سلامت نیوز:تصاویر و گزارش‌هایی از بقایای لاشه تعدادی كل و بز از دو منطقه، پارك ملی قطرویه شهرستان نی‌ریز استان فارس و درسایبان هرمد لارستان به دست رسیده كه به گفته افراد محلی روایتگر شیوع و گسترش جدی بیماری طاعون نشخواركنندگان كوچك (PPR) است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ،این در حالی است كه لیلا جولایی، رییس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره كل حفاظت محیط زیست فارس نیز در یادداشتی به روزنامه اعتماد (مورخ دوشنبه 30 فروردین) از شیوع این بیماری ویروسی مشترك بین دام و حیات وحش خبر داد و عنوان كرد كه در دو سال گذشته تنها در استان‌های فارس و اصفهان نزدیك به هزار رأس بز و پازن و قوچ و میش بر اثر این بیماری از بین رفته كه به گفته ایشان این عدد بسیار بزرگ‌تر از آمار سالانه شكار غیرمجاز در این مناطق است.
یكی از عشایر محلی كه خواست نامش ذكر نشود گفت:«حدود تلفات مشخص نیست اما می‌دانیم كه زیاد است. برآورد محلی‌ها بالای 200 یا 300 لاشه است. چند روز پیش جز دو منطقه درسایبان و پارك ملی قطرویه در چاه نفتی داراب هم مواردی از تلفات گزارش شد. محیط زیست ماده‌ای را كه مخصوص ضدعفونی است در دبه‌های یك لیتر و یك لیتر و نیمی به محلی‌ها داده و خواسته‌اند كه داخل چشمه‌ها ریخته شود اما این مردم محلی هستند كه آستین بالا زده و تعدادی از لاشه‌ها را دفن كرده‌اند.
محلی‌ها چند باری گزارش دادند كه مواردی از بیماری در پارك ملی قطرویه هست اما توجه نشد تا بار سوم كه قتل عامی از مرگ و میر بز و پازن دیده شد. افراد باتجربه‌تر می‌گویند كه تنها راه‌حل دور كردن سریع گوسفندهای محلی از این مناطق، شستن و آب آهك زدن آبشخورها و سوزاندن اطراف چشمه‌ها با گازوییل و نفت و سمپاشی است. آن‌طور كه ما دیده‌ایم بیشترین آسیب از طریق آب و دور آبشخورهاست.
بالاخره وقتی لاشه اینها روی زمین می‌افتد، حیوانات دیگر مانند كفتار و گرگ از آنها تغذیه می‌كنند و كافی است كه آن حیوان سر چشمه دیگری برود و از آب مصرف كند یا فضله‌ای نزدیك آب بیندازد، دیگر جلوی مصیبت را نمی‌توان گرفت.»
بیماری طاعون نشخواركنندگان كوچك چیست؟
ایمان معماریان، دامپزشك حیات وحش دركتاب راهنمای میدانی بیماری‌های عفونی، متابولیك و انگلی رایج در حیات وحش ایران می‌نویسد: «در اكثر مواقع ابتلا به طاعون نشخواركنندگان كوچك به صورت حاد است، این بیماری بسیار واگیردار و عامل آن یك Morbillivirus از خانواده Paramyxoviridae است. این بیماری مخصوصا بز را درگیر می‌كند و در ایران به صورت بومی است.
از سال 1381گزارش‌هایی تایید نشده از ابتلا به این بیماری در كل و بز مناطق مختلف ایران وجود داشت. در سال 1394 تلفات بالای كل و بز بر اثر این بیماری در استان‌های مختلف از جمله مركزی، زنجان، قزوین، البرز و تهران تایید شد. در اكثر مواقع ابتلا به این بیماری همراه با تب ناگهانی است كه به مدت 5 تا 8 روز ادامه دارد و اگر حیوان تلف نشود رو به بهبود می‌رود. اما مرگ ناگهانی با علایم اندك قابل رویت در بزها به شدت رایج است. علایم شاخص بیماری عبارت است از ترشحات بینی كه با زخم‌های نكروتیك(بافت مرده) در بینی و محوطه دهانی همراه است.
ضمن اسهال شدید كه بی‌رنگ و گاهی همراه با خون است یا ذات‌الریه همراه با برونشیت و التهاب مجاری هوایی همراه با سرفه‌های مقاوم نیز از نشانه‌های بیماری است؛ البته جانوران بهبودیافته همواره ضعیف و مستعد ابتلا به سایر عوامل عفونی هستند.»این دامپزشك حیات وحش در پاسخ به این پرسش «اعتماد» كه چرا كل و بز وحشی نسبت به این بیماری مقاومت كمی دارند، می‌گوید:«گزارش‌ها نشان داده كه در كل و بز بالای 80 درصد جمعیت‌های درگیر بیماری تلف شده‌اند.
