به گزارش سلامت نیوز به نقل از پیام ما در دهه‌های اخیر، خشکی رودخانه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی به یکی از بزرگترین چالش‌های محیط‌زیستی اصفهان تبدیل‌ شده است. کاهش بارندگی، سوءمدیریت منابع آبی و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی ازجمله عواملی است که منجر به خشک شدن این دو عنصر حیاتی در قلب فلات ایران شده‌اند. این امر نه‌تنها زندگی موجودات زنده وابسته به این اکوسیستم‌ها را تهدید، بلکه سلامت و رفاه شهروندان اصفهانی و استان‌های هم‌جوار را نیز به خطر انداخته است. در چنین شرایط بحرانی، آگاهی‌رسانی و جلب مشارکت عمومی برای حفاظت و احیای این اکوسیستم‌ ارزشمند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این میان، هنر، به‌ویژه هنر تئاتر، می‌تواند نقش مؤثری در افزایش آگاهی و ایجاد حساسیت در جامعه نسبت به مسائل محیط‌زیستی داشته باشد.

هنر تئاتر با استفاده از داستان و احساسات، می‌تواند مسائل پیچیده محیط‌زیستی را به زبانی ساده و قابل‌فهم برای عموم مردم بیان کند. تئاتر می‌تواند مخاطبان را درگیر داستان‌هایی کند که شخصیت‌های آن با مشکلات واقعی ناشی از خشکسالی، ریزگردها و مهاجرت دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این حس همدلی، بیشتر از آمار و گزارش‌های علمی، می‌تواند مخاطب را به اقدام وادارد.
به بیان دیگر، هنر نمایش می‌تواند با بهره‌گیری از عناصر فرهنگی بومی، نقش مهمی در ایجاد حساسیت در مناطق مختلف داشته باشد. زمانی که شهروندان می‌بینند که میراث فرهنگی و طبیعی‌شان در خطر است، واکنش بهتری نشان می‌دهند و بیشتر درگیر حل مسئله می‌شوند. برخلاف سخنرانی‌ها یا مقالات علمی که ممکن است مخاطب محدودی داشته باشند، تئاتر می‌تواند گروه‌های مختلف جامعه از کودکان تا سالمندان را درگیر کند.
همچنین، هنر علاوه‌بر آگاهی‌بخشی، انگیزه و امید به تغییر ایجاد می‌کند. وقتی یک تئاتر در کنار بیان مشکل راهکارهایی برای مقابله با خشکسالی و حفظ تالاب ارائه می‌کند و مخاطبان احساس می‌کنند می‌توانند بخشی از راه‌حل باشند، این موضوع می‌تواند منجر به تغییر رفتار و مطالبه‌گری اجتماعی شود.
*تئاتر؛ ابزاری قدرتمند برای آگاهی‌بخشی
«امیر فرح‌نسب»، دکترای تخصصی علوم و مهندسی محیط‌زیست و مجری طرح ظرفیت‌سازی و آگاهی‌رسانی CEPA است. او باهدف مشارکت ذی‌نفعان در حفاظت، احیا و بهره‌برداری پایدار تالاب بین‌المللی گاوخونی، با همکاری «محمدرضا رهبری»، نویسنده و کارگردان تئاتر، ایده‌پرداز تئاتر «سکوت به‌وقت تماشای فلامینگوی بهاری» است که برای نخستین‌بار در منطقه ورزنه اصفهان به صحنه رفته است.
تئاتری که با رویکردی تعاملی و مسئله‌محور به موضوع تالاب گاوخونی و زاینده‌رود پرداخته و تلاش دارد تا با استفاده از هنر نمایش، آگاهی عمومی را در مورد اهمیت این اکوسیستم‌ افزایش دهد و مخاطبان را به مشارکت در حفاظت و احیای آن‌ تشویق کند.
فرح‌نسب در مورد این طرح و نقش هنر در آگاهی‌رسانی به شهروندان می‌گوید: کنوانسیون رامسر؛ پیمانی بین‌المللی برای حفاظت از تالاب‌ها و حیوانات و گیاهان وابسته به آنها (به‌ویژه پرندگان آبزی) است. این کنوانسیون از سه کمیته اصلی تشکیل‌شده است که عبارتند از: کمیته دائم کنوانسیون رامسر (S.C.)، کمیته علمی و فنی (STRP) و کمیته ارتباطات، آموزش، مشارکت و آگاه‌سازی عمومی (CEPA). طرحی که در شهر تالابی ورزنه اجرا شد، مبتنی‌بر معیارهای کمیته ارتباطات، آموزش، مشارکت و آگاه‌سازی عمومی بود. یکی از اقدام‌های مهمی که در دنیا برای حفاظت از یک اکوسیستم ازدست‌رفته انجام می‌دهند، آگاهی‌رسانی جوامع محلی درباره آنچه باید از آن اکوسیستم بدانند، حقوق عامه‌ خود را بشناسند و یک مطالبه‌گر باشند و همچنین برای احیای آن اکوسیستم سنجیده مشارکت داشته باشند، آموزش، آگاهی‌رسانی و ارائه‌ راهکارهای اجرایی برای این جوامع بسیار حائز اهمیت است تا به پایداری سرزمینِ خود کمک کنند.
