به گزارش سلامت نیوز به نقل از جوان، نوروز، جشن باستانی ایرانیان، همواره با آداب و رسوم خاصی همراه است. یکی از جذاب‌ترین و شناخته‌شده‌ترین این سنت‌ها، تهیه سفره هفت‌سین است که نمادهایی مانند سیب، سمنو، سبزه و سنجد را دربرمی‌گیرد. در این میان «ماهی قرمز» به مرور زمان و با تغییرات فرهنگی و اجتماعی وارد سفره هفت‌سین شده‌است. موجود زیبا و قرمز رنگ کوچکی که بی‌وقفه در تنگ شنا می‌کند و به عنوان نمادی از زندگی و شادابی محسوب می‌شود، اما در کنار این زیبایی و احساس خوشایندی که به خانه‌ها می‌آورد، خرید این موجودات کوچک همواره همراه با نگرانی‌های محیط‌زیستی و اخلاقی بوده‌است. مشکلات نگهداری این ماهی‌ها، کوتاه بودن عمرشان و تأثیرات رهاسازی آنها در طبیعت، سال‌هاست که موضوع بحث‌های گسترده کارشناسان و فعالان محیط‌زیست قرار گرفته‌است.
کارشناسان و صاحب‌نظران معتقدند که مردم پیش از خرید ماهی قرمز باید به خطرات و آسیب‌های شدیدی که این گونه غیربومی به کودکان، محیط‌زیست و سایر آبزیان وارد می‌کنند، توجه داشته باشند، چراکه ماهی‌های قرمز، تهدیدی جدی برای اکوسیستم‌های و پهنه‌های آبی هستند، این گونه غیربومی و مهاجم از تخم ماهیان دیگر تغذیه می‌کند و رشد سریع آن روی کیفیت آب نیز تأثیر می‌گذارد. از طرفی می‌تواند سلامت کودکان را نیز به خطر بیندازد.
جای خالی آگاهی‌بخشی به مردم
در روزهای پایانی اسفند، خیابان‌های پر از شلوغی شهرها و بازارهای محلی، دیدنی‌تر از همیشه شده‌است. فروشندگان در کنار تنگ‌های شیشه‌ای پر از ماهی قرمز ایستاده‌اند و تلاش می‌کنند توجه مشتریان را جلب کنند. در این میان، کودکان با اشتیاق خاصی به دنبال بهترین ماهی هستند. آنها با چشمانی پر از هیجان و کنجکاوی، نزدیک ماهی‌ها می‌شوند. گویی در دنیای جادویی کوچکی غرق شده‌اند که این موجودات آبزی برایشان ساخته‌اند. دختربچه‌ای کوچک، با لباسی رنگارنگ که نشان از شوق نوروز دارد، به تنگ‌های ماهی اشاره می‌کند و با ذوق می‌گوید: «اون یکی رو دوست دارم! اون که تو گوشه آب بازی می‌کنه. مامان! خیلی سرحال و شاده، می‌تونیم اونو بگیریم؟»
مادر دلش نمی‌آید ذوق کودکش را کور کند، دست او را می‌گیرد و می‌گوید: «باشه، همون که انتخاب کردی رو می‌گیریم.» دخترک با دقت بیشتری به ماهی‌ها نگاه می‌کند، گویی انتخاب این موجود کوچک، مهم‌ترین تصمیم زندگی اوست. فروشنده تنگ را به آرامی برمی‌دارد و به کودک نشان می‌دهد: «این ماهی رو دوست داری؟ همین که خیلی سرزنده و شاده.»
کودک دیگری که با برادر کوچکش به همراه پدر و مادرش آمده، با هیجان به تنگ‌ها نزدیک می‌شود و با صدایی پر از شوق می‌گوید: «من یکی می‌خوام که خیلی تند شنا کنه! این داره با سرعت می‌چرخه. این یعنی خوشحاله.»
پدر خانواده که از دیدن اشتیاق فرزندانش خستگی را از چهره‌اش دور کرده، به فروشنده نزدیک می‌شود و می‌گوید: «یکی از این ماهی‌های سالم و شاداب بده. بچه‌ها خیلی ذوق دارن که سفره هفت‌سین با حضور این ماهی‌ها کامل باشه.»
