سلامت نیوز :بسیاری از مردم از شنیدن واژه شیمی درمانی وحشت دارند و براین باورند که هر فردی که شیمی درمانی می‌شود، به بیماری سرطانی و درمان ناپذیری مبتلاست و به زودی زندگی را وداع خواهد کرد، در حالی که چنین نیست.

به گزارش نظام پرستاری، شیمی‌درمانی یکی از روش‌های درمان سرطان یا تخفیف موقت آن با استفاده از برخی داروهای خاص است که در اصطلاح پزشکی به آنها شیمی درمانی گفته می‌شود. کار اصلی این داروهای خاص از بین بردن عضو بیمار بدون صدمه به بافتهای مجاور آن است.این نوع از درمان اثراتی هم بر روی سلول‌ها و بافت‌های بدن دارد.

 شیمی درمانی یعنی استفاده از برخی داروهای شیمیایی برای درمان هر نوع بیماری. یکی از راههای درمان انواع سرطان‌ها نیز استفاده از برخی داروهاست که در اصطلاح پزشکی به آن شیمی درمانی می‌گویند. در شیمی درمانی گروه پزشکی تلاش می کنند که ، بدون آزردن موضع مبتلا به بیماری و بافتهای مجاور عضو بیمار، سلول سرطانی را با داروهای خاص نابود و مهار کنند.

در مقاله زیر که توسط واحد آموزش بیمارستان شهید دكتر فیاض بخش تهیه شده راهكارهای مقابله با عوارض شیمی درمانی و تغذیه مناسب برای بیماران سرطانی تشریح شده است. اما این مطالب فقط جنبه اطلاع رسانی دارد و توصیه می شود افراد در معرض شیمی درمانی به این موارد اکتفا نکنند و حتما با پزشك معالج خود مشورت کنند.

زخمهای دهان:

با مشورت پزشك از داروهای مالیدنی یا خوراكی برای تخفیف درد زخم استفاده كنید. غذای سرد یا هم دما با دمای اتاق مصرف كنید. غذای گرم و داغ می تواند سبب تحریك و حساس شدن دهان و حلق شوند. غذاهای نرم مانند بستنی، شیرمیوه، غذای بچه، میوه های نرم ( موز و سس سیب)، پوره سیب زمینی، غذاهایی كه از غلات تهیه شده و با شیر به عنوان صبحانه مصرف می شود، تخم مرغ آب پز، املت، ماست، پنیر، ماكارونی و پنیر، فرنی، پودینگ ( دسر محتوی آرد برنج و تخم مرغ) و ژله مصرف كنید.

همچنین می توانید غذاها را به صورت پوره در مخلوط كن تهیه كنید تا نرم تر باشد و راحت تر خورده شود. از غذاها و آب میوه های اسیدی و محرك مانند گوجه فرنگی و مركبات (پرتقال، لیمو و گریپ فروت)، غذاهای ادویه دار یا نمكی و غذاهای خشك یا تست شده مانند سبزیجات خام، گرانول (مخلوطی از كنجد، میوه های شیرین و عسل)، ذرت و غذاهای برشته اجتناب كنید.

خشكی دهان:

با تجویز پزشك و در صورت نیاز از براق مصنوعی برای مرطوب نگهداشتن دهان استفاده كنید. مایعات فراوان بنوشید. با نظر پزشك از آب نبات بدون شكر، تكه های یخ با شكلات های سفت مكیدنی استفاده كنید. همچنین می توانید آدامس بدون شكر(بدون سوربیتول) بجوید.

غذاهای خشك و برشته را با مایعات بخورید. غذاهای خشك را با كره، مارگارین، سس یا آب گوشت خیس بدهید. غذاها را به صورت پوره و نرم بخورید. در صورتی كه لبهای شما خشك می شوند از پماد یا ژل روغنی استفاده كنید. همیشه یك شیشه آب با خود به همراه داشته باشید. از مسواك نرم استفاده كنید.

