سلامت نیوز:هم‌اکنون یک‌پنجم مساحت ایران را بیابان‌ها تشکیل داده‌اند و با روند تشدید خشکسالی و تغییر اقلیم، هر سال بر وسعت و شدت بیابان‌زایی ایران افزوده می‌شود. ایران در شرایطی با تشدید بیابان‌زایی روبه‌رو شده که طبق برنامه ششم توسعه باید در یک‌میلیون و 140هزار هکتار از وسعت کشور عملیات بیابان‌زدایی صورت می‌گرفت که متأسفانه میزان پیشرفت در این حوزه بسیار کمتر از این رقم یعنی حدود 350هزار هکتار است.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه  همشهری ، براساس اطلس مناطق بیابانی کشور نیز بیش از ۸۸درصد از ایران می‌تواند تحت‌تأثیر بیابان‌زایی قرار گیرد و مطابق بررسی سال۲۰۱۸، ۳۷میلیون هکتار از عرصه کشور در معرض تخریب سرزمین قرار دارد و ۲۳درصد مساحت کل ایران در معرض تخریب با شدت کم یا زیاد است. شدت تخریب کم یا زیاد نیز براساس شاخص‌های کنوانسیون بین‌المللی بیابان‌زدایی و مقابله با خشکسالی یعنی کاهش پوشش گیاهی و کاهش حاصلخیزی خاک و... تعیین می‌شود.

سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری اعلام کرده است که ۲۲استان کشور با ۲۹.۵میلیون هکتار وسعت در ۱۸۷منطقه، تحت‌تأثیر فرسایش بادی قرار دارند و ۲۳۷کانون بحران به وسعت ۱۳میلیون و ۹۰۰هزار هکتار در کشور وجود دارد و همچنین بر اثر هجوم شن‌های روان سالانه ۳هزارمیلیارد ریال به زیرساخت‌های ریلی، جاده‌ای و کشاورزی و دیگر بخش‌ها خسارت وارد می‌شود.

پرویز گرشاسبی، معاون آبخیزداری، امور مراتع و بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری در این‌باره گفته است: طبق برنامه ششم توسعه باید در یک‌میلیون و ۱۴۰هزار هکتار از بیابان‌های کشور اقدامات بیابان‌زدایی صورت می‌گرفت اما تاکنون فقط ۳۵۰هزار هکتار از آن محقق شده است. براساس آخرین اعلام سازمان جنگل‌ها، ۲میلیارد تن در سال فرسایش خاک در ایران رخ می‌دهد درحالی‌که به‌طور متوسط در اقلیم خشک و بیابانی ایران ۷۰۰ تا هزارسال طول می‌کشد تا یک‌سانتی‌متر خاک تشکیل شود.

ریشه بروز این بحران در عدم‌ تعادل میزان آب قابل دسترس و مصرف آن و فقدان یک برنامه جامع در حوزه مدیریت پایدار منابع آب و خاک و فقدان رویکردهای مبتنی‌بر ارتقای تاب‌آوری و سازگاری با کم‌آبی است. همچنین سدسازی غیراصولی از دیگر عوامل مهم بیابان‌زایی در کشور است. بدین‌ترتیب چنانچه تغییری در سیاست‌های فعلی رخ ندهد و همچنان با گسترش سدسازی‌ها، افزایش سطح زیرکشت و عدم‌مدیریت آب در کشور مواجه باشیم، در آینده‌ای نزدیک نه‌تنها به سمت بیابانی‌شدن حرکت خواهیم کرد بلکه دشت‌های بزرگ و تولیدی کشور نیز از چرخه خارج خواهند شد.

متوسط ارتفاع کشور ۱۲۵۰متر از سطح دریاهای آزاد است. شیب‌ تند و عوامل انسانی به‌ویژه بهره‌برداری بیش از حد از سرزمین در مراتع، جنگل‌ها، اراضی کشاورزی آبی و دیمی و بیابان از دیگر دلایل فرسایش بالای خاک در ایران هستند. متأسفانه طی دهه اخیر به‌دلیل اعمال سیاست‌های اشتباه در زمینه مدیریت منابع آب و کشاورزی و در مجموع به‌دلیل تغییر اقلیم و دخالت‌های انسانی حدود یک‌میلیون هکتار کانون گردوغبار فعال به آمار بیابان‌های کشور افزود شده است.

