به گزارش سلامت نیوز به نقل از آرمان ملی، در تاریخ دوم فوریه 1349، به همت اسکندر فیروز، رییس وقت سازمان محیط زیست ایران، پیمانی بین المللی برای حفاظت از تالاب ها و حیوانات و گیاهان وابسته به آنها تصویب شد. همین پیمان، سبب نامگذاری روز جهانی تالاب ها شد.

اما هرچه از آن تاریخ گذشت، وضعیت تالاب های ایران، بخصوص در دو دهه اخیر نامساعدتر شد. به طوری که دیگر زندگی در اطراف آنها، به رونق گذشته نیست.

سال هاست فعالان و دلسوزان محیط زیست به شرایط نامطلوب تالاب های ایران اشاره می کنند، که اغلب به بهانه توسعه، از وسعتشان کاسته شده است. به طوری که امروز نمی توان از یک تالاب ایران نام برد، که مطابق تعریف بین المللی و شاخص های یک تالاب مطلوب، در وضعیت مناسبی قرار داشته باشد. دلایل این وضعیت نامساعد تالاب های ایران، تنها به یک نهاد یا سازمان برنمی گردد. مشکلی چندوجهی است و نیازمند یک نگاه راهبردی تر از طرف نهادها و سازمان های مرتبط و نیز توجه و اهمیت هر فرد از جامعه است.

از تالاب هوراعظیم و شادگان در جنوب گرفته تا تالاب انزلی، میانکاله، تا هامونِ سیستان ، گاوخونی، تا بختگانِ فارس، حال هیچکدامشان خوب نیست. یکی یکی کم آب شدند. همین خشکی ها، سبب مهاجرت بخش قابل توجهی از ساکنان این مناطق شده است. خشکی تالاب ها درکنار اثراتی نظیرِ آسیب به پوشش گیاهی و جانوری، سبب بروز ریزگردها هم خواهد شد. دراین میان اما دریاچه ارومیه هم وضعیت بهتری ندارد. خشک شدن این تالاب ها، اتفاقی نبوده که یک روزه پیش آید. این درحالی است که زیست نه تنها حیوانات و پرندگانی که در اطراف تالاب ها قراردارند، تحت الشعاع این وضعیت نامساعد قرارگرفته است، بلکه زندگی مردمانی که درکنار تالاب ها روزگار می گذرانند هم دست خوشِ تغییر شده است. مشکلات تالاب ها سبب مهاجرت مردم از نزدیکی آنها شده است. اما ابعاد تبعات خشکی تالاب های ایران، گسترده تر و تلخ تر از آن است، که در چندجمله بگنجد و مشخص نیست در دهه های آینده، آیا اصلا تالابی باقی خواهد ماند؟

وضعیت اسفناک همه تالاب ها

در همین راستا، دکتربیژن مقصودلو، متخصص محیط زیست و استاد دانشگاه، درباره وضعیت تالاب های ایران گفت: همان طور که می دانید، تالاب ها مشمول کنوانسیون بین المللی رامسر هستند. این کنوانسیون رسمیت پیدا کرد و دبیرخانه دائمی آن هم ایران بود. در این سال ها از تمام دنیا و هم کشورما تالاب های زیادی مشمول کنوانسیون رامسر شدند، اما متاسفانه رویکرد سازمان حفاظت محیط زیست ما صرفا الحاق تالاب های جدید به فهرست تالاب های مشمول کنوانسیون رامسر بوده است. بحث های زیادی در رابطه با تالاب ها وجود دارد.

