سلامت نیوز: 29بهمن ماه امسال كه بیاید 13 سال تمام از حادثه انفجار قطار در ایستگاه خیام در نیشابور می‌گذرد. حادثه‌یی كه در آن بیش از 320 نفر از هموطنان كشته و تعداد زیادی از آنها نیز مجروح شدند و یك روستا هم از بین رفت.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه تعادل، در طول این سال‌ها بسیاری از كارشناسان و متخصصان ریلی به بررسی دلایل وقوع این حادثه پرداخته‌ و دلایل مختلفی را نیز برای وقوع این حادثه مطرح كرده‌اند.

همان زمان شركت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران با انتشار گزارشی علت وقوع حادثه انفجار قطار در ایستگاه خیام نیشابور را رها شدن ناگهانی ترمز دستی واگن‌ها اعلام كرد. بر اساس بیانیه شركت راه‌آهن تحقیقات نشان داده كه ترمزهای دستی واگن‌ها بسته و كفش خط نیز زیر چرخ‌ها قرار داده شده بود، اما بنا به عللی كه تاكنون به‌طور قطعی مشخص نشده قطار به‌طور ناگهانی به حركت درآمد.

 همچنین بنا بر این گزارش، براساس مدارك و شواهد موجود در ساعت 4:10 بامداد روز چهارشنبه 29 اسفند تعداد 51 دستگاه واگن باری با محمولاتی شامل گوگرد، پنبه، كود شیمیایی و مواد سوختی (نفتا) كه به جهت ترافیك سنگین قطارهای مسافری در آن ایام در ایستگاه ابومسلم متوقف شده بود و قرار بود این واگن‌ها پس از اعزام لكوموتیو به محل در قطارهای تفكیكی تنظیم و به مبادی مختلف مورد تقاضای صاحبان كالا اعزام شود كه با وجود اینكه بر اساس تحقیقات به عمل آمده و قرائن، ترمزهای دستی واگن‌ها بسته و كفش خط نیز در زیر چرخ‌ها قرار داده شده بود، بنا به عللی كه تاكنون بطور قطعی مشخص نشده، قطار بطور ناگهانی به حركت درآمده و به لحاظ شیب منطقه، واگن‌ها پس از خروج از خط فرعی و قرار گرفتن در مسیر خط اصلی به سمت ایستگاه كاشمر به حركت در می‌آیند كه در نهایت متاسفانه تلاش ماموران كشیك وقت برای متوقف كردن واگن‌ها به نتیجه نمی‌رسد و بلافاصله بر اساس مقررات و ضوابط موجود موضوع فرار واگن‌ها به كنترل ترافیك مشهد اعلام و عملیات مقابله با این موضوع و جلوگیری از برخورد واگن‌ها با قطارهای مسافری كه در همان ساعات در منطقه، از تهران به سوی مشهد در حركت بودند آغاز می‌شود، كه با تلاش ماموران مستقر در ایستگاه‌های كاشمر و خیام، دو قطار مسافری (بنیاد و فوق‌العاده دوم تهران‌_ مشهد) از مسیر واگن‌های فراری به خطوط مطمئن فرعی ایستگاه‌ها هدایت می‌شود. اما با این حال تعدادی از واگن‌های باردار در قوس ورودی ایستگاه خیام از خط خارج و پس از واژگون شدن به سایر واگن‌های متوقف در خط كناری ایستگاه خیام برخورد و دچار آتش‌سوزی می‌شوند.

گزارش راه‌آهن تا اینجا چندان سوال‌برانگیز نیست اما مشكل از جایی شروع می‌شود كه راه‌آهن در گزارش خود حمل محمولات این قطار كه شامل گوگرد، پنبه، كود شیمیایی و مواد سوختی (نفتا) بوده تابع مقررات حمل‌ونقل ریلی دانسته است اما راه‌آهن در هیچ‌جای گزارش خود به نوع كود شیمیایی كه توسط این قطار حمل می‌شده و عدم توجه به نگهداری این ماده شیمیایی در زمان توقف چند ساعته قطار نكرده است. زیرا بر اساس قوانین شیمی نیترات آمونیوم در شرایط سكون به دلیل توقف قطار گرم شده و به ماده انفجاری مهلكی تبدیل می‌شود. درست است كه حمل كود شیمیایی برخلاف هیچ كدام از قوانین بین‌المللی حمل‌ونقل نیست اما نحوه نگهداری نیترات آمونیوم در زمانی كه قطار متوقف شده بود باید مورد توجه مسوولان راه‌آهن در استان قرار می‌گرفت.



 عدم افشای نوع محموله

یكی از افرادی كه پس از وقوع حادثه درخصوص علل وقوع آن به اظهارنظر پرداخت مرحوم بیژن دفتری پدر امداد و نجات ایران بود.

وی همان زمان با اعلام اینكه در اظهارات یكی از معاونت‌های وقت وزارت راه و ترابری كه برای ادای توضیحات به مجلس فراخوانده شده بود، شنیده بود كه صاحبان محموله قطار چون می‌دانستند هزینه حمل این‌گونه محموله‌ها كه مواد خطرناك تلقی می‌شوند گران‌تر است، از افشای نوع محموله خودداری كرده‌اند!

مرحوم دفتری با اعلام اینكه مسوولان بخش‌های حمل‌ونقل، ترخیص‌كنندگان كالا از بنادر و گمرك باید حتما نوع و مشخصات كامل محموله‌ها را در بارنامه‌های رسمی قید می‌كردند اظهار كرده بود كه این مقام مسوول در اظهارات دیگر خود گفته كه این مواد اصلا جزو مواد خطرناك نبوده‌اند! پس مشخص نیست كه چه چیزی در این قطار موجب انفجار شده است.