این ذوق‌ها، اما چند روزه تمام می‌شود، چراکه این ماهی‌های قرمز در تنگ‌های کوچک خانه‌ها، زیاد دوام نمی‌آورند. اگر هم دوام بیاورند ممکن است در رودخانه‌ها و دریاچه‌ها رها شوند و فاجعه محیط‌زیستی به بار بیاورند. این یعنی سرنوشت این ماهی‌ها در دو مسیر قرار می‌گیرد، یا مرگ یا تخریب محیط‌زیست! آقا محمود که یکی از فروشندگان قدیمی است و سال‌ها در این کسب‌وکار فعالیت دارد، در رابطه با نگهداری از ماهی قرمز می‌گوید: «این روزها بازار ماهی قرمز یکی از شلوغ‌ترین و پرفروش‌ترین زمان‌هاست. از اوایل اسفند همه چیز شروع میشه؛ مردم با شور و شوق میان، مخصوصاً برای بچه‌ها که عاشق این موجودات کوچولو هستن. بعضی‌ها از من می‌پرسن: «کدوم ماهی سالم‌تره؟ کدوم قشنگ‌تره؟» انگار انتخاب ماهی براشون مثل انتخاب یکی از اعضای خانواده‌ست! اما کاش تا همیشه این شوق و ذوق ادامه داشته باشه و با بی‌ملاحظگی جون ماهی‌ها رو نگیرن.»
علی آقا که سال‌هاست ماهی می‌فروشد هم در این رابطه می‌گوید: «متأسفانه خیلی‌ها نمی‌دونن که ماهی قرمز هم موجود زنده است و نیاز به مراقبت داره. بعضی وقت‌ها مشتری میاد و میگه: «چرا ماهی من بعد از چند روز مرده؟» وقتی ازشون می‌پرسم که آیا آب رو عوض کردید یا غذا دادید، معلوم میشه که اصلاً نمی‌دونن باید چی کار کنن.»
او ادامه می‌دهد: «ما همیشه به مشتری‌ها میگیم که آب کلرزدایی‌شده استفاده کنن، دمای آب رو متعادل نگه دارن و بیش از حد غذا ندن. ولی خب بعضی‌ها فقط به ظاهر ماهی فکر می‌کنن و کمتر به نگهداری اهمیت میدن.»
هشدارهایی که شنیده نشد
در بازار شلوغ و پرهیاهوی روزهای پایانی سال، جای آگاهی‌بخشی به مردم خالی است. اینکه به آنها گفته شود شرایط نگهداری ماهی قرمز چیست و در صورت رهاسازی آنها در محیط‌زیست چه مشکلاتی ایجاد می‌شود. شاید اگر نکات مهم در این زمینه به آنها یادآوری شود، تصمیمات جدیدتر و بهتری گرفته شود. کارشناسان محیط‌زیست طی سال‌های اخیر بارها هشدار داده‌اند که خرید و نگهداری ماهی قرمز و دیگر موجودات آبزی می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند. زهرا طیبی، کارشناس محیط‌زیست، در گفت‌وگویی اشاره کرده که خرید و نگهداری ماهی قرمز و لاک‌پشت‌های آبی می‌تواند پیامدهای ناگواری برای سلامت انسان و محیط‌زیست داشته‌باشد. او توضیح می‌دهد: «این موجودات آبزی که به عنوان نمادی از شادابی در سفره هفت‌سین جای گرفته‌است، در صورت رهاسازی در منابع آبی می‌تواند به یک گونه مهاجم تبدیل شود و تعادل اکولوژیکی را برهم بزند.
محمدرضا رضایی، فعال محیط‌زیست نیز هشدار داده که رهاسازی ماهی قرمز در طبیعت می‌تواند آسیب‌های جدی به چرخه محیط‌زیست وارد کند. او می‌گوید: «این ماهی‌ها با تغذیه از تخم و نوزاد ماهیان بومی، جمعیت گونه‌های بومی را کاهش می‌دهند و به اکوسیستم‌های طبیعی آسیب می‌رسانند.»
هادی زارع، معاون اداره کل دامپزشکی استان یزد، نیز تأکید کرده که رهاسازی ماهی قرمز در طبیعت نه‌تنها اقدامی نمادین و مهربانانه نیست، بلکه تهدیدی مستقیم برای محیط زیست محسوب می‌شود. او از مردم خواسته است از خرید ماهی‌های بیمار یا نگهداری نادرست آنها خودداری کنند. ماهی‌های قرمز ممکن است ناقل باکتری‌ها و انگل‌هایی باشند که به انسان منتقل می‌شوند. جعفر محبی پزشک کودکان درباره خطرات ماهی قرمز هشدار داده و گفته است که کودکان نباید با ماهی قرمز تماس داشته باشند، زیرا ممکن است به عفونت‌های پوستی و مشکلات گوارشی مبتلا شوند.
