به گزارش سلامت نیوز به نقل از آنا، وقوع هر بحران، علیرغم سختی و دشواری‌های ناشی از آن، آیینه و نشان‌دهنده وضعیتی اسـت که کشورها در آن به سر می‌برند. بحران‌ها به کشورها و سازمان‌ها کمک می‌کننـد به درک برسند که در کجا ایستاده‌اند، در زمان بروز بحران از چه میزان قدرتی برای مواجهه با آن برخـوردار بوده‌اند و در زمان عبور از بحران، چگونه قادر به بازسازی و ترمیم خسارات ناشی از آن خواهند بود.
آغـاز شـیوع ویـروس کرونـا در فاصلـه کوتاهـی بـه یـک بحـران جهانـی در حـوزه سلامت تبدیل‌شده و ابعاد و سـطوح مختلـف زندگی انسـان را چه از منظـر اجتماعـی، دانشـگاهی، فرهنگـی و چـه در سـطوح اقتصـادی و سیاسـی دسـتخوش تحـولات بسـیاری کرده است.
نهاد آموزش عالی نیز از این قاعده مستثنا نبوده است؛ به‌طوری‌که در چنــد مــاه گذشــته چشم‌انداز آموزش عالی در سطح جهان بــه دلیــل گســترش ویــروس کرونــا شدیداً دســتخوش تغییــر شــده اســت. از بسته شدن دانشگاه‌ها تا سرمایه‌گذاری در آموزش مجازی (آنلاین) و حمایت از قرنطینه دانشجویان و کارکنان، ازجمله اقداماتی است که دانشگاه‌ها با شیوع کرونا ویروس با آن‌ها دست‌وپنجه نرم کرده و خود را با حالت و شرایط جدید سازگار کردند.
آموزش عالی ایران در حال حاضر متأثر از پدیدهٔ کرونا، هم از بُعـد ملـی و هـم بین‌المللی دچار تغییراتی شده است. اکنون مؤسسات آموزش عالی وقت خود را صرف شناسایی و توسعه راه‌حل‌های احتمالی مشکلات مطروحه می‌کنند.
شناسایی شرایط فضای فیزیکال-دیجیتال ضرورت دارد
آینده‌پژوهی، دانشی برای اقدام پیش نگر و خلاق است. در حال حاضر با آینده‌ای روبه‌رو هستیم و با دشمنی که در جنگ با ما است، قرار گرفته‌ایم و این دشمن کروناست. اگر این شرایط را بپذیریم، باید ببینیم که پیش روی ما چه چیزی وجود دارد. با توجه به اینکه ظرف دو، سه ماه شیوه آموزش الکترونیک را در پیش گرفتیم و به‌رغم اینکه ادعا می‌شود یادگیری الکترونیک باکیفیت مطلوب امکان‌پذیر است، اما بسیار پرهزینه‌تر از آموزش حضوری و چهره به چهره خواهد بود.
عباس بازرگان، استاد دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران سؤالی در این باره مطرح می‌کند، که چه باید کرد و می‌افزاید، «باید ببینیم که شرایط بهداشتی چه خواهد بود و با توجه به آن، چگونه می‌توانیم حداکثر استفاده از آن را برای خیر مشترک برای رفع ویروس کرونا به کمک آموزش عالی داشته باشیم.»
در فرایند آموزش الکترونیک، علاوه بر زیرساخت، سه عامل وجود دارد که بسیار حائز اهمیت است. این استاد دانشگاه دراین‌باره خاطرنشان می‌کند، «اول آمادگی دانشجو است، دوم آمادگی مدرس برای تدریس است و سوم مواد آموزشی است.»
طبق شواهد موجود که بازرگان به آن اشاره و عنوان می‌کند، «در این دو سال کرونایی مشخص شد که دانشجویان آن آمادگی را که باید داشته باشند و با توجه به شرایط کرونایی در فرایند آموزش عالی شرکت کنند، به آن سطح نرسیده‌اند. دوم، اعضای هیئت‌علمی فکر کرده‌اند که با آن تجربه‌ای که در کلاس حضوری دارند، می‌توانند به همان سبک و سیاق آموزش الکترونیک و آنلاین را دنبال کنند. این هم پیش‌فرض نادرست است و بنابراین سطح آموزش را به نازل‌ترین وجه ممکن دنبال کرد.»
