به گزارش سلامت نیوز به نقل از شهروند، روز سه شنبه ٢ بهمن بود که برای نخستین بار زنگ آسیب‌های اجتماعی در ۴ منطقه پایتخت با همکاری وزارت آموزش و پرورش و با مدیریت اجرایی سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران به صدا در آمد. رخدادی که در ادامه طرح های یک دهه گذشته اجرا شده در مدارس، آغاز می شد و قرار است در آن نسبت به آگاه سازی دانش آموزان در مورد انواع آسیب های اجتماعی در قالب کلاس های درسی اطلاع رسانی شود. اما اینکه این طرح چگونه و در چه قالبی اجرا می شود، سوالاتی است که در این گزارش تلاش کرده ایم تا به آنها پاسخ دهیم.

افزایش آمار دانش آموزانی که مبتلا به یکی از آسیب های اجتماعی هستند سالهاست که از سوی کارشناسان و مسئولان هشدار داده شده و طرح های زیادی هم برای کنترل و کاهش آن انجام شده است. طرح هایی که شاید یکی از قدیمی ترین و مهم ترین آنها، طرح نماد باشد. حدود یک دهه از اجرای طرح نماد (نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان) در مدارس می‌گذرد؛ طرحی که به عنوان برنامه تحولی وزارت آموزش و پرورش در زمینه پیشگیری، کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی، باید این سوال را پاسخ دهد که در این مدت تا چه میزان توانسته است آسیب‌های اجتماعی را در میان دانش‌آموزان کاهش دهد.

این طرح، نظامی چندبخشی و چندلایه‌ با عنوان نماد است که دستورالعمل اجرایی آن به چند بخش آموزش، غربالگری، مداخله مدرسه ای، تشخیص و درمان، مددکاری اجتماعی، اورژانس (فوریت‌های روانی - اجتماعی)، پیگیری و مراقبت تقسیم شده است.

بر اساس این طرح پس از آموزش‌های عمومی و غربالگری دانش‌آموزان، مداخلات مدرسه‌ای باید آغاز شود که در این شیوه در وهله اول معلم بر اساس راهنمای «ارتقای سلامت روان در مدرسه» دانش‌آموز را راهنمایی می‌کند؛ سپس در بخش تشخیص، مشاور بر اساس استانداردهای فنی (بویژه راهنمای مصاحبه) گزارش خود را در مورد سطح بندی وضعیت دانش آموز باید تهیه کند. همچنین در راستای اجرای این طرح خط ملی نماد با شماره ۱۵۷۰ تحت عنوان اورژانس اجتماعی دانش‌آموزان مرداد سال ۱۴۰۰ افتتاح شد که گفته می شود از جمله زیرساخت‌های مهم نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان است تا در کنار سایر ابزارهای حوزه سامانه نماد به وزارت آموزش و پرورش کمک کند تا مدل‌های مختلف فوریت‌های روانی و اجتماعی دانش‌آموزان در سراسر کشور در قالب یک سیستم یکپارچه طراحی و عملیاتی شود.

نه چندان موفق!

البته وزارت آموزش و پرورش تاکنون جزئیات آماری درباره اینکه مهمترین و فراگیرترین آسیب های اجتماعی ثبت شده در «نماد» کدام موارد بوده و یا کدام استان ها و مناطق بیشتری تماس ها و مداخلات را داشته اند را، منتشر نکرده است ولی با این وجود خبرها و گزارش های رسمی که هر از چند گاهی منتشر می شود حکایت از آن دارد که این طرح ها نتوانسته چندان که باید و شاید اهداف آن را که همان نزولی شدن آمار آسیب های اجتماعی در مدارس باشد محقق سازد کمااینکه همین چند وقت قبل بود که فضل‌الله رنجبر، دبیر کمیسیون اجتماعی مجلس از ارائه گزارش مرکز پژوهش‌ها در جلسه این کمیسیون خبر داد و گفت: براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، آسیب‌های اجتماعی در بین دانش آموزان افزایش یافته به شکلی که براساس تحقیقات انجام شده، این آسیب ها در بین یک درصد از دانش‌آموزان در وضعیت فوریت قرار دارند.