 سهل‌انگاری ماموران سیر و حركت

جبار علی ذاكری رییس انجمن مهندسی حمل‌ونقل ریلی در گفت‌وگو با «تعادل» با اشاره به اینكه سانحه ریلی كه در سال 1382 اتفاق افتاد به‌دلیل سهل‌انگاری ماموران سیر و حركت در مهار واگن‌هایی كه در ایستگاه متوقف كرده بودند و به‌خاطر فرار قطار اتفاق افتاد تصریح كرد: در آن زمان به‌دلیل خرابی لكوموتیو مسافری در همان محور كه اتفاق نادری نیز بود مسوولان ریلی منطقه مجبور می‌شوند تا لكوموتیو قطار باری را باز كرده و به قطار مسافری متصل كنند تا این قطار بتواند به حركت خود ادامه دهد.

ذاكری ادامه داد: از آنجا كه این قطار باری حدود 24ساعت در ایستگاه محلی متوقف شده بود، مواد شیمیایی كه توسط این قطار حمل می‌شدند دچار حادثه شده و در حركت به سمت ایستگاه بعدی و موقع خروج از خط دچار مشكل شده است.

رییس انجمن مهندسی حمل‌ونقل ریلی ایران توضیح داد: از سوی دیگر تركیب كود شیمیایی نفتا و پنبه كه همگی از مواد قابل اشتعال هستند و تبدیل آنها به ماده منفجره نیز از دیگر عوامل وقوع انفجار در این قطار بوده است.

جبارعلی ذاكری افزود: همان زمان نیز بسیاری از كارشناسان ریلی اعلام كردند كه كود شیمیایی كه توسط این قطار حمل می‌شده است، به‌دلیل توقف 24ساعته قطار و نگهداری این مواد در محیط سربسته و در دمای بالا به مواد منفجره تبدیل شده و انفجاری معادل انفجار 180 تن تی ان تی را صورت داده است.

این كارشناس ریلی ادامه داد: حادثه‌یی كه برای قطار باری در ایستگاه خیام در نزدیكی شهر نیشابور اتفاق افتاد، اتفاق بسیار بزرگ و با اهمیتی بود، زیرا تا آن زمان در كشور موارد مشابه انفجار قطار به وقوع نپیوسته بود.

رییس انجمن مهندسی حمل‌ونقل ریلی ایران در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به اینكه ما در بحث اتفاقاتی كه برای قطارها در حمل‌ونقل ریلی می‌افتد یك سانحه داریم و یك حادثه بعد از سانحه ادامه داد: این سانحه ریلی به دلیل سهل‌انگاری مامور سیر و حركتی در مهار واگن‌های متوقف شده به وقوع پیوسته اما حادثه‌یی كه بعد از آن اتفاق افتاد (انفجار قطار)، حادثه‌یی بوده كه لازم است در بخش مدیریت بحران بررسی شود

وی افزود: زیرا لازم است این مساله بررسی شود كه اگر سانحه ریلی اتفاق افتاد چگونه می‌توان از وقوع حادثه بعد از آن جلوگیری كرد.

جبارعلی ذاكری درخصوص بالا بودن تعداد كشته‌های این حادثه نیز به «تعادل» گفت: از آنجا كه این قطار باری بوده و مسافربری نبوده كشته شده‌های آن نیز از مسافران این قطار نبوده‌اند بلكه افراد كشته شده كسانی بودند كه یا برای كمك به سانحه ریلی آمده بودند یا به گفته رسانه‌ها مردم و ساكنان روستایی بودند كه این سانحه در نزدیكی آن به وقوع پیوسته بود و پس از انفجار تعداد زیادی از آنها تحت تاثیر موج انفجار كشته و زخمی شدند.

این كارشناس ریلی تاكید كرد: مجموع این موارد در كار هم به این معناست كه سانحه ریلی كه در ابتدا اتفاق افتاده كشته نداده بوده بلكه این مجروحان و كشته شده‌ها به حادثه‌یی (انفجار قطار حاوی مواد شیمیایی) مربوط می‌شوند كه بعد از وقوع سانحه اتفاق افتاده است.

رییس انجمن مهندسی حمل‌ونقل ریلی ایران تصریح كرد: اتفاقی كه برای قطار در ایستگاه خیام افتاد با سانحه ریلی كه به‌تازگی برای قطارهای مسافربری در ایستگاه هفت‌خوان شاهرود اتفاق افتاد و حوادثی كه بعد از این دو سانحه ریلی برای هر دو قطار شاهرود و نیشابور افتاد به یكدیگر از آن جهت شباهت دارد كه درخصوص هر دو حادثه لازم است تا در بحث مدیریت بحران بیشتر تامل و كنكاش صورت بگیرد تا از حوادثی كه پس از وقوع سانحه قطار اتفاق می‌افتد جلوگیری شود.

درنهایت با اینكه سال‌هاست از وقوع انفجار قطار در ایستگاه خیام در نزدیكی نیشابور می‌‌گذرد اما هنوز كه هنوز است دلیل وقوع این حادثه و سهل‌انگاری ماموران در بارگیری مواد شیمیایی خطرناك و قابل اشتعال و همچنین عدم بررسی ترمز‌های قطار برای اطمینان از سالم بودن آنها در هاله‌یی از ابهام وجود دارد.

بررسی دلایل وقوع این حادثه از این جهت دارای اهمیت است كه لازم است تا مواردی كه موجب وقوع آن شده‌اند از ریشه حل شود تا دیگر شاهد چنین حوادث تلخی در بخش ریلی كشور كه یكی از امن‌ترین روش‌های حمل‌ونقلی در جهان است نباشیم.