روند بازار تبعیت نمی‌كنند، بلكه هر گرم از كریستال سفیدرنگی كه از لابراتوارهای این گروه بیرون می‌آید، حدود 500 هزار تومان برچسب قیمت می‌خورد.
نظر شما