به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شهروند،در شرایط کنونی، در ایران حدود ١٠٠ میلیون هکتار از اراضی در معرض پدیده بیابان‌زایی قرار دارد که از این میزان، بالغ بر ٧٥ میلیون هکتار در معرض فرسایش خاکی و ٢٠ میلیون هکتار در معرض فرسایش آبی است. اما بر اساس برنامه‌های سازمان منابع طبیعی، قرار است سالانه ٣٠٠ هزار هکتار از مناطق تحت تاثیر این پدیده احیا شود. وحید جعفریان، مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، می‌گوید: «باید ابتدا تعریفی از بیابان‌زایی داشته باشیم، زیرا می‌تواند در ارائه آمار کمک‌کننده باشد.
به بیان ساده‌تر، می‌توانیم بگوییم که عوامل انسانی و طبیعی که سبب کاهش حاصلخیزی سرزمینی شوند، از دلایل بیابان‌زایی به شمار می‌روند. در واقع، با وقوع بیابان‌زایی توان حیاتی و بیولوژیک عرصه به سمت زوال می‌رود و ممکن است درجاتی از بیابان‌زایی به صورت خفیف صورت گیرد. در چنین مواردی، پوشش گیاهی آن منطقه دچار تغییر می‌شود. شاید در ظاهر هنوز آن منطقه سرسبز باشد، اما در واقعیت این شرایط هشدار می‌دهد که روند حاصلخیزی کاهش پیدا کرده است و کم‌کم با ادامه یافتن شرایط، محدوده‌ای که در معرض بیابان‌زایی قرار گرفته شکل لم‌یزرع به خود می‌گیرد.»
بیابان‌زایی با پدیده بیابان متفاوت است
او توضیح می‌دهد: «فرایند بیایان‌زایی با بیابان که اکوسیستم طبیعی است، تفاوت دارد. در واقع، می‌توان گفت ممکن است خود بیابان نیز دچار بیابان‌زایی شود. در بیابان‌زایی، عرصه تخریب و در واقع، سرزمین فاقد پتانسیل و کارکردهای اکوسیستم طبیعی خود می‌شود.»
جعفریان بر این موضوع تاکید می‌کند که بیابان‌زایی یکی از چالش‌های جدی جهان در عصر حاضر است و به نوعی با تغییرات اقلیمی در همه جهان، بیشتر کشورها با آن دست به گریبان هستند. باران‌های موسمی و وحشتناک در جنگل‌های حاره‌ای، آتش‌سوزی در جنگل‌های کانادا و خشکسالی در آفریقا همه نتیجه بروز پدیده بیابان‌زایی در جهان و از پیامدهای آن است.
بارش کم بیابان‌زایی را تسریع می‌کند
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی در ادامه در مورد وضعیت کشورمان می‌گوید: «ایران در کمربند خشک جهان قرار گرفته و این سبب می‌شود که اکوسیستم خشک و نیمه‌خشک داشته باشد. بیش از ٨٨ درصد مساحت کشور در این مناطق قرار گرفته است. در این میان، فرسایش بادی و فرسایش خاکی هم در بیابان‌زایی تاثیرگذار است.»او ادامه می‌دهد: «تبدیل مراتع و ییلاقات به ویلاها و ساختمان‌های بلند، بلااستفاده شدن جنگل‌ها و تبدیل آنها به چراگاه دام و حیوانات از جمله عوامل بیابان‌زایی است.
یکی دیگر از مشکلاتی که در این حوزه با آن روبه‌رو هستیم استفاده بیش از حد از آب‌های زیرزمینی و مدیریت اشتباه در بهره‌برداری از منابع آب است که اگر ناپایداری چرای مفرط دام را به آن اضافه کنیم، این کلکسیون تکمیل می‌شود.»جعفریان توضیح می‌دهد که ارزیابی‌هایی که در مقاطع مختلف در کانون‌های بحرانی فرسایش بادی انجام شده، ما را به این نتیجه رسانده که این عامل مهم‌ترین شاخص بیابان‌زایی و خشکی سرزمین است.
او بیان می‌کند: «متاسفانه باید به این موضوع اذعان داشت که یک‌میلیون هکتار از اراضی کشور در سال در معرض بیابان‌زایی است که در سال‌های اخیر با توجه به تغییرات اقلیمی، خشکسالی‌ها و سیلاب‌هایی که از عوامل تخریب‌کننده به شمار می‌روند، تشدید شده است. وقوع رویدادهای جوی، سرمای بی‌موقع یا خشکی هوا از عواملی است که در بروز بیابان‌زایی تاثیرگذارند.»
برنامه سالیانه برای حل مشکل ٣٠٠ هزار هکتار بیابان‌زایی
جعفریان با بیان اینکه تلاش‌های زیادی برای مقابله با پدیده بیابان‌زایی و مهار کانون‌های بحرانی در حال انجام است، می‌گوید: «در برنامه ششم توسعه قرار بر این بود که به‌طور متوسط سالیانه ٣٠٠ هزار هکتار مقابله با بیابان‌زایی داشته باشیم که احیای پوشش گیاهی، کاهش آسیب به مراتع و کاهش چرای دام در دستور کار قرار گرفت، اما این اقدامات کافی نیست.