این استاد دانشگاه با اشاره به وضعیت اسفناک تالاب های ایران گفت: متاسفانه تالاب های ایران وضعیت بسیار اسفناکی دارند. تحت فشار از جوانب مختلف هستند. مناطق حفاظتی از جمله تالاب ها یک سری زون بندی حفاظتی دارند، که متاسفانه دستخوش فعالیت های مختلفی هستند، که به بهانه توسعه در حریم آنها صورت می گیرد. بحث حقآبه تالاب های از مهم ترین و جدی ترین مسائلی است، که تالاب ها را دچار ناپایداری کرده است. ظرفیت برد زیست محیطی و درجه تاب آوری اکولوژیک تالاب های ما وضعیت اسفناکی را می گذرانند. ما نظامی را به لحاظ طبقه بندی اکوسیستمیک و نظام تروفی و همین طور نظام ساپروبی یا آلایندگی داریم. متاسفانه بسیاری از تالاب های ما دچار چنین مشکلی هستند. بعضی از تالاب ها که جنبه بین المللی دارند، مثل هامون و هورالعظیم، درواقع مسائل کشورهای همسایه هم مزید برعلت می شود. بحث های مربوط به مسائل بین المللی، بحث پسآب های صنعتی و شهری است، فعالیت های معدن کاری در اطراف برخی از تالاب ها، فرایندهای جاده سازی، فرایندهایی که درواقع به بهانه های مختلف توسعه صورت می گیرد.

مقصودلو در بیان بزرگ ترین مشکل تالاب های ایران گفت: در یک کلام اگر بخواهیم بزرگترین مشکل تالاب های ایران را بگوییم، این است که ما در رابطه با تالاب ها، رویکردمان انفعالی است، به جای اینکه فعالانه باشد. نوع مواجهه ای که سازمان حفاظت محیط زیست نسبت به تالاب های کشور دارد، به جای اینکه مساله محور باشد، باید راهبرد محور و استراتژی محور باشد و نحوه نگرش سازمان، به جای خردنگر و تمرکز بر معلول ها، باید علی معلولی و کلان نگر باشد. ما در رابطه با تالاب ها متاسفانه هیچ گونه سند راهبردی، عملیاتی و زیست محیطی نداریم. طرح هایی تحت عنوان طرح های جامع تالاب، در حوزه معاونت دریایی و تالاب های سازمان صورت گرفته است، که خود من هم مدتی در آنجا مسئولیتی را داشتم، متاسفانه با بودجه های کمی که وجود دارد، صرفا اتلاف منابع است. زیرا تفکر راهبردی در رابطه با تالاب های اعمال نمی شود.

این استاد دانشگاه درباره اینکه آیا می توان تالابی را نام برد که وضعیت مناسبی دارد، افزود: حتی نمی توان یک تالاب کشور را هم تائید کرد که وضعیت مطلوبی داشته باشد. چه تالاب انزلی، هورالعظیم، گاوخونی، هامون، هرکدام از تالاب ها، به لحاظ ناپایداری و آنتروپی بیشتر، گوی سبقت از هم ربوده اند.

او با بیان اینکه نیازمند تغییر نگاه سازمان حفاظت محیط زیست هستیم، در ادامه بیان کرد: تا وقتی که رویکرد سازمان حفاظت محیط زیست نسبت به تالاب ها، یک رویکرد روتین و برمبنای پروسه ای تعقیب شده از سال های گذشته، تحت عنوان طرح جامع تالاب باشد، تا وقتی این نگاه تغییر نکند و به سمت یک نظام جامع استراتژیک نرویم، و مدیریت راهبردی عملیاتی برای تالاب ها نداشته باشیم، اقدام عملی صورت نخواهد گرفت. این رویکرد متاسفانه از گذشته وجود داشته است و کماکان هنوز هم ادامه دارد.

مقصودلو با اشاره به چندوجهی بودن مشکلات تالاب ها گفت: مشکلات مربوط به تالاب ها، یک مساله چندوجهی و چندبعدی است. یک بعد آن به دولت و به ویژه سازمان حفاظت محیط زیست تمرکز دارد، بعد دیگر آن بحث حمایت سازمان های بین المللی است. بخشی دیگر از آن نیزبحث حقابه های بین المللی است که مشارکت جدی و راهبردی کشورهای همسایه را می طلبد. البته بخش بسیار مهم آن هم مردم هستند. اهالی که در حاشیه تالاب ها زندگی می کنند و به لحاظ اقتصادی و معیشتی با تالاب ها سرو کار دارند و ذی نفع هستند و اثرگذار و تاثیرپذیر هستند.