سلامت نیوز:در کتاب انسان و محیط‌زیست پایه یازدهم، این‌گونه آمده است که سدسازی یك اقدام ملی ضروری است.براساس تحقیقات انجام شده، سدسازی و پروژه‌های انتقال آب، دومین عامل بیابانی‌ شدن ایران معرفی شده‌اند.چگونه در كتابی كه باهدف ارتقای دانش و آگاهی زیست محیطی فرزندان این مرز و بوم تالیف شده است، سدسازی یك ضرورت ملی عنوان می‌شود.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از قانون،داستان بحران زیست محیطی ایران تنها به كتاب‌های درسی كشور ختم نمی‌شود، خبر درسی در كتاب‌های جغرافیای دانش‌آموزان استرالیایی موجب تاسف بسیاری از ایرانیان شد.

به‌گفته كارشناسان این حوزه، به‌زودی شاهد جنگ آب در ایران خواهیم بود. درحال حاضر به‌دلیل همین پروژه‌های انتقال آب بسیاری از هموطنان كشورمان به‌جان یكدیگر افتاده‌اند.

«انسان و محیط زیست» عنوان كتابی است كه از ابتدای مهر سال 96 برای دانش‌آموزان پایه یازدهم در مدارس ایران تدریس می‌شود. این كتاب مسائل مربوط به چهار عنصر محیط زیست «آب»،«خاک»، «هوا» و «انرژی» را به‌صورت مساله محور مطرح می‌كند و همچنین در خصوص تنوع زیستی، زباله و گردشگری نیز مباحثی را عنوان می‌كند. به‌گفته مسولان آموزش و پرورش از صفر تا 100 تالیف این کتاب در دفتر تالیف انجام شده و از متخصصان سازمان حفاظت محیط زیست نیز کمک گرفته‌ شده است. مسئولان هدف از تدریس این كتاب را حل كردن معضلات زیست محیطی از طریق افزایش فرهنگ و آگاهی عنوان می‌كنند. البته كتاب «انسان و محیط زیست» حاشیه‌هایی را نیز به‌دنبال داشته است. تدریس آن توسط معلمان جغرافیا یا دانش‌آموختگان محیط زیست موضوع بحث میان آموزش و پرورش و سازمان محیط زیست بوده است.

سدسازی ضرورت ملی!

اما در میان این حاشیه‌ها مساله‌ای كه تاكنون به آن پرداخته نشده، محتوای آموزشی كتاب است. تصویری در شبكه‌های اجتماعی منتشر شده مبنی بر اینكه در کتاب انسان و محیط‌زیست پایه یازدهم این‌گونه آمده است که «سدسازی یک اقدام ملی ضروری است».

در تصویری كه از درس این كتاب منتشر شده،آمده است:« آب رودها، چشمه‌ها، و دریاچه‌ها، گاهی مستقیم با لوله یا كانال به محل مصرف انتقال می‌یابد و میزان آب مورد نیاز را در فصل‌های مختلف در اختیار استفاده‌كنندگان قرار می‌دهد.اما به دلیل تغییرات میزان آب و فصلی بودن رودها و چشمه‌ها در فصل‌های مختلف و حتی خشك شدن آن‌ها در تابستان كه بیشترین مصرف كشاورزی نیز در این زمان است، ذخیره شده كه این ذخیره‌سازی از طریق احداث سد انجام می‌شود.

مدیریت منابع آب

با توجه به مشكلات كمبود آب در كشور، توجه به مدیریت منابع آب بسیار ضروری است. تاكنون در این بخش، اقداماتی صورت پذیرفته است كه به برخی آن‌ها می‌پردازیم.

الف) آب‌های سطحی: سدسازی یك اقدام ملی ضروری است كه به منظور مدیریت منابع آب، كنترل سیلاب‌ها، توزیع مناسب آب در سطح كشور، ذخیره‌سازی منابع برای دوره‌هایم صرف دراز مدت و ایجاد ذخیره انرژی پاك انجام می‌شود. مجموعه سدهای ساخته شده در چند دهه اخیر، نقش ویژه‌ای در پیشرفت كشور در زمینه‌های فوق داشته است. اما مانند بسیاری از اقدامات بشری دیگر، سدسازی نیز باید با مراقبت‌های محیط‌زیستی جدی همراه باشد. به‌عنوان مثال كم‌توجهی به مسائلی نظیر پایین‌دست رود، تشدید تبخیر از سطوح آبی سدها و مكان‌یابی نادرست سد، می‌تواند برای ارزش‌های منابع طبیعی پیامدهای نامطلوبی را به دنبال داشته باشد».

