به گزارش سلامت نیوز، روزنامه خراسان در ادامه نوشت: تابستان امسال گرم‌تر از سال گذشته است ، بارندگی 50 درصد کاهش داشته و منابع سدها زیر 15 درصد رسیده، یعنی درعین‌حال که منابع آب سقوط آزادکرده‌اند مصارف نیز فزاینده شده است. به همین دلیل مسئولان استان که شرایط اضطرار را متوجه شده‌اند هر اقدامی را برای تأمین آب که رابطه مستقیمی با امنیت دارد، انجام می‌دهند. یکی از این اقدامات کلید زدن پروژه انتقال آب از غرب دشت مشهد به این کلان‌شهر است، طرحی با ظرفیت انتقال 96 میلیون مترمکعب. اما منشأ این آب کجاست؟ دشت بحران‌زده غرب مشهد چنین ظرفیتی دارد یا می‌خواهیم کلاً این دشت را خشک‌کنیم؟ برای روشنگری این سؤالات سراغ «علی عبدالهی» متولی پروژه تأمین آب مشهد رفتیم که در ادامه پاسخ‌ها را می‌خوانید.
- پروژه انتقال آب غرب مشهد (غدیر توس) چه مشخصاتی دارد؟
مدیر پروژه تأمین آب مشهد: مصرف آب مشهد حدود 270 میلیون مترمکعب در سال است که 50 درصد آن را از سد دوستی تأمین می‌کنیم و الان به دلیل مشکلات پیش‌آمده در بالادست و آب‌های سطحی، ظرفیت این سد به «ته» رسیده. یکی از برنامه‌های درون حوزه تأمین آب مشهد جایگزینی پساب است. هدف پروژه انتقال پساب تصفیه‌خانه‌های مشهد به زون‌های یک، دو و سه غرب دشت مشهد که از قبل گلبهار شروع می شود و تا بعد از چناران ادامه دارد،جایگزینی پساب با آب بخش کشاورزی و استفاده از این ظرفیت برای تأمین آب شرب مشهد است. بناست در این پروژه 122 میلیون مترمکعب پساب به غرب دشت مشهد منتقل شود و در عوض 100 میلیون مترمکعب از ظرفیت آب کشاورزی برای تأمین آب شرب به مشهد انتقال یابد. در این پروژه هم کشاورزی پایدار می‌ماند، هم آب شرب تأمین می‌شود و هم آبخوان را تغذیه خواهیم کرد. نسبت استفاده از مخازن آبی غرب دشت مشهد 60 درصد در اختیار کشاورزی و 40 درصد برای آب شرب مشهد بوده است اما اکنون خط آب شرب مشهد به دلیل قدیمی بودن و مستهلک شدن قادر به انتقال ظرفیت آب شرب چاه‌های موجود نیست. قاعده بر این بود که ما ابتدا خط انتقال پساب (122 میلیون مترمکعب) را احداث و سپس خط انتقال آب شرب به مشهد را ایجاد کنیم.
- چرا خط لوله انتقال آب از غرب دشت مشهد به شهر مشهد زودتر شروع شد؟
عبدالهی: این پروژه با دو هدف شروع‌شده است؛ اول این که جایگزین خط مستهلک قبلی شود و دوم این که بتوانیم ظرفیت آینده را تأمین کنیم بنابراین خط با ظرفیت 96 میلیون متر مکعب در سال یا 3100 لیتر بر ثانیه به طول 56 کیلومتر در 3 فاز آغازشده است؛ فاز اول از مخزن آب «آب و برق» تا مخزن آب «کورده» به طول 30 کیلومتر، فاز دوم از مخزن آب کورده تا مخزن آب «اسلام‌آباد» به طول 20 کیلومتر و فاز سوم از مخزن آب اسلام‌آباد است تا زونی که بناست جایگزینی آب در آن جا انجام شود. این خط کاملاً ثقلی و شیب آن از قوچان به سمت مشهد است. برنامه داریم که در 31 خردادماه این خط را به بهره‌برداری برسانیم تا فاز اول این خط به خط قدیمی کمک و ظرفیت موجود را به مشهد منتقل کند. زیرا الآن به دلیل ظرفیت کم خط قدیمی چاه‌ها تحت‌فشار هستند و با این خط جدید آب بیشتری را می‌توانیم از چاه‌ها انتقال بدهیم.
