به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شهروند، افراد محلی می‌گویند در ١٠ سال گذشته بیش از ۵۰ نفر بر اثر افتادن در این هوتک‌ها جان خون را از دست داده‌اند،به همین دلیل نیز در سه سال دولت شهید رئیسی اقدامات خوبی برای حل معضل هوتک‌ها مثل حصارکشی انجام شد.با وجود این بازهم نیاز به تدابیر بیشتری برای کاهش صدمات این هوتک‌ها وجود دارد.
هوتک‌ها جزء فرهنگ روستاها در جنوب سیستان‌وبلوچستان به شمار می‌رود. اهالی دشتیاری، پلان، پیر سهراب، تلنگ، باهوکلات، عورکی، دلگان‌ها و کلانی آب آشامیدنی احشام و مصرف روستایی خود را از همین هوتک‌ها تأمین می‌کنند، اما این هوتک‌ها در کنار مواهبی که برای روستاییان دارد، گاهی رخت عزا بر تن‌شان می‌کند.
رستم کریمی‌نژاد، کارشناس حوزه محیط‌زیست و شورایاری محله دشتیاری سال‌هاست در حوزه هوتک‌ها فعالیت کرده، از مشکلات این محدوده نوشته و بارها و بارها به سازمان‌ها و ارگان‌های متولی مراجعه کرده است. به قول خودش پیگیری شورایاری‌ها در دو سال گذشته منتهی به این شد که دور تا دور بسیاری از این هوتک‌ها حصارکشی شود.
او که معتقد است هوتک جزء جدایی‌ناپذیر فرهنگ مردم در جنوب سیستان‌وبلوچستان به شمار می‌رود، ادامه می‌دهد: «هوتک‌ها گودال‌های بزرگی در روستاها و شهرهای جنوب بلوچستان هستند که برای ذخیره آب از آنها استفاده می‌شود چراکه خاک‌ها در این محدوده آب را جذب نمی‌کنند و نفوذناپذیر هستند و شرایط خاک می‌تواند برای مدت‌های طولانی آب را داخل این هوتک‌ها نگه دارد. خود بلوچ‌ها به این گودال‌ها هوتِگ می‌گویند درواقع یک راه سنتی است برای نگهداشت آب، مهار و کنترل و بهره‌برداری از سیلاب‌ها.»
کریمی‌نژاد که سال‌ها در این حوزه تحقیق کرده به این موضوع اشاره می‌کند که «در ۴۳۰ روستا در جنوب بلوچستان هوتک وجود دارد و تعداد این هوتک‌ها تا دو هزار مورد هم می‌رسد که آب این هوتک‌ها علاوه بر آب باران از سه رودخانه کاجو، باهوکلات و یلنگ تأمین می‌شود.»
هوتک‌ها گاهی ۲۰ متر ارتفاع دارند
هوتک‌ها بسته به‌مدت زمان ساخت‌شان عمق‌های مختلفی دارند اصولاً هوتک‌های قدیمی‌تر عمق‌های بیشتری دارند و گاهی عمق آنها به ۲۰ متر هم می‌رسد، اما جدیدها عمق کمتری بین ۸ تا ۱۵ متر دارند.این را کریمی‌نژاد تأکید می‌کند و می‌گوید: «هرجا که آب باشد آبادانی هم هست و به همین دلیل در اطراف این هوتک‌ها درختان چَش و خرما رشد پیدا می‌کنند که در رشد اقتصادی منطقه دشتیاری و چابهار بسیار تأثیرگذار است و در توسعه و رونق لنج‌سازی، تأمین علوفه، خوراک دام و تولید زغال نیز بی‌تأثیر نیست.»
او که تاریخ ساخت هوتک‌ها را چندین هزار سال قبل از اسلام می‌داند و بر این موضوع تأکید دارد که گودال‌های حفرشده با اشکال هندسی دایره، مستطیل و مربع است که در زمینی با بافت ریزدانه توسط بومیان منطقه ساخته شده و اطراف آن دیواره خاکی با ارتفاع حدود یک تا ۲ متر ایجاد می‌شود که درواقع نوعی طرح آبخیزداری به شمار می‌رود. این شورایار بخش دشتیاری به این موضوع اشاره می‌کند که «دو نوع هوتک وجود دارد یک گروه از خانه‌های روستاییان با فاصله و یک گروه هم در کنار محل زندگی روستاییان ساخته می‌شود.
این هوتک‌های کوچک به این دلیل به‌وجود می‌آیند که روستاییان می‌خواهند خانه‌های خود را یک تا دو متر بالاتر از سطح زمین بسازند تا در زمان سیلاب‌ها دچار آسیب نشوند به همین دلیل خاک‌های اطراف خانه را تا حدودی می‌کنند و به همین دلیل هوتک‌های کوچکی در کنار خانه‌ها ایجاد می‌شود که خطرناک هم هستند.»