بین تأثیر کرونا بر دانشگاه و تأثیر دانشگاه بر کرونا باید تفکیک قائل شویماین استاد دانشگاه معتقد است، «بنابراین این دو متغیر اصلی و مهم است که در حقیقت باعث می‌شود که ابهام را به‌هیچ‌وجه از بین نبرند و درنتیجه کیفیت آموزش را کاهش می‌دهند. پرسشی که پیش می‌آید این است که در چنین شرایطی چه‌کار باید کرد؟ به نظر باید با توجه به اینکه مناطق کشور در وضعیت زرد و قرمز قرار دارند، آموزش عالی باید بتواند به مناطقی که در شرایط قرمز قرار دارند، نهایت کمک را انجام بدهد تا بتوانند این ابهام را از بین ببرد که چگونه این نا اطمینانی‌ها که به‌اصطلاح ناکافی بودن آمادگی دانشجو و آمادگی نامناسب هیئت‌علمی به وجود آمده است را از بین ببرد.»
وی در رابطه با اینکه چه باید کرد، می‌گوید، «باید در زمین یعنی برنامه‌ریزی و برگزاری کلاس‌های آنلاین برای آمادگی دانشجویان و برگزاری و اجرای دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی به‌وسیله اعضای هیئت‌علمی به‌صورت آنلاین برای تمام اعضای هیئت‌علمی در سراسر کشور به‌ویژه در مناطق قرمز برگزار شود و به این طریق بتوانیم وضعیت دشواری که در این مناطق حاکم است را تا حدودی در زمینه آموزشی بهبود دهیم.»
آموزش عالی بعد از کرونا دچار تحولی عظیم شد. به اعتقاد بازرگان، «اول اینکه آموزش عالی باید روی محیط اثرگذار باشد، یعنی اینکه فراموش نکند که آموزش عالی در جایی اعمال می‌شود که در شرایط قرمز یا زرد قرار دارد. چون مشخص نیست کرونا و شرایطی که در آن به سر می‌بریم کی به پایان می‌رسد. دوم، باید نسبت به فراگیر بودن آموزش عالی اطمینان حاصل شود؛ اگر آموزش عالی تاکنون مثلاً بیشتر برای کسانی که در شهرها زندگی می‌کردند فراهم بوده باید در این شرایط تغییر اعمال شود و به‌اصطلاح جامعیت و فراگیری آن به معنای واقعی تحقق پیدا کند.»
وی ادامه می‌دهد، «سوم، توجه به مسائل اجتماعی در زمان کرونا وجود دارد از سوی دانشگاه‌ها بسیار مهم است. اگر در زمان همه‌گیری ویروس کرونا این طرح که مشخص شود در کدام‌یک از مناطق کشور دانشجویان، تجربه‌های موفقی در زمینهٔ آموزش نداشته‌اند و با نا اطمینانی همراه بوده است، می‌شود از این طریق کمک کرد و سطح اطمینان را بالا برد. وضعیت کرونا هرچند که باعث شده است آموزش الکترونیک در سراسر کشور و در تمام آموزشگاه‌ها ساری و جاری باشد اما سؤالی که پیش می‌آید این است که آیا هزینه آموزش چهره به چهره که در زمان پیش از کرونا از دانشجویان گرفته می‌شد نیز باید در حال حاضر گرفته شود؟ آیا لازم است که هزینه‌های آموزشی (شهریه‌ها) تعدیل شود؟»
تا قبل از کرونا ما با محیط فیزیکال سروکار داشتیم. یعنی سر کلاس، استاد، دانشجو را می‌دید، مدیر را می‌دید و ... اما حالا باید یک‌دفعه وارد فضای دیجیتال شویم که این غیرممکن است. بازرگان دراین‌باره خاطرنشان می‌کند، «نمی‌توانیم از محیط کالبدی یک‌دفعه وارد محیط دیجیتال شویم. پس در حقیقت باید فضای کالبدی-دیجیتال که من اسم آن را می‌گذارم کاجی‌تان شویم. پس اگر شما بگویید که چگونه می‌توانیم نا اطمینانی را کم کنیم این است که شرایط فضای کاجی‌تان یعنی کالبدی-دیجیتال را بشناسیم و برای آن شرایط ببینیم چه می‌توانیم بکنیم.»
اخلاق در فضای آموزش مجازی و غیرحضوری زیر پا گذاشته می‌شود
ظهور و بروز کرونا و مجازی شدن آموزش دانشگاه‌ها و زیرساخت‌های نامطمئن آموزش الکترونیک و کارمندان و اساتیدی که با فضای آی تی ناآشنا بودند را دچار مشکل کرد. سعدالله نصیری قیداری، رئیس دانشگاه شهید بهشتی دراین‌باره می‌گوید، «کارمندان ما در این زمینه مشکل جدی دارند که هم به ضرر خودشان است؛ مثلاً ما ۴۰ نفر کارمند کارشناس در حوزه آموزش و به همین تعداد در حوزه پژوهش شامل دانشکده‌ها و پژوهشکده‌ها داریم. تعداد کمی از این افراد توان و دانش فنی خوبی درزمینهٔ IT دارند و لذا امروز به پشتیبانی آن‌ها نیاز داریم، بسیار مفید است.»
