به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شهروند، محققان مرکز ادمونتون کانادا اعلام کرده اند که گرمای زیاد هوا در روزهای آفتابی می تواند موجب تشدید آلودگی شود و از این رو تردد در چنین هوایی برای افراد آسیب پذیر مساعد نیست.بنابر همین گزارش، علت اصلی آلودگی بیشتر هوا درفصول سرد ابری بودن و محبوس شدن هوا می باشد که در سطوح پایینی که در مجاورت زمین قرار می گیرد آلوده تر خواهد بود.

واکنش های شیمیایی آلاینده

آلودگی هوای شهر تهران در روزهای گرم سال، دلایل متعددی دارد. از فعل و انفعالات اشعه خورشید با مواد شیمیایی موجود در هوا تا تاثیر آن روی ازن، از اثرگذاری اشعه خورشید روی ذرات معلق تا حتی آلودگی ناشی از فرسایش لاستیک تایرها و آلودگی صنایع حاشیه شهرها.نورخورشید و گرمای آن یکی از اجزای لاینفک زندگی بشر است که اگر نباشد، زندگی در روی کره خاکی عملا غیرممکن می شود.

با این حال همین اشعه حیاتی، اگر بیشتر از حد مجاز باشد و یا گرمای ناشی از آن بیش از اندازه معمول باشد، می تواند عاملی باشد برای تهدید سلامت انسان. هوایی که ما تنففس می کنیم به‌طور عمده از دو عنصراصلی نیتروژن (۷۸٪) و اکسیژن (۲۱٪) تشکیل شده‌است. با این وجود در کنار این دو عنصر، عناصری چون نئون، آرگون، زنون، کریپتون و هلیم به مقادیر اندک و ترکیباتی چون کربن دی‌اکسید، کربن مونوکسید، متان و برخی هیدروکربن‌ها، و اکسیدهای نیتروژن و گوگرد نیز، در مقادیری کمتر در هوا یافت می‌شوند.

حالا تابش شدید آفتاب و افزایش درجه حرارت می تواند باعث ‌شود تا غلظت این عناصر افزایش پیدا کند و خود، به آلاینده های هوا بدل شوند. فاطمه شاهسوند، پژوهشگر محیط زیست و توسعه پایدار در این زمینه می گوید: اصولا گرما باعث می شود تا آلاینده ها، به نوعی محبوس شوند. انگار که هوا در یک گلخانه بزرگ محبوس شده باشد. درواقع افزایش دما باعث می شود تا این آلاینده های خطرناک، مثل وارونگی هوا در زمستان عمل کنند. یعنی چون غلظت این ذرات به خاطر گرما زیاد می شود، نمی توانند به خوبی جابجا شوند و همین مساله می تواند باعث افزایش درصد این عناصر و آلایندگی هوا شوند.

عاملی به نام تولید برق و خودروسواری

در این میان برخی عوامل هستند که به دلیل آنکه با سوخت و ساز و احتراق سروکار دارند، می توانند در تابستان ها باعث تشدید آلودگی هوا شوند. دکتر یوسف شریفی، رئیس سابق سازمان کنترل کیفیت هوای تهران در این زمینه می گوید: همانطور که می دانید نیروگاه های ما توسط سوخت های فسیلی کار می کنند از سویی این همه خودرویی که در سطح شهرهای بزرگ و بخصوص تهران وجود دارند نیز گرما و آلودگی تولید می کنند.

گرما و آلایندگی این دو مورد یعنی نیروگاه ها و سوخت های فسیلی نه تنها باعث تشدید آلودگی در تابستان ها می شوند که گرمای حاصل از آنها نیز در کنار گرمای طبیعی هوا، باعث تشدید واکنش های شیمیایی اتمسفر شده و تولید ذرات معلق و ازن و... می کنند که هر کدام به نوبه خود جزء آلاینده های مهم محسوب می شوند.