کریمی‌نژاد با تأکید بر اینکه هم‌اکنون بیشتر هوتک‌ها حصارکشی شده‌اند، ادامه می‌دهد: «اما این باعث نشده که از میزان حوادث کم شود،زیرا وقتی سطح آب هوتک‌ها کم می‌شود خاک اطراف هوتک حالت لزج‌مانند می‌شود و بیشترِ علت فوت هم لیزخوردن افراد در همین قسمت از هوتک‌هاست. در ١٠ سال گذشته بیش از ۵۰ نفر در ۵ ماه اخیر نیز ۷ نفر از همشهریان‌مان بر اثر افتادن در این هوتک‌ها جان‌شان را از دست داده‌اند.» درواقع وقتی بچه‌ها برای برداشتن آب یا آب‌بازی به محدوده هوتک‌ها وارد می‌شوند، لیز می‌خورند و از آنجا که بیشترشان شنا بلد نیستند و عمق این هوتک‌ها نیز زیاد است در آب غرق می‌شوند.
دام‌ها نیز قربانیان هوتک
البته این هوتک‌ها تنها جان انسان‌ها را نمی‌گیرد و احشام زیادی نیز در این هوتک‌ها تلف شده‌اند که خسارت مالی‌اش برای روستاییان بر جای مانده است.کریمی‌نژاد به این موضوع نیز اشاره می‌کند که «هم‌اکنون تعداد زیادی از روستاهایی که هوتک دارند با کمک خیرین و دولت در سه سال گذشته لوله‌کشی شده‌اند، اما نکته اینجاست آبی که در لوله‌ها جریان پیدا می‌کند، مستقیم از آب سد است و درواقع تصفیه نشده است و قاعدتا آلودگی زیادی به همراه دارد. هرچند که هم‌اکنون تصفیه‌خانه‌هایی در حال ساخت است، اما کمی زمان می‌برد و باید برای حل این مشکل برنامه‌ای درنظر گرفت.»
هوتک‌ها منبع آب کشاورزی روستاییان
محمد کریم بلوچ، یکی از روستاییان و شورای روستای پیرسهراب چابهار به «شهروند» این موضوع را گوشزد می‌کند که ۹۹ درصد از مردم در این منطقه کشاورز هستند و این هوتک‌ها مهم‌ترین منبع آب کشاورزی برای آنها به شمار می‌رود. به همین دلیل ساماندهی و برنامه‌ریزی مناسب برای هوتگ‌ها از نیازهای ضروری منطقه است، زیرا در آن صورت میتوان از نعمت آن برای توسعه کشاورزی، آشامیدنی انسان و دام، کشت گلخانه‌ای و شست‌وشو استفاده بهینه و از بروز حوادثی نظیر غرق‌شدگی کودکان و احشام جلوگیری کرد.
او که یکی از فرزندان پسرخاله‌اش را در همین هوتک‌ها از دست داده است، ادامه می‌دهد: « خیلی سخت است که بچه ۸ ساله برای آوردن آب سمت هوتک برود و دیگر بازنگردد. متأسفانه هوتک‌ها با همه نکات مثبتی که با خود به همراه دارد، اما حادثه‌ساز هم هستند چرا که عمق‌شان بسیار زیاد است و باید فرد حتماً شناگر ماهری باشد که بتواند خود را از آنجا بیرون بکشد. البته نمی‌توان انتظار داشت که هوتک‌ها به‌طور کلی جمع‌آوری شود چراکه جزء فرهنگ بومی مردم است و فواید زیادی هم دارد اما ساماندهی هوتگ‌ها با استفاده از نظرات و تجربیات افراد بومی می‌تواند روستاها را از خشکسالی و کمبود آب رهایی بخشد و مانع بروز برخی مشکلات شود.»
برخی هوتک‌ها بلااستفاده هستند
او به این موضوع اشاره می‌کند که حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ هوتک هم‌اکنون بلااستفاده هستند و باید حتماً حصارکشی شوند و مانع از ایجاد مشکل برای اهالی روستاها شوند. و تاکید می‌کند:«از زمان شروع دولت شهید رئیسی توجه به این بخش بیشتر شد و با کمک خیرین تعداد زیادی از این هوتک‌ها حصارکشی شد اما هنوز هم تعداد زیادی از هوتک‌ها بدون حصار باقی مانده‌اند.»
