به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه همدلی، همین دیروز معاون محیط‌زیست طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان خوزستان از کشت برنج آن هم در تالاب در آستانه خشک شدن هورالعظیم پرده برداشت. «سید عادل مولا»گفت: «مهم‌ترین عاملی که باعث شده است تالاب هورالعظیم وضعیت نامناسب امروز را داشته باشد، کشت غیرمجاز محصولات آب‌بر در بالادست حوضه آبریز کرخه در سال آبی جاری بوده است که در این میان، کشت شلتوک (برنج) بسیار بیشتر از سایر محصولات آب‌بر به منابع آبی استان ضرر می‌زند.» کشت محصول آب‌بری مانند برنج در تالاب هورالعظیم در حالی است که به گفته کارشناسان هم‌اکنون میزان موجودی آب در تالاب هورالعظیم کمتر از ۴۵ درصد است.

خشک شدن هورالعظیم با توجه به نقش‌های متعدد آن در اقلیم و اقتصاد جنوب کشور، آثار زیان‌باری در تمام جوانب اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و... به دنبال دارد. اگر این تالاب خشک شود مردم مجبور به مهاجرت می‌شوند و از آنجا که این تالاب در منطقه مرزی قرار دارد خالی شدن آن از سکنه حتی می‌تواند مشکلات امنیتی نیز ایجاد کند. بدیهی است کشت محصولات آب‌برآن هم در بخش‌های بحرانی کشور را فقط می‌توان به بی‌برنامگی، فقدان مصلحت-اندیشی و نداشتن استراتژی در این حوزه ربط داد.

جریان کشت برنج در هورالعظیم در محصولات آب‌بر و مناطق خشک دیگر نیز تکرار شده است. سال‌هاست رسانه‌ها از کشت هندوانه آن هم در مناطق کم‌آب گزارش می‌دهند. در کشت محصولات آب‌بر قصه تلخ ماجرا اینجاست که در بسیاری از موارد این محصولات با هدف صادرات کشت می‌شود، آن هم صادرات به کشورهایی که از لحاظ تکنولوژی، منابع آبی و سفره‌های زیرزمینی غنی‌تر از ایران هستند، اما آن کشورها به این حقیقت دست یافتند که صادرات این محصول آب‌بر نوعی صادرات آب مجازی محسوب می‌شود که به ضرر منابع آبی آن‌هاست و وارد کردن آن مقرون به صرفه‌ است. بنابراین به‌خاطر حفظ منابع آبی واردات محصولات آب‌بر را بر صادرات آن ترجیح می‌دهند.

آمارهای جهاد کشاورزی نیز گویای صادرات بی‌رویه آب مجازی از کشور از طریق صادرات محصولات کشاورزی آب‌بر است. براساس آمارهای جهاد کشاورزی سالانه بیش از ۵ میلیارد مترمکعب آب مجازی از طریق محصولات آب‌بری مانند هندوانه و خیار به سایر کشورها صادر می‌شود که عمده مقاصد این محصولات نیز کشورهایی هستند که توانایی و امکانات تولید این محصولات را دارند.فقط سال 1400 حدود 900 هزار تن هندوانه به ارزش 208 میلیون دلار به 43 کشور جهان صادر شد.

نکته جالب توجه این است روسیه با وجود منابع آبی فراوان تمرکز بر محصولات استراتژیک دارد و در سال ۹۷ بزرگ‌ترین صادرکننده گندم در جهان لقب گرفت و در سال ۲۰۱۹ نیز توانست تولید محصولاتش را افزایش و تولید غلات را به حدود ۱۲۰ میلیون تن برساند که درآمدی ۲۰میلیارد دلاری برایش ایجاد کند. با این وجود برای محصولات کشاورزی آب‌بر مانند خیار و هندوانه از ایران واردات انجام می‌دهد.

نکته جالب دیگر در بررسی آمارهای صادرات میوه و تره‌بار، حضور ترکیه دیگر کشور با ظرفیت بالای کشاورزی درمیان سه مقصد بزرگ واردات میوه و تره‌بار از ایران است. چندسال پیش، بکر پاکدمیرلی، وزیر کشاورزی و جنگلداری ترکیه اعلام کرده بود که کشورش در زمینه تولید و صادرات برخی محصولات کشاورزی‌، جزو چهار کشور نخست در جهان است. با این حال برخی محصولات آب‌بر را از ایران وارد می‌کند.

با این شرایط به نظر می رسد یکی از اولویت‌های کشور در بخش کشاورزی باید اصلاح الگوی گشت و همچنین اصلاح الگوی مصرف آب باشد. باید دستگاه متولی این موضوع، با توجه به ظرفیت منابع آبی و اقلیم هر منطقه، نوع و مقدار کشت را مشخص کند. بدیهی است برای کشاورزی که معیشت‌ خود و خانواده‌اش به کشاورزی گره خورده، کاشت و فروش محصول به عنوان یک شغل در اولویت است، اما اینکه چه محصولی و به چه میزان کاشته شود مربوط به برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری وزارت جهاد کشاورزی است.

با این حال، آگاهان حوزه کشاورزی، سازمان جهاد کشاورزی را مقصر کشت بی‌برنامه محصولات آب‌بر می‌دانند و می‌گویند جهاد کشاورزی باید از مصرف داخلی محصولات و صادرات آن برآورد داشته باشد سپس از طریق اداره‌های جهاد کشاورزی استان‌ها برای میزان کشت مناطق برنامه بدهد. اما از آنجا که جهاد کشاورزی هیچ نظارت و حتی توصیه‌ای در این زمینه برای کشاورزان ندارد، این معضل هر ساله تکرار می‌شود و دست آخر کشاورز متضرر می‌گردد و منابع آبی نیز هدر می‌رود.

البته بسیاری در کنار وزارت جهاد کشاورزی، انگشت اتهام را به سمت وزاررت نیرو نیز نشانه می‌گیرند. آنها می‌گویند سیاست‌هایی که در این سال‌ها دستگاه‌های متولی آب یعنی وزارت نیرو به عنوان تولیدکننده و تامین کننده و وزارت جهادکشاورزی به عنوان مصرف کننده در پیش گرفته‌اند نه تنها هیچ حفاظتی از منابع آبی نکرده است بلکه حتی این سیاست‌ها و اقدامات بحران‌زا نیز بوده و کشور را با چالش‌های بسیاری مواجه کرده‌ است، همچنین عدم هماهنگی بین این وزارتخانه یکی از دلایل هدر رفت آب در بخش کشاورزی می‌دانند.

ناگفته پیداست تنزل مصرف آب در بخش کشاورزی تنها برعهده یک دستگاه نیست بلکه نیازمند یک اقدام فرادستگاهی است و به یک تقسیم کار نیاز دارد که در بخش نوع کشت این وظیفه با جهاد کشاورزی است.مدیریت منابع آبی و مدیریت تولید از اهمیت بسیاری برخوردار است، به طوری که توجه ویژه به آن می‌تواند ضمن حفظ این عنصر ارزشمند برای نسل‌های بعد، رونق تولید، افزایش صادرات و در نهایت افزایش درآمد ارزی را به دنبال داشته باشد و بالعکس در پیش گرفتن سیاست‌های نادرست در این بخش بحران‌های و چالش‌های بسیاری را ایجاد می‌کند.