ازن در صدر

در میان عناصر موجود در هوا،حکایت ازن اما حکایت دیگری است. ازن در شهر تهران هنگام شروع فصل گرم بیشتر از فصل زمستان باشد و حتی ازن در برخی از روزهای تابستان تبدیل به شاخص آلاینده در پایتخت می‌شود.اصولا دو نوع ازن(O٣ ) در اتمسفر وجود دارد که شامل ازن خوب (لایه ازن یا ازن موجود در لایه استراتوسفرهوا) و ازن بد (ازن موجود در ترپوسفر یا سطح زمین) می‌شود.

گاز ازن از ترکیب سه اتم اکسیژن ایجاد می شود و یک اکسیدکننده قوی است. ازن گازی تقریباً بی‌رنگ با بویی خاص شبیه بوی هوای تازه که در دمای معمولی به صورت گاز وجود دارد و چگالی آن ۵/۱ برابر اکسیژن در شرایط استاندارد است.ازن خوب از ورود اشعه ماوراء بنفش نور خورشید به زمین جلوگیری می‌کند و ازن در سطح زمین و یا ازن بد که به عنوان آلاینده از آن یاد می‌شود، جزو آلاینده های ثانویه محسوب می شود.

شاهسوند در مورد این آلاینده می گوید: این آلاینده به طور مستقیم در هوا منتشر نمی شود بلکه توسط واکنش‌های شیمیایی بین اکسیدهای نیتروژن (NOx) و ترکیبات آلی فرار(VOCs) در حضور نور خورشید ایجاد می‌شود و به همین علت، میزان ازن در تابستان و در وسط روز بیش از سایر مواقع است.به گفته وی ازن هنگامی تشکیل می‌شــود که آلاینده های منتشــره ازخودروها، نیروگاه ها، پالایشگاه‌ها، کارخانه‌های شیمیایی و سایر منابع در حضور نور خورشید واکنش شــیمیایی انجام می‌دهند.

محمدصابر باغخانی پور ، سرپرست شرکت کنترل کیفیت آلودگی هوای تهران اما معتقد است که این آلاینده چندان نگران کننده نیست. وی در گفت و گو با «شهروند» می گوید: این آلاینده بیشتر در بین ساعت های ١١ تا ١٥ افزایش پیدا می کند. یعنی مانند بسیاری از آلاینده ها نیست که در طول روز وجود داشته باشد. آلایندگی آن نیز چندان زیاد و موضوعی جدی نیست که جای نگرانی داشته باشد.

براساس آمار اما، این آلاینده طی چند سال گذشته در برخی شهرها و بخصوص تهران افزایش محسوسی داشته است. با این حال باغخانی پور معتقد است که این افزایش چندان چیز جدیدی نیست: اصولا از سال ٩٥-٩٦ به بعد، سنجش گازهای آلاینده دقیق تر شده است. در واقع تا پیش از آن دستگاه های ما قابلیت سنجش ازن را نداشت بعد از آن هم یا قابلیت و پتانسیل کالیبراسیون این دستگاه ها وجود نمی شده یا اگر کالیبراسیون می شده، چندان دقیق نبوده است. اما الان این امر به صورت دقیق انجام می شود و برای همین آمار دقیقی از آلایندگی ازن داریم.

اما آلاینده ازن چه عوارضی را به دنبال دارد؟ شاهسوند در مورد این موضوع می گوید: آلاینده ازن سبب ایجاد تنگی نفس و خس‌خس سینه، ایجاد درد وقتی نفس عمیق کشیده می‌شود و سرفه و خارش‌گلو، تشدید بیماری‌های ریه مانند آسم، آمفیزم و برونشیت مزمن، افزایش تعداد حملات آسم و ... می‌شود.

کاهش رطوبت

گرد و غبار ناشی از افزایش دما آلاینده دیگری است که در تابستان دامن شهرنشین های بزرگ را می گیرد.. درواقع کاهش رطوبت خاک ناشی از گرما، زمینه ایجاد گرد و غبار را فراهم می کند. ذرات معلقی که از اصلی ترین آلاینده ها در آلودگی هوا است و می تواند در سیستم تنفسی و قلبی تاثیر بگذارد.

