سلامت روان یکی از مهمترین شاخصه‌های سلامت و بهداشت جامعه محسوب می‌شود. برخورداری از این نعمت الهی در داشتن زندگی آسوده و دستیابی به اهداف بالاتر اهمیت زیادی دارد و در مقابل محرومیت از این موهبت، انسان‌ها را دچار مشکلات عدیده‌ای می کند.

سلامت روان به معنای عملکرد روانی موفق در یک فرد است که منجر به فعالیت‌های سازنده، برقراری ارتباط با سایر افراد جامعه و توانایی تطبیق با تغییرات یادگیری و اعتماد به نفس می‌شود.

سلامت روان موجب سازش فرد با جهان اطرافش تا حد امکان می شود به‌طوری که شادی و برداشت مفید و موثر برای او را به دنبال دارد.

طبق نظر سازمان بهداشت جهانی (WHO)، سلامت روان شامل "بهزیستی ذهنی، خودکارآمدی ادراک‌ شده، خودمختاری، توانمندی، وابستگی بین نسلی و خود شکوفایی توانایی‌های فکری و عاطفی فرد" است.

امروزه با توجه به زندگی شهرنشینی و وجود مشکلات و مسائل مختلف موضوع سلامت روان اهمیت زیادی دارد به طوری که یک روز جهانی به همین مساله و یک هفته نیز در کشور ما به این موضوع اختصاص یافته است.

هفته سلامت روان از ۱۸ تا ۲۴ مهرماه با شعار اولویت امروز، سلامت روان در محیط کار نامگذاری شده است، موضوعی که گروه های هدف زیادی را در بر می گیرد و توجه به نیازهای آنان می تواند به بهبود عملکرد و فعالیتهایشان منجر شود.

لزوم جدی گرفتن فرسودگی شغلی

کارشناس سلامت روان مرکز بهداشت استان زنجان گفت: سلامت روان در محیط کار عبارت است از مقاومت کارکنان سازمان در مقابل پیدایش پریشانی های روانی و اختلالات رفتاری و سالم سازی فضای روانی کار به نحوی که هدف های چندگانه تأمین شود.

پریسا مولایی افزود: یکی از این اهداف این است که کارکنان کمتر به اختلالات روانی، مشکلات روانشناختی و آسیب های روانی اجتماعی مبتلا شوند و همچنین هر یک از کارکنان از اینکه در سازمان محل کار خود به فعالیت اشتغال دارند احساس رضایت کنند و علاقه مند به ادامه کار در آن سازمان باشند.

وی اظهار داشت: هر یک از کارکنان سازمان نسبت به خود، مدیران، همکاران و جایگاه خود احساس مثبتی داشته باشد و از طرفی همه کارکنان سازمان قادر به ایجاد روابط مطلوب با محیط کار و عوامل موجود در آن باشند.

این کارشناس با اشاره به برخی از عوامل تاثیر گذار در ایجاد استرس ناشی از کار، ادامه داد: شرایط و تراکم کاری، ابهام نقش، تعارض شغلی، مسئولیت، روابط با مافوق، زیردستان و همکاران و نداشتن امنیت شغلی از جمله این عوامل است.

کارشناس سلامت روان مرکز بهداشت استان زنجان یکی از معضلات موجود در این بخش را نشانه های هشدار دهنده وجود فرسودگی شغلی ذکر کرد و گفت: اختلال در خواب، احساس فرسودگی و خستگی، افزایش گله و شکایت از وضع جسمی، کاهش شور و شوق و از دست دادن انگیزه کار، مسلط شدن خشم، دلسردی و تحرک پذیری از جمله این نشانه ها به شمار می رود.

به گفته وی، بروز مشکل در یادآوری و تمرکز، تفکر دائم درباره مشکلات مرتبط با کار، نداشتن رضایت دائم از پیشرفت امور، احساس دائمی بی فایده و ناکارآمد بودن، کاهش ابتکار و نوآوری در حوزه کاری، شدت گرفتن عصبانیت نسبت به رهبران گروه، کم بها دادن به اهداف و کیفیت کار از دیگر نشانه های فرسودگی شغل است.