آموزش باید در راس برنامه های باشد
فرامرز مبارکی سرپرست منابع طبیعی و آبخیزداری چابهار نیز به شهروند توضیح می‌دهد که «نسبت به سال‌های گذشته آمار مرگ و میر کودکان و اهالی این روستاها کاهش پیدا کرده است اما همین میزانی هم که رخ می‌دهد بسیار تلخ است و نباید اتفاق بیفتد. »او می‌گوید: « آموزش‌های لازم برای استفاده درست از این هوتک‌ها از سوی شورایاران، معتمدان و همیاران طبیعت به اهالی منطقه داده شده است تا کودکان زیاد به این هوتک‌ها نزدیک نشوند. »
سرپرست منابع طبیعی و آبخیزداری چابهار با بیان اینکه نمایندگان مجلس استان برای حل بحران آب در این منطقه تلاش زیادی کردند ادامه می‌دهد:« بسیاری از مناطق لوله کشی شده‌اند اما آبی که از این لوله‌ها به منازل منتقل می‌شود تصفیه نشده است اما منابع آبی که مردم از ان استفاده می‌کنند توسط اداره بهداشت گند زدایی می‌شود و آب قابل شرب به دست مردم می‌رسد».
او با تأکید بر اینکه شهرستانهای چابهار ،دشتیاری،کنارک معدود شهرستانهای در کشور است که قنات ندارند ادامه می‌دهد: «این هوتک‌ها می‌تواند منبع خوبی برای کشاورزی منطقه باشد به همین دلیل باید ردیف اعتباری خوبی برای آنها در نظر گرفته شود چرا که سبب شده که از طریق ذخیره سازی آب باران مردم این مناطق با استفاده از پمپاژ ،آب را بر سر اراضی کشاورزی خود بیاورند و با عنایت به اینکه این مناطق به گلخانه طبیعی کشور با توجه به اینکه مصرف انرژی در این مناطق علی الخصوص شهرستان چابهار صفر است مشهور می باشند میتوان از هوتک ها در جهت تامین آب کشاورزان استفاده بهینه کرد .
از سوی دیگر اداره شیلات هم در برخی از این هوتک‌ها می‌تواند بچه ماهی رهاسازی کند و این می‌تواند در ایجاد اشتغال و زندگی مردم تأثیرگذار باشد هوتک‌ها سبب رشد درختان مثمر و یا غیر مثمر دراین محدوده شده و کشاورزی را رونق داده‌اند اما با این بعضاً در برخی از هوتک ها هم متاسفانه مشکلاتی مانند غرق شدگی بچه‌ها را هم داریم که باید تدابیری برای حل این معضل‌اندیشیده شود ».
هوتک‌ها هر سه تا پنج سال باید لایروبی شونداو به بحث لایروبی این هوتک‌ها هم اشاره کرده و ادامه می‌دهد: « برای لایروبی، رسوب‌برداری، حصارکشی، بهسازی و مرمت و یا ساخت هر هوتگ معمولاً چیزی حدود دو تا سه میلیارد تومان (بستگی به حجم آن) باید هزینه شود که میتوان سال‌ها از آن بهره‌برداری کرد».
سرپرست اداره منابع طبیعی چابهار با بیان اینکه هوتگ‌ها عمر مفید بسیار بالایی دارند و با هزینه پایین ساخته می‌شوند، خاطر نشان می‌کند: « حمایت دستگاه‌های اجرایی به لحاظ تهیه ماشین آلات، طراحی و مطالعه، مکان سنجی، تخصیص اعتبار مورد نیاز تأثیر ارزنده‌ای بر حفظ، احیاء و ترویج این روش سنتی و بهره‌برداری از سیلاب خواهد داشت».
هوتک‌ها باید لایروبی شوند
او به بحث لایروبی این هوتک‌ها هم اشاره کرده و ادامه می‌دهد: «برای لایروبی، رسوب‌برداری، حصارکشی، بهسازی و مرمت یا ساخت هر هوتگ معمولاً ۵۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان (بستگی به حجم آن) باید هزینه شود که میتوان سال‌ها از آن بهره‌برداری کرد.» رئیس اداره منابع طبیعی چابهار با بیان اینکه هوتگ‌ها عمر مفید بسیار بالایی دارند و با هزینه پایین ساخته می‌شوند، خاطرنشان می‌کند: «حمایت دستگاه‌های اجرایی به لحاظ تهیه ماشین‌آلات، طراحی و مطالعه، مکان‌سنجی، تخصیص اعتبار موردنیاز تأثیر ارزنده‌ای بر حفظ، احیاء و ترویج این روش سنتی و بهره‌برداری از سیلاب خواهد داشت.»