این هشدارها نشان می‌دهد وجود ماهی قرمز در خانه‌ها به بهانه عید نوروز هم تهدید برای خانواده‌ها و هم تهدید برای محیط‌زیست به شمار می‌رود. این یک زنگ خطر جدی است که کمتر کسی آن را مورد توجه قرار می‌دهد.
رهاسازی ماهی قرمز در طبیعت ممنوع!
مسئله مهم درباره ماهی قرمز، غیربومی بودن آن است. از آنجایی که توان رشد این ماهی در طبیعت زیاد است، با ورود به طبیعت به گونه‌ای مهاجم تبدیل و عرصه را برای گونه‌های بومی تنگ می‌کند.
برخی از افراد ماهی قرمز را در نزدیک‌ترین رودخانه یا برکه رها می‌کنند تا آن را آزاد کرده باشند، اما نمی‌دانند که با این کار چه ضرری به چرخه محیط‌زیست وارد می‌کنند، زیرا انواع ماهی‌های قرمز تهاجمی هستند و با خوردن تخم و نوزاد ماهی‌های دیگر، باعث کاهش جمعیت ماهی‌های دیگر می‌شوند و به محیط‌زیست آسیب می‌رسانند.
آنگونه که سرهنگ جمشید محبت‌خانی، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست کشور گفته است: «رهاسازی ماهی قرمز اگر در محل مناسبی انجام نشود، فاجعه‌آفرین خواهد بود، هر حیوان محل زندگی مشخصی دارد و اگر قرار باشد آن را به زیستگاه جانوران بومی منطقه دیگری رها کنیم، می‌تواند منجر به مشکلاتی به‌ویژه ورود گونه مهاجم شود، بهتر این است که ماهی قرمز خریداری نشود، اما اگر هم خریداری شد آن را در محل‌ها و استخرهایی که محیط‌زیست‌های استان در همکاری با شهرداری و دهیاری‌ها مشخص کرده‌اند، رها کنند.»
سال نو، انتخاب‌های نو.
اما داستان کسانی که تصمیم گرفته‌اند از خرید این موجودات خودداری کنند، بسیار دلگرم‌کننده است. فاطمه احمدی، مادری که با دو فرزند خود به بازار آمده، می‌گوید: «چند سال پیش ماهی قرمز خریدیم، ولی دیدن اینکه چطور بعد از چند روز می‌میرند، خیلی ناراحت‌کننده بود. از آن موقع به جای خرید ماهی، از گلدان‌های سبز یا تزئینات دست‌ساز استفاده می‌کنیم.»
علی، یک دانشجوی جوان نیز از تصمیم جدید خود در این رابطه می‌گوید: «امسال تصمیم گرفتم ماهی قرمز نخرم و دوستانم را هم تشویق کردم همین کار را بکنند. به‌نظرم نوروز باید جشن زندگی و طبیعت باشد، نه آسیب زدن به آن.»
آنچه به‌عنوان یک سنت زیبا شروع شده، حالا به نقطه‌ای رسیده که نیازمند بازنگری است. در دنیای امروز، با چالش‌های محیط‌زیستی متعددی که با آن مواجهیم، هر انتخاب کوچک می‌تواند تأثیر بزرگی داشته باشد. سنت خرید ماهی قرمز به‌راحتی می‌تواند با روش‌های جایگزین اجرا شود؛ مانند استفاده از گیاهان زینتی، ماهی‌های مصنوعی یا حتی آثار هنری دست‌ساز. این تغییرات نه‌تنها به حفظ محیط‌زیست کمک می‌کند، بلکه می‌تواند آغازی برای ارتقای آگاهی جامعه نسبت به اهمیت مسئولیت‌پذیری در قبال طبیعت باشد. همانطور که نوروز زمانی برای جشن گرفتن زندگی و شروعی تازه است، پس می‌توان در سال جدید با انتخاب‌های جدید و آگاهانه‌تر، این جشن باستانی را به فرصتی برای احترام به طبیعت و موجودات زنده تبدیل کرد. شاید کوچک‌ترین تغییر در عادت‌های ما، الهام‌بخش تحول‌های بزرگی برای محیط‌زیست باشد.
نظر شما