اسهال:

مایعات زیادی بنوشید تا جایگزین مایعات از دست رفته شود. مایعات سبك مانند آب، آب خورش، مایعات و نوشیدنی های غیر الكلی در این مورد بهتر است. اگر با نوشیدن این مایعات احساس تشنگی یا تهوع می كنید مایعات را رقیق كنید. مایعات را به آهستگی و هم دما با دمای اتاق بنوشید. در طول روز به جای سه وعده غذایی كامل، چند وعده غذایی با مقدار كم بخورید. غذاهای حاوی پتاسیم بخورید مگر آنكه پزشك به شما چیز دیگری بگوید.

اسهال موجب از دست رفتن املاح مهمی از بدن شما می شود. موز، پرتقال، سیب زمینی، هلو و زرد آلو منابع خوبی از پتاسیم هستند. اگر كه باید رژیم مایع مصرف كنید تا روده های شما استراحت كنند از پزشك خود سوال كنید، زیرا رژیم مایعات تمام احتیاجات تغذیه ای بدن شما را فراهم نمی كنند بنابراین بیش از سه تا 5 روز آن را ادامه ندهید. غذای كم فیبر مصرف كنید كه شامل نان سفید، برنج یا ماكارونی سفید قطعات موز، میوه پخته شده بدون پوست، پوره سبزیجات، مرغ یا بوقلمون بدون پوست وماهی باشد.

رژیم های پرفیبر مصرف نكنید چون موجب اسهال و درد شكم می شوند. غذاهای پرفیبر شامل نان غلات و سبزیجات خام، دانه های گیاهی، آجیل، ذرت لوبیا و میوه تازه یا خشك شده است. مایعات خیلی سرد یا داغ ننوشید چون به شدت اسهال می افزادیند. قهوه، چای كافئین دار، الكل و مایعات شیرین ننوشید. غذاهایی سرخ شده، چرب و ادویه دار هم نخورید چرا كه موجب التهاب و در نتیجه تشدید اسهال و درد شكم می شود. شیر و محصولات لبنی مانند بستنی مصرف نكنید كه باعث تشدید اسهال می شود.

گرگرفتگی:

لباس نازك بپوشید. كافئین و الكل مصرف نكنید. ورزش سبك انجام دهید. روشهای تمدد اعصاب و آسودگی روان را به كار ببرید. موسیقی ملایم گوش دهید و مطالعه داشته باشید.

یبوست:

برخی از داروهای شیمی درمانی ممكن است یبوست شدید بدهد. برای رفع این مشكل رعایت نكات زیر موثر است:

-         به میزان زیاد حداقل 8 لیوان در روز مایعات بنوشید.

-         نیم ساعت قبل از زمان معمول اجابت مزاج، آب گرم بنوشید.

-     خواركی هایی مانند میوه، سبزی خام و نان سبوس دار بخورید كه مقدار زیادی مواد فیبری در آنها موجود است در صورت امكان، غذاهایی مانند نان و برشتوك، غلات، سبوس گندم، ریشه گندم، نخودفرنگی و لوبیای خشك را مصرف كنید. در 48 ساعت اول بعد از تزریق دارو مایعات بیشتری مصرف شود زیرا باعث دارو از بدن و كاهش عوارض جانبی می شود.

ریزش مو یا آلوپسی:

رشد سلول های پیاز مو بر اثر داروهای شیمی درمانی موقتاً آسیب می بیند. ممكن است كه داروهای شیمی درمانی روی پیاز مو اثر داشته یا نداشته باشند. ریزش مو كاملاً موقتی است و پس از قطع دارو متوقف می شود. معمولا ریزش مو از هفته دوم شیمی درمانی اتفاق می افتد كه موقع شانه كردن یا شستن سرمتوجه می شوید و 8 هفته بعد از آخرین نوبت درمان، موها مجدداً شروع به رویش می كنند.

بهترین راه، استفاده از كلاه گیس، كلاه یا روسری های جذاب است. ممكن است در رویش مجدد جنس و رنگ مو با قبل متفاوت باشد.

تهوع و استفراغ

بعضی بیماران تهوع و استفراغ را دقیقاً بعد از شروع شیمی درمانی دارند ولی بعضی ها تا دو سه روز بعد از درمان دچار تهوع نمی شوند و بیماران زیادی هم هرگز دچار تهوع نمی شوند. تهوع باعث می شود كه مواد غذایی لازم به بدن نرسد. غذاهایی كه چاشنی زیاد دارند یا داغ و تند مزه هستند استفاده نكنید. غذاهای چرب و سرخ كرده،  سوخته و خیلی شیرین مانند شكلات استفاده نكنید.