ساماندهی هوتگ‌های چابهار
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست چابهار نیز می‌گوید: «آبِ هوتگ برای استفاده زیست‌محیطی و جلوگیری از فرسایش خاک و تثبیت شن‌های روان و جلوگیری از افزایش گردوخاک مؤثر است و موجب افزایش و رویش انواع گیاهان می‌شود، برای همین پروژه ساماندهی و تقویت نظام عرفی استفاده از هوتگ‌ها به‌عنوان منبع آب جامعه محلی روستای کلانی و حیات‌وحش در حاشیه تالاب بین‌المللی خلیج گواتر و خور باهوی این شهرستان آغاز شده است.»
اشرفعلی حسینی با تأکید بر اینکه این ساماندهی می‌تواند مشکلات مردم در این محدوده را برطرف کند، تصریح می‌کند که هوتک‌ها حین اینکه می‌توانند منبعی برای حفظ محیط‌زیست و گسترش کشاورزی باشند، می‌توانند خطرآفرین هم باشند که برای حل این مشکل حصارکشی اطراف هوتک‌ها انجام شده که آمار تلفات و مرگ‌ومیر را به‌شدت کاهش داده است.
هوتک‌ها ذخیره‌ساز آب روستاها
علی‌اکبر آقایی، رئیس آب و فاضلاب چابهار به «شهروند» می‌گوید: « به‌دلیل شرایط اقلیمی و منابع مالی در این منطقه هوتک‌ها به‌عنوان ذخیره‌گاه‌های آب استفاده می‌شود، اما از سه سال قبل بحث ساماندهی این هوتک‌ها جدی شده است چراکه منبع آب مردم روستاهاست.»او ادامه می‌دهد: «با لوله‌کشی بیش از یک‌هزار و ٧٣٠کیلومتر شبکه انتقال آب هوتک‌ها کاربرد شرب‌شان را از دست می‌دهند، اما هنوز هم به‌دلیل آنکه تصفیه‌خانه‌ها به راه نیفتاده از این هوتک‌ها استفاده می‌شود.
هم‌اکنون ٢١فیلتر بر سر راه شبکه آبرسانی قرار گرفته‌اند که کار تصفیه سریع را انجام می‌دهند. درواقع کلرزنی انجام می‌شود تا مشکلی برای مصرف آب شرب پیش نیاید، اما با وجود این بیش از ٣٧درصد از روستاها در این بخش هنوز با تانکر آبرسانی می‌شود که امیدواریم این آمار در سال پیش رو کاهش پیدا کند.»
اعتبارات لازم برای ایمنی هوتک‌ها
هوتک‌ها جزء جدایی‌نشدنی فرهنگ مردم روستاها و شهرهای جنوب بلوچستان و سال‌های سال است که مردم از این منابع برای مصرف روزانه، کشاورزی و دامداری استفاده می‌کنند.این موضوعی است که محمدعلی رأفت، فرماندار دشتیاری به آن اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: «آمار هوتک‌ها در این مناطق بالاست و چند سالی است که در طرح و برنامه‌های ما قرار گرفته‌اند. مدتی است که شرکت نفت نیز به بحث هوتک‌ها ورود پیدا کرده و اعتباراتی را برای حصارکشی این هوتک‌ها درنظر گرفته است.»
رأفت توضیح می‌دهد که بیشتر حوادث در زمان سیلاب رخ می‌دهد چرا که هوتک‌هایی که در کنار خانه‌ها درست می‌شوند پر از آب شده و به همین دلیل زمین اطراف آن هم سست شده و بیشتر سبب لیزخوردگی و غرق‌شدگی افراد می‌شود. فرماندار دشتیاری با اشاره به اینکه هوتک‌هایی که از خانه‌ها فاصله دارند اصولاً عمق بیشتری نسبت به هوتک‌های حاشیه‌ای خانه‌ها دارند، ادامه می‌دهد: «تعدادی از هوتک‌ها حصارکشی شده‌اند، اما نیمی از آنها نیز به همان حالت باقی مانده و همچنان خطرناکند.»
او با اشاره به اینکه در حال حاضر بسیاری از روستاها لوله‌کشی شده‌اند، اما برخی از روستاها نیز به وسیله تانکر آبرسانی می‌شود ادامه می‌دهد: «در سه سال گذشته جهش خوبی در حوزه شبکه آبرسانی داشته و اتفاقات خوبی در این بخش انجام شده است، اما با این حال در روستاهایی هم که آب، لوله‌کشی شده باز هم با تانکر آبرسان می‌شود، چراکه آب داخل لوله‌ها خام است و بهره‌برداری از تصفیه‌خانه‌ها زمانبر است اما با این حال، کار تصفیه‌خانه در حال اتمام است و هم‌اکنون ١٠ دستگاه کلرزنی تهیه شده و در مخازنی که آب لوله‌کشی از آن عبور می‌کند، استفاده می‌شود. اتفاقات زیادی تابه‌حال رقم خورده اما با وجود این هنوز به مرحله ایده‌آل نرسیده‌ایم.»
نظر شما