- 31 خرداد بناست فقط ظرفیت موجود آب چاه‌های مشهد انتقال یابدیا قرار است آب جدیدی هم اضافه شود؟
عبدالهی: برنامه این است که بتوانیم بین 750 تا 1100 لیتر بر ثانیه از ظرفیت موجود چاه‌های آب‌های مشهد را بر اساس پروانه موجود احیا کنیم. بستگی دارد که سد دوستی چه شرایطی را بر ما تحمیل می‌کند،اگر بتواند وظایفش را انجام دهد در نهایت تا ظرفیت موجود 1100 لیتر چاه‌ها بر اساس پروانه آبفا یا جابه جایی کار انجام خواهد شد. اگر سد دوستی نتواند آب تأمین کند، باید بخشی از چاه‌های کشاورزی غرب دشت مشهد اجاره شوند، یعنی ما ظرفیت انتقال را فراهم کردیم که در صورت لزوم آب را برای شرب مشهد منتقل کنیم.
- پروژه انتقال 122 میلیون مترمکعب پساب به غرب دشت مشهد در چه مرحله‌ای است؟
مدیر پروژه تأمین آب مشهد: قسمتی از خط این پروژه تأمین اعتبارشده و برای بخشی هم درخواست ماده 23 (دریافت مجوز برنامه‌وبودجه) کردیم. مطالعات این خط کامل انجام‌شده که از تصفیه‌خانه‌های اولنگ، خین عرب و پرکند و پساب خروجی مشهد در کشف رود سرجمع می شود و به سمت غرب دشت مشهد می‌رود. تصفیه‌خانه‌ها در حال ارتقای کیفیت هستند.
- 122 میلیون مترمکعب پساب چه زمانی به غرب دشت مشهد می‌رسد؟
مدیر پروژه تأمین آب مشهد: به‌محض این که دولت اعتبار بدهد ما پروژه را عملیاتی می‌کنیم.
- چه میزان اعتبار لازم است؟ اگر دولت نتواند منابع را تأمین کند تکلیف چه خواهد بود؟
عبدالهی: حدود 3 هزار میلیارد تومان اعتبار لازم است. اگر دولت مجوز ماده 23 را بدهد از منابع درونی یا تهاتر نفت تأمین می‌شود، وگرنه از ظرفیت بخش خصوصی استفاده خواهیم کرد. اول باید دولت در قالب ماده 23 پروژه را به رسمیت بشناسد.
- پروژه 122 میلیون مترمکعبی پساب چه زمانی به غرب دشت مشهد می‌رسد؟
عبدالهی: اجرای پروژه‌ای مانند انتقال آب به غرب دشت مشهد با توجه به این که باید پساب استاندارد بالا را منتقل کنیم ظرف 3 سال ممکن است.
- شما می‌خواهید 96 میلیون مترمکعب آب از چاه‌های بحران‌زده غرب مشهد و چاه‌های کشاورزی برای تأمین آب شرب به مشهد منتقل کنید درحالی‌که اگر مجوزها صادر و تأمین اعتبار 3 هزارمیلیاردی انجام شود، انتقال 122 میلیون پساب به غرب مشهد 3 سال آینده انجام می‌شود؟
مدیر پروژه تأمین آب مشهد: ما نمی‌خواهیم این کار را بکنیم، اگر بخواهیم از ظرفیت بخش کشاورزی استفاده کنیم، ترجیحاً اجاره است، بحث اجاره چاه است.
شما هنوز پسابی به کشاورزان غرب دشت مشهد نداده‌اید و می‌خواهید 96 میلیون مترمکعب آب از آن‌ها بگیرید، این کار یعنی تعطیل کردن بخش کشاورزی غرب مشهد
عبدالهی: کل ظرفیتی که ما می‌خواهیم چاه اجاره کنیم آن هم در شرایط اضطراری حدود 500 لیتر بر ثانیه خواهد بود، آن‌هم برای دو ماه اوج مصرف و این به معنای تعطیل کردن بخش کشاورزی غرب دشت مشهد نیست.
اجرا پس از انتقال پساب
3100 لیتر بر ثانیه آب از کجای غرب دشت مشهد تأمین خواهد شد؟
مدیر پروژه تأمین آب مشهد: در فاز اول 1100 لیتر بر ثانیه از ظرفیت موجود چاه‌های آبفاست که از مخزن کورده تا آب و برق است و بقیه از کورده تا چناران است که در قالب جایگزینی پساب خواهد بود. تا وقتی‌که پساب عملیاتی نشود این خط هم اجرا نمی‌شود.