هر بار كه غذا می خورید به مقدار كم و آهسته غذا بخورید تا هر بار مقدار كمی غذا وارد معده شود. غذا را خوب بجوئید تا آسانتر هضم شود. قبل از گرسنه شدن غذا بخورید چون گرسنگی می تواند سبب تشدید تهوع شود. روز تزریق از خوردن غذاهای سنگین كه هضمش دشوار است خودداری كنید. مایعات خنك و كم شیرین مانند آب، آب سیب و... بخورید. استراحت بعد از غذا می تواند موثر باشد.

 استراحت باید روی صندلی و در حالت نشته باشد. تا دو ساعت بعد از خوردن غذا از درازكشیدن خودداری كنید. درهنگام غذا خوردن مایعات كم مصرف كنید زیرا نوشیدن مایعات موجب احساس نفخ و پری شكم می شود. اگر صبح ها دچار تهوع می شوید غذاهای خشك، برشته یا كلوچه قبل از بلند شدن از خواب میل كنید.

موقع تهوع سعی كنید از راه دهان نفس بكشید. لباس گشاد بپوشید. تا هنگامی كه استفراغ كنترل نشده هیچ غذایی نخورید و هیچ مایعی ننوشید. بوهای نامطبوع و ناخوشایند محیط را برطرف كرده یا كاهش دهید زیرا منجر به تهوع و استفراغ می شود. به هنگام كنترل استفراغ مایعات سبك مانند آب و آب گوشت به میزان كم بنوشید. نوشیدن به این صورت است كه ابتدا هر10 دقیقه یك قاشق چایخوری به تدریج هر20 دقیقه یك قاشق غذاخوری و در نهایت هر30 دقیقه دو قاشق غذا خوری.

بی اشتهایی:

یكی از شایع ترین مشكلات افراد طی دوران شیمی درمانی بی اشتهایی است. در بعضی افراد فقدان اشتها فقط در روز اول یا دوم اتفاق می افتد و برای عده ای دیگر به طور مداوم است. لقمه های غذایی كوچك میل كنید بدین ترتیب هم بهتر سیر می شوید و هم مقدار غذایی كافی میل کرده اید. برنامه غذایی مورد علاقه خود را طرح ریزی كنید.

داروهایی برای رفع تهوع و استفراغ استفاده کنید و بعد از فروكش كردن این  علائم به خوردن غذا بپردازید. نباید طبق زمان معمول غذا مصرف شود بلكه باید هر زمان كه احساس گرسنگی كردید غذا مصرف کنید. محیط باید تمیز، مرتب و آرامش بخش باشد و از اضطراب و افسردگی حتی الامكان دوری كنید.

مقدار وعده های غذایی را كاهش داده و بر دفعات آن بیفزایید. زمان وعده های غذایی طوری باشد كه همه اعضاء خانواده حضور داشته باشند. بعد از هر وعده غذا دهان خود را بشویید و از مصرف شوینده هایی كه حاوی الكل و گلسیرین هستند حتماً خودداری كنید زیرا باعث  خشكی مخاط دهان می شود.

به هنگام غذا خوردن سعی كنید غذا را مزه مزه كنید و زیاد ننوشید چرا كه معده شما را پر می كند و باعث می شود كه كمتر غذا بخورید. گوشت قرمز به خصوص گوشت گاو ممكن است تلخ مزه به نظر آید زیرا بر اثر مصرف داروهای شیمی درمانی اختلالی در پرزهای چشایی پیدا می شود البته با زدن چاشنی و سس های مخصوص می توان گوشت را خوش طعم کرد.

هنگام غذا خوردن از بحث و جدل  بپرهیزید. ورزش منقطع به اشتهای شما كمك می كند. گاهی اوقات تغییر شكل یك غذا اشتها آور می شود مانند شیرموز، غذاهای سرد و نرم مانند ماست و شیر را با میوه خرد شده مصرف كنید