عامل بیابانی یا ضرورت ملی!

حال پرسش اینجاست چگونه در این كتاب سدسازی را یك اقدام ملی ضروری اعلام كرده‌اند. براساس تحقیقات انجام شده، سدسازی و پروژه‌های انتقال آب دومین عامل بیابانی‌ شدن ایران معرفی شده‌اند.

حال پرسش اینجاست چگونه كتابی كه باهدف ارتقای دانش و آگاهی زیست محیطی فرزندان این مرز و بوم تالیف شده است، سدسازی در آن یك ضرورت ملی عنوان می‌شود. این پرسشی است كه مسئولان سازمان محیط زیست و وزارت آموزش و پرورش باید پاسخگوی آن باشند.

بحران محیط زیست ایران در كتاب‌های درسی

اما داستان بحران زیست محیطی ایران تنها به كتاب‌های درسی كشور ختم نمی‌شود، چند وقت پیش بود كه خبر درسی در كتاب‌های جغرافیای دانش‌آموزان استرالیایی موجب تعجب و البته تاسف بسیاری از ایرانیان شد. چه شد ایرانیانی كه آب را چنان مقدس می‌دانستند كه میهن خویش را «آب و خاک» می‌نامیدند، این روزها شده‌اند درس عبرتی برای نسل آینده مردمی آن‌سوی دنیا. عكسی در شبكه‌های اجتماعی میان ایرانیان دست به دست می‌شد و هركه با دیدن آن آه و فغان سر می‌‌داد كه ما را چه شده است.

تصویری مربوط به صفحه‌ای از كتاب جغرافیای دانش‌آموزان استرالیایی درباره پیامدهای مخرب انتقال آب بود، تصویری كه در آن چاپ شده بود برای ایرانیان بسیار آشنا بود. تصویر مقایسه دریاچه ارومیه قبل و بعد از خشك شدن. تصویری كه گویای بی‌اهمیتی ما ایرانیان به مایع حیات بود.

ایران درس عبرت‌ دانش‌آموزان‌استرالیایی

در این درس آمده است« چه اتفاقی میفتد وقتی ما آب را جابه‌جا (انتقال) می‌كنیم.

خیلی از دریاچه‌های بزرگ جهان در حال كوچك شدن هستند و رودخانه‌های بزرگ از جمله كولورادو، ریوگراند، اینداس، گِنگس، فیل و مارِی در طول ماه‌ها و حتی سال مقادیر زیادی آب از دریا می‌گیرند (یا خالی می‌كنند).

یك سوم از رودخانه‌ها و دریاچه‌های جهان در حال خشك شدن هستند. چاه‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی تحت تاثیر سه میلیارد آدم هستند و استفاده بی‌رویه از این آب‌ها در دراز مدت مقصر اصلی است.

چرا آب انتقال پیدا می‌كند؟

این انتقال سنگین آب به‌خاطر افزایش جمعیت و پمپاژ آب به مناطق مختلف هستند. برای مثال می‌توان انتقال آب از رودخانه snowy River به Murray را گفت.

انتقال می‌تواند كمبود آب را در مناطق دیگر جبران كند و فرصتی برای آبیاری كشاورزی (آبرسانی برای كشاورزی)، تولید برق (انرژی) توسط آب باشد، اما این انتقال آب همیشه نمی‌تواند از منبع آب به همین صورت ادامه پیدا كند.

مرگ دریاچه ارومیه در ایران

بزرگ‌ترین دریاچه خاورمیانه و یكی از بزرگترین دریاچه‌های نمك در جهان خشك می‌شود. از سال 2005 تاكنون بیش از 65 درصد مساحت دریاچه ارومیه از دست رفته است. حال سطحی از كوه نمك نمایان شده و دیگر در زیر آب نیست. عكس 1(a) و (b) را ببینید. این دریاچه در سال 1971 از سوی سازمان Ramsar به‌عنوان یك دریاچه مهم و بین‌المللی اعلام شده و در سال 1976 اعلام شد كه یونسكو آن را تحت حمایت ذخیره بیوسفر قرار داده است.

دریاچه و زمین‌های اطراف آن، منبع مهم غذایی و همچنین پرنده‌های مهاجری است كه از میگو Shrimp تغذیه می‌كنند. به غیر از پلانگتون‌ها، میگو‌ها تنها جاندارانی هستند كه در این آب می‌توانند زندگی كنند.دریاچه ارومیه، آخرین ایستگاه جابه‌جایی آب (یا ایستگاه پایانی انتقال آب) می‌باشد، به‌گونه‌ای كه آب در آن می‌ماند و از آن بیرون نمی‌رود.