پس اکنون ظرفیت انتقال 96 میلیون مترمکعب وجود ندارد؟
عبدالهی: خیر، 96 میلیون مترمکعب افق برنامه تأمین آب مشهد است. تا زمانی که 122 میلیون مترمکعب پساب به غرب مشهد نرود 96 میلیون محقق نخواهد شد. البته الان کمی فشار به آبخوان می‌دهیم و از ظرفیت تخصیصی آبفای مشهد استفاده می‌کنیم که تا پیش از این به دلیل وجود آب سد دوستی از این ظرفیت استفاده نمی‌شد. ذکر این نکته مهم است که الان داریم از تمام ظرفیت‌ها مانند حقابه دستگاه‌ها استفاده می‌کنیم تا آب شرب مشهد را تأمین کنیم، اگر کم بیاوریم و 400 لیتر بر ثانیه را نتوانیم تأمین کنیم آن موقع چاره‌ای جز جیره‌بندی نخواهیم داشت اما برای پیشگیری، این خط در حال احداث است.
اصلا چنین برنامه ای نداریم
آبخوان غرب دشت مشهد امروز از حالت فوق بحرانی گذر کرده است و در خوش‌بینانه‌ترین حالت تا 3 سال آینده بناست 122 میلیون مترمکعب پساب به این دشت انتقال داده شود ولی آب منطقه‌ای بنا دارد 3100 لیتر بر ثانیه آب از این دشت بحران‌زده برداشت کند و در قالب طرح غدیر توس که خردادماه امسال فاز اول آن به بهره‌برداری می‌رسد، ته‌مانده این آبخوان را به مشهد منتقل کند.
مدیر پروژه تأمین آب مشهد: ما اصلاً چنین برنامه‌ای نداریم. 96 میلیون مترمکعب ظرفیتی است که آماده‌سازی می‌شود و این افزایش قطر خط لوله برای اوج مصرف است. به صراحت اعلام می‌کنیم کشاورزی غرب مشهد باید سر جای خود بماند و یک لیتر اضافه نباید از آبخوان برداشت شود زیرا آبخوان در حال میرایی است و تا زمانی که پساب منتقل نشود، آبی به مشهد منتقل نخواهد شد. اصلاً آبخوان غرب مشهد امکان ندارد بتواند 60 میلیون مترمکعب آب به مشهد منتقل کند. اما ناچار هستیم که برای جلوگیری از جیره بندی آب مشهد این ظرفیت را آماده کنیم.
بیش از یک دهه است که آب مشهد در حالت بحرانی قرار دارد، یک دهه است که بناست پساب مشهد تصفیه و به غرب دشت مشهد منتقل‌شود تا هم آبخوان تغذیه و هم جایگزینی با چاه‌های کشاورزی انجام شود. چرا آب مشهد همیشه در حالت اضطرار قرار دارد و ما ناچار می‌شویم بین بد و بدتر انتخاب کنیم و برای جلوگیری از جیره‌بندی آب شرب، به بخش کشاورزی و آبخوان فشار بیاوریم؟
عبدالهی: برنامه آب مشهد از سال 90 شروع و در سال 96 مصوب کشوری شده است. بنا بود سال 1402 آب هزار مسجد به مشهد برسد اما آیا رسید؟ یا مسئله تصفیه‌خانه‌ها به سرانجام رسید؟ این مشکل تنها به آب منطقه‌ای بازنمی‌گردد، موضوع تأمین بودجه است. وقتی منابع مالی تخصیص داده نمی‌شود ما باید چه کار کنیم؟
برداشت آب از چاه و غرب دشت مشهد مانند«شلیک کردن به پاهای خودتان» است و استان را از پا درخواهد آورد، 10 سال است که بناست پساب به غرب دشت مشهد منتقل شود اما انجام‌نشده و همیشه می‌گوییم در شرایط اضطرار ناچار هستیم برداشت کنیم اما خروجی این کار مرگ آبخوان مشهد و عواقب آن غیرقابل‌جبران است.
