به گزارش سلامت نیوز به نقل از جام جم، براساس گزارش اخیر سازمان هواشناسی، در سال جاری، ایران با کاهش بی‌سابقه ۳۹ درصدی بارش‌ها روبه‌رو بوده است؛ کاهش بارندگی‌ای که نه‌تنها منابع آبی کشور را به خطر انداخته بلکه بحران آلودگی هوا را نیز شدت بخشیده است. چراکه این دو پدیده به شکلی پیچیده و متقابل، یکدیگر را تغذیه می‌کنند و از یک سو کاهش بارش‌ها باعث کاهش فرآیند شست‌وشوی جو و افزایش ذرات آلاینده در هوا می‌شود و از سویی دیگر، این ذرات آلاینده خود به مانعی برای تشکیل بارش‌های بیشتر تبدیل می‌شود. این چرخه معیوب، مانند یک حلقه بی‌پایان، هم بارش‌ها را کاهش می‌دهد و هم به آلودگی دامن می‌زند. انگار که طبیعت به ما می‌گوید: آسمان همیشه ابری نیست، ولی وقتی هم ابری می‌شود، دیگر چیزی جز دود و غبار نمی‌بینیم!

  نگاهی به وضعیت بحرانی بارش‌ها در ایران

براساس داده‌ها و جدول اطلاعات پهنه‌ای بارش سازمان هواشناسی از ابتدای سال آبی جاری تا ۲۶ آذر ۱۴۰۳، بارش‌ها در ۳۰استان کشور نسبت به دوره بلندمدت کاهش پیدا کرده است اما ابعاد این بحران تنها محدود به کمبود آب نیست. تغییرات اقلیمی و کاهش بارش‌ها، به‌طور غیرمستقیم می‌تواند بحران آلودگی هوا را تشدید کند. درواقع، کاهش بارندگی‌ها به معنی کاهش فرآیندهای طبیعی مانند شست‌وشوی جو از آلاینده‌ها است. چراکه در شرایطی که بارش‌ها کمتر می‌شود، ذرات معلق در جو بیشتر می‌ماند و آلودگی هوا شدیدتر می‌شود. این ذرات آلاینده که عمدتا از منابع صنعتی، خودروها و سوخت‌های فسیلی ناشی می‌شود، نه‌تنها سلامت انسان‌ها را تهدید می‌کند بلکه باعث اختلال در فرآیند تشکیل ابرها و کاهش میزان بارش‌ها می‌شود. به عبارت دیگر، چرخه معیوبی شکل می‌گیرد که در آن آلودگی هوا موجب کاهش بارش‌ها می‌شود و کاهش بارندگی‌ها به‌نوبه خود آلودگی را تشدید می‌کند.

  چرخه معیوب آلودگی و کاهش بارش

یکی از تأثیرات اولیه آلودگی بر بارندگی، تشکیل «جزایر گرمایی شهری» است. مناطق شهری با ساختارهای بتنی وسیع و کمبود فضای سبز، تمایل به جذب و حفظ گرمای بیشتری نسبت به مناظر طبیعی اطراف دارد. این افزایش احتباس گرما، باعث افزایش دما در شهرها می‌شود و یک اثر گرم شدن موضعی ایجاد می‌کند. در نتیجه، هوای گرم بالا می‌آید، جریان‌های همرفتی را تشکیل می‌دهد و تشکیل و انتشار بارش را برای ابرهای بارانی دشوارتر می‌کند. علاوه‌بر این، آلاینده‌های ساطع‌شده از منابع شهری، می‌تواند به عنوان هسته‌های تراکم ابر (CCN) یا هسته‌های یخ (IN) عمل کند و خواص میکروفیزیکی ابرها را تغییر دهد. در حضور غلظت‌های بالای CCN و IN، ابرها ممکن است قطرات کوچک‌تر آب یا کریستال‌های یخ ایجاد کند که می‌تواند کارایی تولید بارندگی را کاهش دهد. این پدیده که به «اثر آئروسل آلودگی» معروف است، ممکن است منجر به سرکوب یا مهار بارندگی در مناطق آلوده شهری شود. از سوی دیگر آلودگی هوا همچنین می‌تواند بر پایداری جو و دینامیک سیستم‌های آب و هوایی تأثیر بگذارد. آلاینده‌ها تعادل طبیعی بین جذب و انعکاس تابش خورشیدی را تغییر می‌دهد که منجر به تغییر در پروفایل‌های دما و الگوهای فشار اتمسفر می‌شود. این تغییرات می‌تواند الگوهای گردش طبیعی در جو را که برای انتقال رطوبت و تشکیل ابرهای بارانی ضروری است، مختل کند. برای مثال تحقیقات در چین نشان داده که آلودگی هوا باعث کاهش ۱۰ تا ۲۰ درصدی بارش در برخی مناطق شده است.

  فرهنگسازی؛ حلقه مفقوده معضل آلودگی هوا

مازیار غلامی، مدیرکل هواشناسی استان تهران هم معتقد است یکی از دلایل کاهش بارش در شهر تهران، آلودگی هواست. وی تصریح می‌کند: افزایش غلظت آلاینده‌ها تاثیر منفی بر سازوکار بارش می‌گذارد و می‌تواند باعث کاهش محتوای بارش سامانه‌های بارشی عبوری از منطقه شود.

محمد اصغری، معاون مرکز پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور در این‌باره می‌گوید: جو و اقلیم مثل یک موجود زنده است که اگر زیاد دستکاری شود واکنش نشان داده و سیستم آن دچار اختلال می‌شود. وی می‌افزاید: درواقع وقتی آلاینده‌ها در جو افزایش پیدا می‌کند، ترکیب استاندارد جو به‌هم می‌خورد و به همین دلیل بسیاری از دانشمندان معتقدند که هسته‌های میعان برای انجام بارش، تشکیل نمی‌شود.

اصغری با اشاره به راه برون رفت از معضل همیشگی آلودگی هوا می‌افزاید: اگر من جای مسئولین بودم، یک روش یا الگوی واحدی انتخاب و همان را دنبال می‌کردم. حتی اگر این روش آثار خود را در بلندمدت نشان دهد اما متاسفانه مسئولان روش واحدی برای مقابله بااین معضل ندارند و هر مسئولی می‌آید، یک روش را درپیش می‌گیرد؛  سال‌هاست که دائما از این شاخه به آن شاخه رفتیم. وی یکی از مهم‌ترین اقدامات در حل معضل آلودگی هوا را فرهنگسازی می‌داند و معتقد است: در هنگ‌کنگ اغلب افراد، حتی مدیران و وزرا در روزهای آلوده از دوچرخه استفاده می‌کنند و اتحاد بین همه افراد جامعه برای مبارزه بااین مسأله وجود دارد. بنابراین مردم باید به این باور برسند که همگی داخل یک کشتی هستیم و اگر این کشتی خراب شود، همگی از بین می‌رویم. بنابراین در راستای هر اقدامی، باید در این زمینه فرهنگسازی شود.