وی ادامه می‌دهد، «قبلاً ۲۰۰ کلاس مجازی داشتیم که به‌یک‌باره این تعداد به ۵ هزار کلاس آموزشی افزایش یافت. در اینجا آن تعداد کارمندانی که دانش IT داشتند، پشتیبان ما بودند اما دیگر امکان حمایت و پشتیبانی از این حجم زیاد کلاس‌ها برایشان امکان نداشت. لذا ما نیاز داشتیم که کارشناسانی که در دانشکده‌ها و پژوهشکده‌ها حضور داشتند را به کمک بگیریم اما متأسفانه جز ۱۰ نفر از آن‌ها سایر کارشناسان نتوانستند آموزش‌های داده‌شده را عملیاتی کنند. درنتیجه این خطر وجود دارد که این افراد در آینده حتی شغل خود را در دانشگاه از دست بدهند.»
از سوی دیگر دانشگاه به دلیل نداشتن نیروی پشتیبان متخصص نمی‌تواند کیفیت لازم در زمینهٔ آموزش به دانشجویان را ارائه دهد. لذا این رئیس دانشگاه معتقد است، «با توجه به اینکه ناچاریم آموزش غیرحضوری را ارائه کنیم. بنابراین باید کارمندان را تجهیز کنیم و این‌یک نا اطمینانی است که پیش روی ما قرار دارد. بنابراین در کنار آموزش دانشجویان و اساتید باید به آموزش کارکنان نیز توجه کرد.»
دانشگاه‌ها نمی‌توانند کیفیت لازم در زمینهٔ آموزش به شیوه مجازی را به دانشجویان ارائه دهند
دومین مسئله‌ای که نصیری قیداری به آن توجه می‌کند بحث اخلاق در فضای آموزش مجازی و غیرحضوری است. دراین‌باره عنوان می‌کند، «ما به‌طورجدی با این مسئله روبه‌رو هستیم و در حقیقت در ترم گذشته ما چشممان را بر روی این مسئله فرو بستیم. ترم گذشته ما به اساتید اجازه دادیم که هر طور که خودشان صلاح می‌دانند موضوع ارزیابی را انجام دهند. مشکل جدی ازنظر مسائل انضباطی، اخلاق و تقلب در فضای مجازی داریم و به دلیل اینکه فعلاً نمی‌توانستیم کاری کنیم، چشمان را بر روی این مسئله بستیم ولی بحث اخلاق بحث بسیار مهمی است و فضای غیرحضوری، فضای به‌شدت ناشناخته‌ای است.»
به گفته وی، «وقتی‌که ما در فضای حقیقی بحث سرقت و دزدی و مشکلات پژوهشی داریم که برای آن قانونی وضع کردیم و در دانشگاه اجرا می‌شود، این موضوع و مسائل در فضای مجازی بسیار بیشتر است. نباید اجازه دهیم که این مشکل در فضای آموزش مجازی نیز دوباره تکرار شود. باید همین امروز به این مسئله مهم توجه کنیم و این دو نا اطمینانی مهم است که پیش روی ما قرار دارد.»
گفتنی است، بین تأثیر کرونا بر دانشگاه و تأثیر دانشگاه بر کرونا باید تفکیک قائل شویم. تأثیر کرونا بر دانشگاه یعنی اینکه کرونا چه تأثیری روی آموزش‌ها، ارزیابی‌ها و کارکردهای دانشگاه خواهد گذاشت و بُعد دیگر، یعنی تأثیر دانشگاه بر کرونا به مسئولیت اجتماعی دانشگاه برمی‌گردد. بسیاری معتقدند کرونا کل دانشگاه‌ها و نظام سنتی را به هم می‌ریزد درصورتی‌که این تأثیر کوتاه‌مدت است و در آینده نزدیک، کرونا خیلی تأثیرگذار است.
پس از یک آینده نزدیک، مثلاً در یک سال آینده دوباره به حالت قبل برمی‌گردیم. یعنی فرض کنید در آینده میانه و آینده دور، دوباره دانشگاه‌ها و انسان‌ها این احساس را پیدا می‌کنند که می‌خواهند از یکدیگر چیزی را یاد بگیرند و می‌خواهند احساسات را در کنار همدیگر کشف و درک کنند. این نیاز بشری هیچ‌گاه فرو کاسته نمی‌شود و از بین نمی‌رود. به همین خاطر تأثیرات کرونا بر آموزش عالی و ترویج آموزش مجازی کوتاه‌مدت است و ما پس از یک آینده نزدیک به روش‌های قبلی برمی‌گردیم.
نظر شما