جامعه‌ مورد هدف، معلّمان، دانشجو معلمان و دانش آموزان بومی شهر تالابی ورزنه بودند که به‌مدت دو ماه آموزش‌هایی با ادبیات جامعه محلی به آنها داده شد. آموزش‌هایی اثربخش و کاربردی که بتوانند در کلاس‌های درسشان، به دانش‌آموزانِ خود با ادبیاتی روان‌تر، آموزش دهند و این زنجیره را گسترش دهند.
به‌گفته فرح‌نسب در این برنامه، ۲۷ سرفصل از مباحث علمی مرتبط با آشنایی با تالاب و ساختار تشکیل آن، از جمله کویر، بیابان، گردشگری فرهنگی، طبیعت‌گردی، زمین‌گردشگری، آشنایی با چینه و فسیل‌شناسی منطقه، تنوع زیستی گیاهی و جانوری و… گنجانده شده است. همچنین، مباحث کاربردی، روش‌های تغییر نگرش، مباحث آشنایی با شیوه‌های مدیریت مشارکتی، آشنایی با نسل z و شیوه‌ تعامل و برقراری ارتباط با این نسل و مباحث و کارگاه‌های عملی مشارکتی و تعاملیِ متعدد دیگری هم در این برنامه بود که از دریچه‌ بازی، هم‌فکری، تکمیل پرسشنامه‌های گوناگون، پیش‌آزمون و پس‌آزمون، مخاطبان را به مدل‌های مدنظر طبق استانداردهای مطالعه‌شده‌ جهانی هدایت می‌کرد، به آنها آموزش داده شد.
خروجیِ این برنامه‌ آموزشی-مشارکتی شامل چندین پروژه بود. نخستین مستند تالاب بین‌المللی گاوخونی به‌نام «خشم مادر»، نخستین پویانمایی تالاب بین‌المللی گاوخونی با نام «غول خُفته»، نخستین موشن‌گرافی تالاب بین‌المللی گاوخونی، کارت‌پستال‌های تالاب بین‌المللی گاوخونی، نخستین پادکست تالاب بین‌المللی گاوخونی، نخستین دیاگرام مشارکت جوامع محلی، کتاب تالاب بین‌المللی گاوخونی، سوگندنامه‌ تالاب و نخستین تئاتر تالاب بین‌المللی گاوخونی با عنوان «سکوت به‌وقت تماشای فلامینگوی بهاری» تولید شد.
*نمایش تأثیرات بحران خشکسالی بر مردم
نمایش «سکوت به‌وقت تماشای فلامینگوی بهاری»، به نویسندگی و کارگردانی «محمدرضا رهبری»، یکی از دستاوردهای این طرح است. این نمایش که برای اولین‌بار در کشور با موضوع تالاب گاوخونی از اول تا پایان بهمن‌ماه در خانه هنرمندان اصفهان به روی صحنه می‌رود، در تلاش است تا با استفاده از زبان هنر و نمایش، پیام‌های محیط‌زیستی را به مخاطبان منتقل می‌کند.
رهبری در توضیح این نمایش می‌گوید: تئاتر نمایش «سکوت به‌وقت تماشای فلامینگوی بهاری» یک نمایش تعاملی و مسئله‌محور است که مسئله‌اش تالاب گاوخونی و زاینده‌رود و تأثیرات جسمی و روحی آن بر آدم‌ها است. روش اجرا، روش تعاملی است. از ابتدای نمایش، شخصیت‌هایی در داستان هستند که از نقششان خارج می‌شوند تا تعقل تماشاگر را به‌کار بگیرند. دو شاهد از میان تماشاگران بر روی صحنه حضور پیدا می‌کنند و گفت‌وگوی جمعی پیرامون زاینده‌رود، تالاب گاوخونی و محیط‌زیست اصفهان شکل می‌گیرد و این گفت‌وگو تا زمانی که تماشاگران در صحنه حضور داشته باشند، ادامه دارد.
به‌گفته رهبری، این نمایش نه‌تنها خشکی تالاب گاوخونی و زاینده‌رود بلکه تأثیرات این بحران را بر زندگی مردم، از جمله مهاجرت اجباری، از دست دادن شغل و سلامت روانی نیز به تصویر می‌کشد. با استفاده از عناصر فرهنگی بومی و زبان ساده، نمایش توانسته است مخاطبان را به‌طور عمیق درگیر کند و حس همدلی و مسئولیت‌پذیری را در آنها برانگیزاند.
خشکی زاینده‌رود و تالاب گاوخونی تنها یک بحران محیط‌زیستی نیست، بلکه تهدیدی برای هویت فرهنگی، سلامت و معیشت مردم اصفهان است. در این شرایط، هنر و به‌ویژه تئاتر، به‌عنوان ابزاری قدرتمند برای آگاهی‌بخشی و ایجاد حساسیت، می‌تواند نقش مهمی در جلب مشارکت عمومی و ایجاد تغییرات پایدار ایفا کند. نمایش سکوت به‌وقت تماشای فلامینگوی بهاری» نمونه‌ای موفق از این تلاش‌هاست که نشان می‌دهد هنر می‌تواند پلی بین آگاهی و اقدام باشد.