مولایی با اشاره به راهکارهایی برای کاهش فرسودگی شغلی، افزود: برنامه ریزی دقیق، منطقی و منطبق بر شرایط موجود، همدلی کردن، قضاوت، سرزنش و پیش داوری نکردن، پرهیز از حاشیه ها و تنش های جانبی و متمرکز شدن روی فعالیت و اموری که به فرد محول شده از جمله این راهکارهاست.

برنامه ریزی دقیق ، منطقی و منطبق بر شرایط موجود،همدلی کردن، قضاوت، سرزنش و پیش داوری نکردن،پرهیز از حاشیه ها، تنش های جانبی و متمرکز شدن روی فعالیت و اموری که به فرد محول شده از جمله راهکارهای کاهش فرسودگی شغلی است.

وی اظهار داشت: گفت و گوهای منظم با نزدیکان، همکاران و دوستان درباره احساسات و افکار مرتبط با تنش های ناشی از کار روزانه، استراحت منظم، مصرف غذای سالم و ورزش، تمجید از خود به دلیل موفقیت های کوچک، پذیرش نقش ها و مسئولیت های روشن،حمایت و پشتیبانی از یکدیگر و تقسیم کار به صورت چرخشی و کارآموزی و کسب مهارت های جدید نیز می تواند به کاهش فرسودگی شغلی کمک بسزایی کند.

این کارشناس با اشاره به شعار امسال هفته سلامت روان، خاطرنشان کرد: هجدهم تا ۲۴ مهر هفته سلامت روان در کشور نامگذاری شده که روز شمار این هفته شامل انگیزش، امید و بهره‌وری در محیط‌های کاری، تنظیم هیجان و نقش آن در تعاملات سالم در محیط کار، سلامت روان در محیط کار زمینه ساز سلامت روان اعضای خانواده، زمینه سازی مداخلات اجتماعی محور سلامت روان در محیط کار، تشخیص و مداخله زودهنگام اختلالات روان در محیط کار و افزایش بهره‌وری، تحقق مسئولیت اجتماعی کلان پروژه‌های صنعتی با پیوست سلامتی روان و سازگار با بازنشستگی و سلامت روان نامگذاری شده است.

استرس عاملی در بروز انواع اضطراب

عضو کمیته روانپزشکی اجتماعی انجمن علمی روانپزشکان ایران با بیان اینکه ما در روانپزشکی دیدگاه چند جانبه‌ای در این زمینه داریم که خصوصیات زیستی، روانی و اجتماعی را در بر می گیرد یعنی ابعاد مختلفی که می تواند در زندگی یک فرد تاثیرگذار باشد، افزود: یک متخصص اعصاب روان (روانپزشک )به فرد کمک می کند تا مسائل و مشکلات او در همه جوانب بهبود پیدا کند.

حسن فلاح پور افزود: در حوزه پزشکی و روانپزشکی به هر عامل خارجی که موجب تغییرات در فرد می شود استرس می گویند که می تواند مثبت یا منفی باشد یعنی اینکه می تواند برای فرد، خوشحال کننده، انرژی بخش یا برعکس مایوس کننده و ایجاد کننده اندوه و اضطراب باشد.

این روانپزشک ادامه داد:اتفاقی که بر اثر استرس منفی در افراد رخ می دهد، غالبا در شکل های مختلف خودش را نشان می دهد و بیشتر به صورت اختلالات اضطرابی مشاهده می شود.

وی با بیان اینکه علائم اختلال اضطرابی می تواند عملکرد اجتماعی فرد را به صورت جسمی و روانی تحت تاثیر قرار دهد، اضافه کرد: استرس عاملی است که می تواند انواع اضطراب را ایجاد کند.

فلاح پور افزود: یکی از عوامل اصلی که در سلامت روان نقش دارد، عوامل اجتماعی است، افزود: تحقیقات نشان می دهد بین ۵۵ تا ۷۰ درصد سلامت روان یک فرد می تواند تحت تاثیر عوامل اجتماعی قرار بگیرد.

به گفته وی، عوامل اجتماعی موثر می تواند شامل مشکلات اقتصادی، روابط محیط کار و مشکلات خانوادگی باشد که یک فرد در زندگی خود با آنها رو به رو می شود.