مدیر پروژه تأمین آب مشهد: وظیفه رسانه و همه ما این است که به مردم اطلاع‌رسانی کنیم. مثلاً ما الان در شرایط خاص گیر کردیم و ناچاریم آب از یک جایی قرض بگیریم و دو سال دیگر پس بدهیم. الان مانند بحث هیرمند ما در سد دوستی با مشکل مواجه شدیم، چه کار باید بکنیم؟ درباره غرب دشت مشهد تا زمانی که آب استاندارد لازم 122 میلیون مترمکعبی به غرب دشت مشهد منتقل نشود ما آب ازآن جا نخواهیم آورد.
امروز آب شرب مشهد در حالت اضطراری است، اگر فردا شورای تأمین استان دستور دهد آب از غرب مشهد منتقل شود آب منطقه‌ای می‌تواند مخالفت کند؟ این کار یعنی خشکاندن آبخوان غرب مشهد، یعنی نابود کردن کشاورزی این منطقه
عبدالهی: ما به‌هیچ‌عنوان نمی‌خواهیم کشاورزی غرب مشهد را محدود یا نابود کنیم،در نهایت آب را اجاره می‌کنیم ولی برداشت اضافه نخواهد بود.
خروجی این کار یعنی تعطیل شدن کشاورزی چون آب کشاورزی صرف شرب می‌شود.
عبدالهی: 400 لیتر بر ثانیه آن‌قدر نیست که بگوییم کشاورزی تعطیل می‌شود. در نهایت اگر مجبور شویم هزار لیتر از بخش کشاورزی می گیریم. شرایط اضطرار ما در زمان اوج مصرف تابستان است که به 12500 لیتر بر ثانیه می‌رسد. ما در زمستان مشکلی نداریم و نهایت مصرف 8500 لیتر است. تا پیش‌ازاین 4000 لیتر را سد دوستی تأمین می‌کرد، اگر این سد نتواند این مقدار را در اوج مصرف تأمین کند از چند طریق تأمین می‌شود. یکی از این پروژه‌ها طرح نبی اکرم(ص) است که تجمیع چاه‌هاست و الان انجام می‌شود. فعلاً لوله‌ای از غرب مشهد کشیده نشده است. دو اصل درباره غرب دشت مشهد وجود دارد؛ اول این که بیش از این به آبخوان فشار نیاید و دوم به کشاورزی اجحاف نشود. الان کشاورزان در غرب مشهد حدود 500 میلیون مترمکعب آب دارند و کل آبی که ما در شرایط اضطراری می‌خواهیم برای جلوگیری از جیره‌بندی اجاره کنیم 20 میلیون مترمکعب است.
برای دشت بحران‌زده 20 میلیون مترمکعب آب کمی نیست، حتی یک مترمکعب آب بیشتر از غرب مشهد آوردن یعنی نابود کردن این آبخوان.
مدیر پروژه تأمین آب مشهد: در افق طرح جایگزینی پساب ما باید 250 میلیون مترمکعب پساب به غرب دشت مشهد منتقل کنیم که حدود 150 میلیون متر مکعب جایگزینی با چاه‌های کشاورزی و بقیه برای تغذیه آبخوان است.
پساب آب جدید نیست
پساب آب جدیدی نیست که با آن آبخوان را تغذیه کنیم
عبدالهی: درست است ولی تا آب شربی نباشد پسابی هم نیست. ما به کشاورز می‌گوییم شما به جای برداشت از چاه، پساب را استفاده کن، در عوض آب چاه در بخش کشاورزی تبخیر نخواهد شد. ما پساب استاندارد با همان کیفیت در اختیار کشاورز قرار می‌دهیم و این کار حتی هزینه‌های کشاورز را کاهش می‌دهد. این را بدانید همین الان هم به پاهای خودمان شلیک کردیم زیرا آبخوان غرب مشهد سالی یک متر افت می‌کند. چاه‌های کشاورزی همین الان از دبی 20 لیتر بر ثانیه سقوط کرده مثلاً مزرعه نمونه که 100 حلقه چاه دارد الان چه میزان دبی آب دارد؟
این کارشناس و مدیر پروژه‌های تأمین آب مشهد مانند انتقال آب دریای عمان، پروژه هزار مسجد و امثال آن می‌گوید: جلوی رشد جمعیت مشهد را نمی‌توانیم بگیریم و چاره‌ای جز انتقال آب از بیرون حوزه به دشت مشهد نداریم، باید همه مسئولان پای‌کار باشند و این تنها بر عهده آب منطقه‌ای نیست.
نظر شما