شاهسوند در این خصوص نیز می گوید: وقتی بارش کم می شود و در عوض گرما افزایش می یابد، هوا خشک می شود و باعث به وجود آمدن گرد و غبار می شود که در تابستان ها به شدت بیشتر است. این آلاینده ها جزء رایج ترین آلاینده ها در تابستان هستند که البته چندان هم به آن پرداخته نمی شود.

نقش پنهان لاستیک ها

اما شاید جالب باشد که بدانید به اعتقاد برخی از کارشناسان، لاستیک های فرسوده نیز نقش موثری در افزایش آلایندگی هوا در تابستان ها دارند. شاهسوند یکی از همین کارشناس هاست که در این مورد می گوید: براساس مطالعات انجام شده، تایرهای فرسوده چیزی بین هزار تا ٢ هزار برابر بیشتر از اگزوز خودروها، باعث آلودگی هوا می شوند! یعنی وقتی لاستیک های فرسوده و بی کیفیت روی آسفالت های داغ خیابان ها در تابستان حرکت می کنند، براثر سایش، ذرات معلقی در هوا منتشر می کنند که به شدت آلوده کننده است. اما متاسفانه کمتر کارشناسی به این موضوع اشاره می کند و توجه دارد!

سکون هوا در تابستان

عامل دیگری که به گفته کارشناسان در تشدید آلودگی هوا در تابستان سهم بسزایی دارد مساله سکون هواست. به زبان ساده عدم وزش بادهای پر قدرت موجب انباشتگی آلودگی در مجاورت زمین می شود و با توجه به اینکه در روزهای گرم و آفتابی تابستان نیز با عدم وزش باد مواجه می شویم اکثرا هوای آلوده خواهیم داشت. عاملی که مانع از آن می شود که آلایندگی ناشی از صنایع از بین بروند.

دکتر رامین عزتی - عضو هیات علمی دانشکده علوم زیستی دانشگاه خوارزمی - بر این باور است که آلاینده‌های تابستانی مانند آلاینده‌های هیدروکربنی برای سلامت انسان به مراتب خطرناکتر از آلاینده‌های فصل زمستان هستند: توده هوای گرمی که در حال حاضر وارد کشور ما شده از سمت آفریقای شمالی است که در آن مقدار زیادی آلاینده وجود دارد.

این هوای آلوده با مواد آلاینده صنعتی موجود در شهر تلفیق و سبب می‌شود که آلودگی مدت زمان بیشتری در سطح شهر بماند و گرما را در خود نگه دارد.به گفته او در فصل تابستان با آلاینده‌های هیدروکربنی مانند آلاینده‌های نفتی و سوخت‌های فسیلی مانند بنزین، گازوییل و سوخت‌های ماشین مواجه هستیم که چسبندگی بیشتری دارند و مدت زمان طولانی‌تری در اتمسفر باقی می‌مانند.

وی معتقد است که در فصل زمستان هر خانه یک منبع آلایندگی است. در این فصل سوخت‌هایی مانند گازوئیل و گازاز کارخانه‌ها و منازل ساطع می‌شود که منبع آلایندگی هستند اما آلاینده‌های تابستانی برای سلامت انسان به مراتب خطرناک‌تر از آلاینده‌های زمستانی هستند چراکه آلاینده‌های دارای بنیاد ازت و گوگرد - که از اتومبیل‌ها خارج می‌شود- در فصل تابستان در قسمت‌های پایینی اتمسفر نگهداری می‌شود و بر سلامت انسان تاثیر می‌گذارد.

چه باید کرد؟

با تمام این تفاصیل به نظر می رسد هنوز یک سوال اساسی بی پاسخ مانده است. اینکه برای کاهش آلایندگی در روزهای گرم تابستان چه باید کرد؟ سوالی که تقریبا همه کارشناسان یک پاسخ واحد به آن می دهند. یوسف رشیدی در این زمینه می گوید: واضح است باید عوامل ایجاد آلودگی مانند صنایع، خودروها، تایرها، مراکز ایجاد گرد و غبار کاهش پیدا کند. این هم میسر نمی شود جز با یک برنامه مدون و همکاری همه دستگاه های ذیربط و نظارت نهادهای مربوطه.