به عنوان یک روانپزشک توصیه می کنم قبل از آنکه مشکلات و مسائل فردی و خانوادگی به مرحله بحران برسد، زودتر برای درمان آن به یک متخصص روانپزشک مراجعه شود.

این روانپزشک خاطر نشان کرد:به عنوان یک روانپزشک توصیه می کنم قبل از آنکه مشکلات و مسائل فردی و خانوادگی به مرحله بحران برسد، زودتر برای درمان آن به یک متخصص روانپزشک مراجعه شود مثلا افرادی که احساس افسردگی، کسالت و ضعف انرژی دارند یا چیزی برایشان لذت بخش نیست و خواب و اشتهایشان دچار مشکل شده باید قبل از آنکه به مرحله خودکشی یا افکار خودکشی برسند، زودتر به متخصص مربوط مراجعه کنند تا با رویکردی جامع، اقدامات تشخیصی و درمانی لازم برای آنها انجام شود.

ارائه مهارت های زندگی به کارکنان

یک پژوهشگر، محقق و مدرس دانشگاه نیز با بیان اینکه سلامت روان مقوله‌ بسیار مهمی است که امروزه تا حدودی به آن توجه می شود، ادامه داد: سلامت روان به ویژه ابعاد آن برای مردم بعد از همه گیری کرونا محسوس‌تر شد.

احسان فکور افزود: متاسفانه دستگاه‌های اجرایی مربوط که باید در این حوزه اقدام های به روز و متناسب با نیاز مردم ارائه کنند آنگونه که باید و شاید اقدام نمی کنند و تنها به ارائه گزارش های آماری در این حوزه بسینده می کنند.

این روانشناس ادامه داد: به عنوان یک محقق که بیش از ۴۰ طرح تحقیقاتی در سطح استان انجام دادم و بیش از ۲۰ مقاله در زمینه روانشناسی کار کرده ام می گویم که خلاها و کمبودهایی در مورد اقدامات دستگاه‌های اجرایی در این زمینه وجود دارد و بحث پژوهش در آنها بسیار کمرنگ است و اگر هم پژوهشی وجود داشته باشد صرفا کلیشه‌ای، غیر حرفه ای و غیرعلمی است.

وی با بیان اینکه سلامت روان در محیط کار از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، اظهار داشت: اگر در یک سازمان، سلامت روان و فاکتورها و پارامترهای آن وجود داشته باشد کیفیت و خروجی فعالیت و کار آن سازمان افزایش پیدا می‌کند.

فکور با بیان اینکه سلامت روان در سازمان و ادارت موضوع مهمی است و باید آموزش و مهارت‌ها در قالب بروشور، بنر و کتابچه ارائه شود، افزود: مهارت‌های لازم زندگی شامل کنترل خشم، استرس و اضطراب، هوش هیجانی در محیط کار، خود تنظیمی هیجانی، خود کنترلی و روش‌های آن باید آموزش داده شود .

وی خاطر نشان کرد: در کنار آموزش مهارتها باید آگاهی توام با مهارت به کارکنان در محیط کار ارائه شود که این مهارت‌ها به صورت کاربردی توسط کارمند، کارگر و کارشناس به کارگیری شود تا آنها به مشکل برنخورند.

فکور افزود:در غیر این صورت با آمارسازیها هیچ اتفاقی نمی افتد و آثار مطلوبی را نیز بر جای نمی گذارد.

وی گفت: بهره گیری از متخصصین و انجام کار پژوهشی می تواند به آسیب شناسی با روش‌های توصیفی، مداخله‌ای و با روش‌های مقایسه‌ای منتج شود.

برآیند:

هفته سلامت روان از ۱۸ تا ۲۴ مهرماه با شعار اولویت امروز، سلامت روان در محیط کار نامگذاری شده است.

موضوع سلامت روان گروه های زیادی را در بر می گیرد و توجه به نیازهای آنان می تواند به بهبود عملکرد و فعالیتهایشان منجر شود.

سلامت روان جزو ارکان مهم سلامتی و بهداشت جوامع محسوب می‌شود و نباید نسبت به آن بی توجه بود که در این صورت، آثار ناخوشایندی را به بار می‌آورد.