هنوز علت آن مشخص نیست اما نشانه‌ها از علایم مخاطی در دهان و مخاط دستگاه گوارش شروع می‌شود و متعاقب آن اسهال شدید، درگیری ریه و عفونت‌های شدید است كه باعث مرگ حیوان می‌شود. این را هم بگویم كه گزارش‌هایی از بروز این بیماری درگوزن‌سان‌ها و تلفات آنها وجود دارد.»
مخزن بیماری كجاست؟
ایمان معماریان می‌گوید:«مخزن اصلی این بیماری نشخواركنندگان اهلی هستند.تا زمانی كه دامداری سنتی وجود دارد و چراگاه و آبشخور دام‌های اهلی با حیوانات وحشی تداخل دارد، بیماری راحت انتقال پیدا می‌كند. مهم‌ترین كاری كه می‌توان انجام داد،كنترل و پیشگیری از بیماری است نه درمان آن چون این بیماری وقتی شیوع پیدا كند، دیگر قابل درمان نیست. جلوگیری از ورود دام‌های اهلی به زیستگاه‌های حیات وحش راه كنترل بیماری است. واكسیناسیون مداوم و صحیح دام‌های اهلی مخصوصا دام‌هایی كه نزدیك زیستگاه‌های حیات وحش هستند، ضروری است.»
برنامه سازمان دامپزشكی چیست؟
دكتر علیرضا اكبرشاهی، مدیركل دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی سازمان دامپزشكی در مورد برنامه این سازمان جهت مهار وكنترل طاعون نشخواركنندگان كوچك می‌گوید:«سازمان بهداشت جهانی دام پس از ریشه‌كن كردن طاعون گاوی طی سال‌های گذشته برای ریشه‌كنی طاعون نشخواركنندگان كوچك برنامه‌ریزی كرده و تمام كشورهای دنیا متعهد شده‌اند كه تا سال 2030 در این راستا قدم بردارند. سازمان دامپزشكی كشور هم بالطبع وظیفه و تعهد دارد كه كارهایی را در این زمینه انجام دهد.كنترل و ریشه‌كنی طاعون نشخواركنندگان كوچك 4 مرحله دارد كه ایران در حال حاضر در مرحله 2 است.
مرحله اول مربوط به شناسایی بیماری و فراهم‌سازی تجهیزات آزمایشگاهی مرتبط است كه طی 10 سال گذشته خوشبختانه در كشور انجام شد و بحث‌های آموزش و اطلاع‌رسانی صورت گرفت. سازمان دامپزشكی طی 10 سال گذشته در یك روند صعودی نسبت به افزایش واكسیناسیون دام‌های حساس با اولویت دام‌های اهلی مستقر در مناطق پرخطر مانند مناطق نزدیك به زیستگاه‌های حیات وحش اقدام كرده.
در سال 1392 در كشور 3042 كانون بیماری گزارش شد و تعداد دام واكسینه در این سال بالغ بر 7072009 راس بود. افزایش واكسیناسیون(واكسیناسیون 37833015 راس دام سبك در كشور) طی سال‌های گذشته سبب كاهش تعداد كانون‌های بیماری به تعداد 361 كانون در سال 1399 شد كه همین امر اهمیت واكسیناسیون گسترده را در كاهش كانون‌های بیماری متذكر می‌شود.»
او می‌افزاید:«بررسی نمودارها و آمارها طی سنوات گذشته نشان می‌دهد كه روند بروز بیماری به ویژه در دام‌های اهلی با كاهش قابل توجه روبه‌رو بوده اما در خصوص دام‌های وحشی هنوز رخدادهایی از بیماری گزارش می‌شود. در راستای تعهد بین‌المللی و پیگیری ریشه‌كنی بیماری در كشور اولین مرحله از واكسیناسیون گسترده و عمومی كه به صورت كاملا رایگان و با استفاده از واكسن تولید داخل است از اردیبهشت ماه سال جاری در سراسركشور به مدت 3 ماه آغاز و برنامه‌ریزی شده كه بیش از 60 میلیون راس دام سبك كشور تحت پوشش واكسیناسیون قرار گیرند.
این امر كمك می‌كند كه میزان بیماری در دام‌های اهلی به شدت كاهش پیدا كند. از سال چهارم برنامه فقط واكسیناسیون بره‌ها و بزغاله‌های غیرواكسینه است و از سال ششم كشور در مرحله سوم كنترل بیماری قرار می‌گیرد.»او در پاسخ به این سوال كه چقدر احتمال دارد بعد از انجام واكسیناسیون گسترده، بار دیگر مشكل از طریق دام‌های آلوده وارد شده ازكشورهای همسایه بروز كند، می‌گوید: «این احتمال هست به ویژه اینكه در برخی كشورهای همسایه پیشگیری و كنترل بیماری‌های دامی به خوبی صورت نمی‌گیرد.