برخی رودخانه‌های ثابت (پایدار) و برخی رودخانه‌های غیر ثابت (موقت یا ناپایدار) كه به این دریاچه می‌ریزند با خود نمك طبیعی می‌آورند.به‌خاطر آب و هوای گرم، مقدار زیادی آب بخار می‌شود و در پی آن نمك در اطراف زمین رودخانه به جای می‌گذارد. عكس دو نشان می‌دهد كه سطح دریاچه ارومیه كوچك‌تر شده است.

چرا این رودخانه خشك می‌شود؟

دلایل پایین رفتن دریاچه، خشكسالی، انتقال بی‌رویه و آب‌رسانی كشاورزی بیش از حد می‌باشد.خیلی اوقات مردم آب را غیرقانونی استخراج می‌كنند، بدون اینكه هزینه‌ای برای آن پرداخت كنند و حتی بیش از حد مجاز استخراج می‌كنند».

آب در گذشته ایران زمین

آب در ایران باستان جایگاه ویژه‌ای داشته است تا جایی‌كه آب نیز یك الهه داشته‌ است، الهه‌ای به‌نام آناهیتا.

به‌باور ایرانیان باستان الهه آب، فرشته نگهبان چشمه‌ها و باران و نماد باروری، عشق و دوستی بوده است. در تقویم ایرانی روز دهم آبان باستانی برابر با چهارم آبان فعلی به‌عنوان جشن آبانگان مشخص شده است. آبانگان جشن آناهیتا(آناهید)، الهه آب است. در جشن آبانگان، ایرانیان به ویژه زنان در کنار دریا یا رودخانه‌ها، الهه آب را نیایش می‌کردند. آناهیتا الهه بارندگی و رویش و زایندگی بود که به اراده و تدبیرش باران فرو می‌آمد رودها به جریان می‌آمدندگیاهان می‌روییدند و حیوانات و انسان‌ها زاد و ولد می‌کردند. رحمت آناهیتا شامل تمام موجودات زنده می‌شد و ازاین جهت یک ذات مقدس برای تمام ایرانیان بود.

در نوشته‌های مذهبی و براساس روایات دینی اوستایی مورد تاکید بوده، مثلا اینکه از مهم‌ترین دستورات زرتشت برای زندگی بهتر، دوری از گناه و پرهیز از دروغ، خود داری از آلوده کرده عناصر چهارگانه موثر بر زندگی بشر که آب، باد، خاک و آتش هستند . ایجاد آبادانی و کاشت گیاه و درخت، خشکاندن مرداب‌ها و مانداب‌ها، از بین بردن حیوانات موذی، حفر قنات و چاه برای آبیاری و مهم‌تر از همه کشاورزی بوده است.

آب در حال‌حاضر

شاید اگر روزی كه خبر احتمال خشك شدن دریاچه ارومیه به‌گوش رسید، هر ایرانی نسبت به این موضوع حساس می‌شد؛ امروز شاهد از نفس افتادن گاوخونی، سیاه‌بخت شدن بختگان، خشكی هامون، نابودی هور‌العظیم، به‌شماره افتادن نفس‌های تالاب انزلی و هزاران دریاچه و تالاب دیگر نبودیم.

نبرد آب در ایران

اما این‌بار نبود مدیریت اصولی در منابع آبی در كشور و مافیای آب یکپارچگی هویت ملی ایرانیان را نشانه رفته است.

به‌گفته كارشناسان این حوزه، به‌زودی شاهد جنگ آب در ایران خواهیم بود. درحال حاضر به‌دلیل همین پروژه‌های انتقال آب بسیاری از هموطنان كشورمان به‌جان یكدیگر افتاده‌اند. كشاورزان شرق اصفهان با بلدوزر به جان لوله انتقال آب از این استان به استان یزد افتاده‌ و آن را شكستند. مردم چهارمحال بختیاری نیز به‌دلیل پروژه‌های انتقال آب بی‌شماری كه از استان‌ها به اصفهان اجرا شده با اصفهانی‌ها به مشكل برخورده‌اند و به همین ترتیب، لرها، قمی‌ها، اصفهانی‌ها، کاشانی‌ها، یزدی‌ها، کرمانی‌ها، سیستانی‌ها و ترکمن‌ها به مشکل خورده‌اند.

با ادامه روند فعلی به‌زودی به احتمال زیاد صفحات بیشتری از كتاب‌های درسی دانش‌آموزان دنیا به تالاب‌ها و دریاچه‌های خشك شده ایران اختصاص می‌یابد.