 تبعات بیابان‌زایی
مهم‌ترین اثر منفی بیابان‌زایی و کاهش مساحت بافت جنگلی تولید ریزگرد است که فراگیری بسیاری دارد. ریزگردها علاوه‌بر اینکه به‌طور مستقیم باعث کاهش کیفیت هوا می‌شوند، با کاهش کیفیت نور و قابلیت جذب آن روی برگ گیاهان از یک طرف و اختلال در گرده‌افشانی و تخلیه بار الکتریکی هر چند با ولتاژ بسیار کم از طرف دیگر، توانایی باروری گیاهان را کاهش می‌دهند؛ علاوه‌بر آن با تغییر در بافت خاک و بر هم زدن تعادل شیمیایی آن، خاک را دستخوش تغییر اساسی می‌کنند که متأسفانه این تغییرات در جهت منفی رخ می‌دهد. با توجه به بروز خشکسالی اخیر آسیب‌پذیری ناشی از فرسایش بادی تشدید شده و می‌تواند در مناطقی نظیر دشت سیستان و خوزستان موجب بروز زودهنگام توفان‌های ماسه‌ای و گردوغبار در سال‌جاری و افزایش شدت و فراوانی این توفان‌ها شود.

وحید جعفریان، مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها در این‌باره به پایگاه خبری سازمان جنگل‌ها می‌گوید: جلوگیری از تخریب سرزمین و بیابان‌زایی باید به‌عنوان یک اولویت در دستورکار برنامه‌ریزی‌های ملی و استانی قرار بگیرد و مدیریت پایدار سرزمین با بهره‌گیری از الگوهای مدیریت یکپارچه، مشارکت واقعی جوامع محلی و همکاری مؤثر دستگاه‌های اجرایی به‌ویژه همکاری وزارت نیرو فراهم می‌شود.

 به‌گفته او هم‌اکنون روش‌های احیای مناطق بیابانی براساس الگوی پیشگیری از عوامل تخریب و اجرای پروژه‌هایی  نظیر قرق و کنترل چرای دام، توسعه گونه‌های بومی سازگار و استفاده از روش‌های مدیریت هرزآب در قالب برنامه‌های مشارکتی متمرکز است اما پایداری و دوام اینگونه اقدامات در مقابل فرسایش بادی در گروی سلسله عوامل بیرونی است که در صورت عدم‌کارایی و عملکرد نامناسب مدیریت منابع آب و خاک، پوشش گیاهی و اکوسیستم‌های حساس مناطق بیابانی نخستین قربانی خواهند بود.

راهکار مقابله با بیابان‌زایی
 اسماعیل اسدی،عضو هیأت‌علمی گروه منابع طبیعی دانشگاه شهرکرد مدیریت یکپارچه آمایش سرزمین یکی از مهم‌ترین راهکارها برای مقابله با بیابان‌زایی است. اگر بخواهیم وضعیت اقلیمی بهبود پیدا کند، باید یک تعادل‌بخشی بین آب‌خوان‌ها صورت بگیرد که مدیریت سیلاب و مدیریت منابع آب ازجمله آن است. این موضوع چندین دهه توجه صاحب‌نظران و فعالان حوزه محیط‌زیست، منابع طبیعی، مدیران و حتی استراتژیست‌های کشورهای دنیا را به‌خود جلب کرده است؛ این مسئله برای کشورهای در حال توسعه دارای اهمیت بیشتری بوده، به‌طوری که سازمان ملل روز سوم ژوئن را به‌عنوان روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی تصویب کرده است. بیابان یکی از مهم‌ترین نمادهای مناطق خشک در جهان محسوب می‌شود.

بیابان‌ها به‌دلیل کمبود بارش، پوشش گیاهی کمتری نسبت به سایر نقاط دارند، کشور ایران نیز در کمربند کشورهای خشک جهان قرار گرفته است؛ متوسط مناطق خشک در کشورهای دنیا ۲۰درصد و این رقم در ایران حدود ۶۰درصد یعنی 3برابر میانگین جهانی است؛ ۱.۲درصد مساحت خشکی‌های جهان به ایران اختصاص دارد.

طی چند سال گذشته ریزش‌های جوی نامنظم شده و بارش‌ها از برف به باران تغییر یافته‌اند که دلایل آن متفاوت هستند و مواردی مانند بهره‌برداری نادرست از زمین‌های کشاورزی و شخم اراضی در سطوح شیب‌دار در استان به گسترش بیابان کمک می‌کند. از سویی استفاده بیش از حد از سفره‌های آب‌های زیرزمینی نیز عامل دیگری برای گسترش بیابان است؛ به‌طوری که تمام دشت‌های بزرگ کشور از نظر بهره‌برداری آب ممنوعه هستند.