روند بیابان‌زایی در حوزه‌های کشاورزی می‌تواند با ارتقای نحوه کشت کندتر شود. تغییر الگوی کشت، روش‌های کشاورزی و حفاظت مدیریت منابع آب از مواردی است که در این حوزه اهمیت دارد. تغییرات کاربری موضوعی مهم است. حقیقتا باید با ملاحظات جدی و با وسواس، تغییر کاربری را رصد کنیم. تبدیل عرصه‌هایی با توان رویش بالا به سطوح پایین، قابل برگشت نیست، مانند آنچه در زاگرس از دست داده‌ایم و نمی‌توانیم آن را جبران کنیم.»
عوامل انسانی ،مهم‌ترین عامل بیابان‌زایی
«بیابان‌زایی پدیده‌ای است که بر اثر عملکرد نادرست انسان در طبیعت رخ می‌دهد. در واقع، انسان با دست‌درازی به طبیعت زمین را نابود می‌کند و عملا بیابان‌ها را گسترش می‌دهد.» این را رضا شیخ‌پور، فعال محیط زیست، می‌گوید و تاکید می‌کند که وقتی بیابان‌زایی اتفاق می‌افتد زندگی افراد تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
او ادامه می‌دهد: «آمارهای جهانی نشان می‌دهد که نتیجه بیابان‌زایی فقر است. در واقع، بر اساس آمارهای سازمان جهانی آب، بیابان‌زایی بیش از ٣ میلیارد هکتار از زمین‌های جهان را نابود کرده که بیش از ٧٣ درصد از تمامی مراتع در دنیا به شمار می‌رود و ظرفیت و قابلیت بسیار بالایی برای انسان و دام دارد. از دیگر عواملی که خاک را دچار بحران و حاصلخیزی آن را کم می‌کند باران‌های بی‌موقع و سیل‌آسایی است که می‌تواند زمین‌های زیر کشت آبی را نابود کند و به مرور زمان از حاصلخیزی آنها بکاهد.»
۲۰ میلیون هکتار از اکوسیستم بیابان تحت تأثیر فرسایش بادی
شیخ‌پور درباره وضعیت ایران این‌طور توضیح می‌دهد: «ایران ۱.۲ درصد خشکی‌های جهان، ۲.۴ درصد پدیده‌های بیابانی فاقد پوشش و ۳.۰۸ درصد مناطق بیابانی جهان را در خود جای داده است. این برای اقلیم خشک ایران که بیش از ٦٣ درصد از کل مساحت کشور را در بر گرفته، عدد کوچکی نیست.»
آمارها نشان می‌دهد که اگرچه ۳۲.۵ میلیون هکتار از اراضی کشور در وضعیت بیابانی قرار دارد، اما در تقسیم‌بندی‌های اکوسیستمی ۴۳.۷ میلیون هکتار آن در زمره اکوسیستم بیابانی است. ۲۰ میلیون هکتار از اکوسیستم بیابان تحت تأثیر فرسایش بادی است. از این مقدار ۶.۴ میلیون هکتار در محدوده کانون‌های بحرانی است که در ۱۸۲ منطقه، ۹۷ شهرستان و ۱۸ استان کشور پراکنده است.
خشکسالی ادامه‌دار در ایران
«بر اساس شاخص خشکسالی SPI، از سال ۱۳۷۰ به بعد به‌جز سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ همواره در کشور خشکسالی داشته‌ایم.» این را رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور می‌گوید و ادامه می‌دهد: «شاخص‌های دیگر نیز گویای وجود خشکسالی درازمدت در کشور است. بر اساس شاخص SPEI که علاوه بر بارش، تبخیر، تعرق و اثر دما را نیز لحاظ می‌کند، ایران همواره در خشکسالی است و برخی نقاط دیگر دنیا نیز به شدت نسبت به این شاخص تغییر کرده و خشک‌تر شده‌اند.»
احد وظیفه توضیح می‌دهد: «به‌طور کلی، برخی پارامترهای اقلیمی کشور در ۵۰ سال اخیر تغییر کرده‌اند. برای نمونه، دما در هر دهه به‌طور متوسط حدود چهار دهم درجه بالا رفته و به تبع آن تبخیر نیز افزایش یافته است.»او تصریح می‌کند: «میانگین بارش تجمعی کشور در پنج دهه اخیر از ۲۵۰ میلی‌متر به حدود ۲۰۰ میلی‌متر در دهه اخیر کاهش پیدا کرده است.»وظیفه با اشاره به سطح تحت تاثیر خشکسالی در کشور ادامه می‌دهد: «خشکسالی پیامدهای بسیاری دارد که یکی از آنها افزایش مهاجرت به شهرهاست.»
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور به آخرین تغییرات آبخوان‌های کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: «در سال‌های اخیر، بیش از ۸۰ درصد آب تجدیدپذیر سالیانه از زمین پمپاژ می‌شود، این در حالی است که استاندارد جهانی آن ۲۰ درصد است و در هر صورت برای پایداری سرزمین نباید از ۴۰ درصد تجاوز کند. در صورت ادامه این روند، ممکن است تا سال ۲۰۴۰ برخی آبخوان‌های کشور تخلیه شود.»
نظر شما