بحث قاچاق دام و جابه‌جایی دام سبب می‌شود كه دام‌های آلوده حتی در صورت كوچ موقت وارد مناطق پرخطر شوند و در تماس با دام‌های وحشی قرار گیرند. دام‌های وحشی به دلیل عدم واكسیناسیون به شدت نسبت به این بیماری حساس هستند و در زمان خشكسالی و كمبود آب، حیوانات وحشی به آبشخور دام‌های اهلی نزدیك می‌شوند و احتمال خطر بروز بیماری در دام‌های وحشی به شدت افزایش می‌یابد.»
او راهكار كنترل بیماری در حیات وحش را اجرای اقدامات لازم شامل پیشگیری و ایجاد ممانعت در تماس بین حیوانات وحشی و اهلی، واكسیناسیون گسترده جمعیت دام اهلی، جمع‌آوری سریع لاشه‌ها و تلفات حیات وحش و سوزاندن آنها و ضد عفونی آبشخورهای حیات وحش عنوان می‌كند:«طی 3 سال گذشته، كانون‌های پرخطر در كشور كاهش داشته اما هنوز هم احتمال خطر هست مگر اینكه واكسیناسیون كامل انجام شود و امید داریم پس از آن موارد بروز بیماری به تعداد انگشتان دست برسد.
این بیماری جزو بیماری‌هایی است كه اگر واكسیناسیون انجام یا دامی درگیر شود و بهبود پیدا كند، ایمن خواهد بود اما در حیوانات وحشی چون هیچ ایمنی مناسبی در برابر بیماری و طبیعتا امكان واكسیناسیون هم وجود ندارد بنابراین دام‌هایی كه آلوده باشند همچنان می‌توانند منجر به گسترش بیماری و افزایش تلفات شوند.»
نقش اساسی سازمان‌های متولی در ساماندهی دام‌های كوچ‌رو مدیركل دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی سازمان دامپزشكی در پاسخ به این پرسش كه دلیل پیشتازی بیماری در استان‌هایی مانند فارس، اصفهان (كلاه‌قاضی) و خراسان جنوبی(كمرسرخ) چیست، می‌گوید:«طی سنوات گذشته، سازمان دامپزشكی از طریق تامین بخشی از مواد ضدعفونی‌كننده برای ضد عفونی آبشخورهای حیات وحش و تشخیص بیماری در تلفات حیات وحش همكاری‌هایی با سازمان حفاظت محیط زیست داشته اما واقعیت این است كه بخشی از دام عشایر كوچ‌رو است و جابه‌جایی‌هایی كه به مناطق پرخطر و زیستگاه‌های حیات وحش رخ می‌دهد، ضرورت این را ایجاب می‌كند كه دیگر سازمان‌های متولی نیز در خصوص كنترل تردد دام عشایر به مناطق حیات وحش به صورت جدی‌تر اقدام كنند چون تا زمانی كه تماس دام اهلی و دام وحشی به حداقل ممكن نرسد این مشكل حل نخواهد شد.
درست است كه واكسیناسیون بخش عمده‌ای از مشكل را حل می‌كند اما ساماندهی تردد دام‌ها هم موردی است كه نباید مغفول بماند.» او خطر خشكسالی‌ها و كم‌آبی را هم در سال جاری خیلی جدی می‌داند:«باید توجه و نظارت جدی شود كه در زمان‌هایی كه خشكسالی اتفاق می‌افتد، آبشخورهای مناطق حفاظت شده از نظر تامین آب مشكلی نداشته باشند تا حیوانات وحشی مجبور نباشند برای دسترسی به آب به جاهایی كه دام اهلی است، نزدیك شوند؛ این توصیه خیلی جدی و اكید است كه تا زمان به سرانجام نرسیدن واكسیناسیون گسترده، سازمان‌های متولی در خصوص تامین آب مورد نیاز دام وحشی در مناطق تحت حفاظت خود برنامه‌ریزی مناسب داشته باشند.»
خطر ترددهای بی‌رویه،كوچ اجباری حیات وحش و گسترش بیماری با این وجود احسان سعیدی، دامپزشك حیات وحش می‌گوید: مهم‌ترین كاری كه در این برهه خاص و با این تلفات گسترده باید انجام شود، این است كه از ازدیاد بی‌رویه افراد و ورودهای غیرضروری به منطقه جلوگیری به عمل آید. حضور پرتعداد محیط‌بان‌ها در این شرایط حتی برای گشت و پیدا كردن لاشه‌ها كار درستی نیست چراكه باعث ناامن‌تر شدن زیستگاه‌ها می‌شود و در نتیجه گله‌ها ناچار به مهاجرت‌های اجباری می‌شوند و مهاجرت‌های اجباری دامنه بیماری را روز به روز گسترده‌تر و شیوع را هم بیشتر می‌كنند.