وی ادامه داد: براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، از نظر آسیب‌های اجتماعی یک درصد از دانش‌آموزان در وضعیت فوریت، ۵ تا ۷ درصد در وضعیت پرخطر و ۱۸ تا ۳۰ درصد در مرحله خطر قرار دارند که البته در آمار آموزش و پرورش این ارقام کمتر بود و بین آمار مرکز پژوهش‌های مجلس و معاونت پرورشی آموزش و پرورش اختلاف آمار وجود داشت.

رد پای شهرداری در مدارس

حالا اما به نظر می رسد پای شهرداری هم به این چالش، یعنی آسیب های اجتماعی در مدارس باز شده است و این نهاد که البته بخشی از وظایف اجتماعی اش در این حوزه تعریف شده است، طرحی را با عنوان زنگ «آسیب های اجتماعی»، تحت نظارت آموزش و پرورش در برخی مناطق آغاز کرده تا در صورت موفقیت در سال های آینده آن را در تمامی مدارس پایتخت به اجرا درآورد. به گفته سید محمد نقیب، مدیرعامل سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران در اوایل ماه مهر و در آستانه بازگشایی مدارس و آغاز سال تحصیلی جدید، طرح ویژه‌ای برای مدارس با عنوان «زنگ آسیب های اجتماعی» از سوی این سازمان ارائه شد تا با توجه به اهمیت این موضوع، برای دانش آموزان از آسیب‌های اجتماعی احتمالی که آنها را تهدید می‌کند بیشتر گفته شود و به نوعی به جای مقابله و برخورد با آسیب‌های اجتماعی، به سمت پیشگیری گام برداشته شود.

موضوعی که گرچه در دوم بهمن ماه بدون هیاهوی خبری اجرایی شد اما، به اعتقاد کارشناسان می تواند نویدی باشد برای تحولی در سیستم آموزشی ما برای آشنایی دانش آموزان با انواع آسیب های اجتماعی.
نقیب در گفت و گو با «شهروند» در مورد چرایی ورود سازمان تحت مدیریتش به موضوع می گوید: همانطور که شاید در خبرها خوانده باشید و مسئولان نیز تاکید داشته اند، انواع آسیب های اجتماعی بین جوانان و نوجوانان دانش آموزطی سالهای گذشته، روند صعودی به خود گرفته است. برای همین طی طرحی مقرر شد تا از ابتدای سال کلاس هایی را برای آشنایی دانش آموزان با این آسیب ها برگزار کنیم. اما به هر حال تا هماهنگی های لازم با آموزش و پرورش صورت گرفت و مقدمات کار فراهم شد، چند ماهی زمان برد تا اینکه روز دوم بهمن ماه بالاخره موفق شدیم این طرح را به صورت پایلوت در چند مدرسه اجرایی کنیم.

نگاهی به آینده این طرح

وی با ذکر اینکه این طرح، در ١٢ مدرسه و ٤ منطقه یک ، ۳ ، ۱۴ و ۱۶ اجرا می‌شود می گوید: طرح یاد شده در حال حاضر برای حدود ٢ هزار دانش آموز اجرا می شود که قرار است در سال ١٤٠٤ این آمار به ٤٥٠٠ دانش آموز افزایش پیدا کند. مدیرعامل سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران با ذکر اینکه کل مراحل آموزش بر عهده سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی و مددکاران است می گوید: طبق رایزنی های صورت گرفته، دبیرانی که در این کلاس ها تدریس می کنند از بین روانشناسان فارغ التحصیل از دانشگاه های معتبر انتخاب شده اند، هستند. محتواهایی هم برای تدریس در این کلاس ها توسط این کارشناسان در قالب کتابچه، CD، پادکست و... تدوین شده که از روی آنها برای دانش آموزان انواع آسیب های اجتماعی توضیح داده می شود.

وی با اشاره به اینکه این کلاس ها برای دانش آموزان مقاطع راهنمایی و متوسطه برگزار می شود می گوید: براساس محورهای تعیین شده دانش آموزان در این کلاس ها که یک زنگ در هفته است، با انواع آسیب های اجتماعی مانند اعتیاد به انواع مواد مخدر و تبعات آنها، رابطه های پرخطر و... آشنا می شوند. اما این کلاس ها تا چه زمانی ادامه خواهد داشت؟ سوالی که نقیب در پاسخ به آن می گوید: این کلاس ها در کل طول سال تحصیلی ادامه خواهد داشت. البته همانطور که گفته شد برای سال آینده این آموزش ها گسترده تر خواهد شد تا به تدریج کل دانش آموزان تهرانی را شامل شود.