این بیماری باید به اوج برسد و از بین برود و بهتر است كه محیط‌بان‌ها الان و در این شرایط تلاش كنند كه امنیت زیستگاه بیشتر شود نه اینكه بالعكس با حضورشان باعث ناامنی و مهاجرت گله‌ها شوند.ایمان معماریان هم معتقد است كه وقتی این بیماری شایع می‌شود،كاری نمی‌توان انجام داد:«هرگونه ورود غیرعادی و تجمع در زیستگاه، سطح ایمنی و استرس را بالا می‌برد وكمكی جز مهاجرت اجباری نمی‌كند. استفاده از مواد ضد عفونی، تكان دادن لاشه و ... فقط مشكل را بیشتر می‌كند.درست است كه در زمان بیماری كاری نمی‌توان كرد؛ اما قبل و بعد بیماری باید به صورت مستمر اقدامات لازم انجام شود تا از شیوع مجدد جلوگیری شود.»
آیا گوشتخواران هم در خطر هستند؟
سوال دیگری كه مطرح است، این است كه با توجه به احتمال تغذیه گوشتخواران از لاشه‌های آلوده، آیا خطری می‌تواند متوجه گوشتخواران شود؟ احسان سعیدی، دامپزشك معتمد سازمان محیط زیست در این مورد با قاطعیت نظری نمی‌دهد و معتقد است كه در این زمینه باید از ویروس‌شناس‌ها پرسش شود؛ با این حال به نكته‌ای جالب اشاره كرده و می‌گوید:«بیماری دیستمپر، بیماری طاعون نشخواركنندگان كوچك(Peste des Petits Ruminants)، بیماری طاعون گاوی(Rinderpest) و بیماری سرخك انسانی (Measles) از یك جنس ویروس هستند، در اصل یك RNA Virus منفی از جنس Morbillivirus است كه قرابت ژنتیكی خیلی نزدیكی را در آنها سبب شده؛ حتی یك فرضیه است كه می‌گوید طاعون نشخواركنندگان صدها سال قبل از طاعون گاوی ایجاد شده بنابراین احتمال تبدیل‌های متقابل وجود دارد و این احتمال را نمی‌توان با قاطعیت رد كرد و گفت كه برای گوشتخواران خطری نیست.»
آیا احتمال انتقال این بیماری به انسان وجود دارد؟
ایمان معماریان می‌گوید:«طاعون نشخواركنندگان كوچك به انسان منتقل نمی‌شود اما در صورت مشاهده موارد مشكوك در نشخواركنندگان باید سریع به نزدیك‌ترین مراكز دامپزشكی اطلاع‌رسانی شود. توصیه ما این است كه هرگونه گزارش و نمونه‌برداری با حضور دامپزشك باشد و دامداران با واكسینه كردن دام‌های خود نه‌تنها سرمایه خود بلكه سرمایه طبیعی یك سرزمین را حفظ كنند.»
تنها راه مقابله پیشگیری است
سعیدی در خاتمه یادآور می‌شود كه گره این داستان به دست چند سازمان باز می‌شود و صرفا انتظار داشتن از محیط‌بان زیستگاه‌های مختلف حیات وحش درست نیست:«سازمان دامپزشكی وظیفه دارد كه واكسیناسیون تمام دام‌های اهلی را انجام دهد، خرید و فروش دام‌های واكسینه نشده ممنوع است نه‌تنها باید به دامدارها آموزش داده شود بلكه باید در موارد لازم برخورد قانونی هم صورت بگیرد.
سازمان منابع طبیعی باید همكاری كند تا جلوی این پروانه‌های چرای بی‌حد و حصر گرفته شود چون مشخص است كه با این ظرفیت چرای بی‌رویه، وضعیت سلامت حیات وحش نادیده گرفته شده است. تنها راه مقابله با بیماری طاعون نشخواركنندگان كوچك پیشگیری است بنابراین هیچ راهی جز جلوگیری از ورود دام‌های اهلی به مناطق و واكسینه كردن دام‌های اهلی وجود ندارد.
این را هم باید بگویم دامی هم كه واكسینه شده تا 3 الی 4 هفته باید در قرنطینه بماند نه اینكه تا واكسن زده شد، اجازه ورود حیوان را بدهند. اگر این محدودیت‌ها رعایت شود، می‌توان جلوی چنین مرگ و میرهایی را گرفت وگرنه متاسفانه باید شاهد چنین آمار تلفات بالایی باشیم و از دست رفتن حیات وحش را به نظاره بنشینیم.»
نظر شما