به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شهروند،یکی از شدیدترین دردهایی که انسان می‌تواند تحمل کند؛ نعمت و قابلیتی که فقط زنان از آن برخوردارند. دردی که در عین سختی و حتی طاقت‌فرسا بودن، شیرین است، چون به تولد می‌رسد؛ پا گذاشتن یک انسان دیگر روی زمین. زایمان مفهوم مهمی است که با مقوله افزایش جمعیت ارتباط مستقیم دارد.

زایمان پروسه طبیعی خود را تا چند دهه پیش در کشور ما داشت که با پیشرفت علم پزشکی، کاهش موالید و تغییر سبک زندگی افراد رفته‌رفته سزارین یا همان جراحی شکمی در بسیاری از موارد جای زایمان طبیعی را گرفت و حالا گزینه اول مادران جوان به‌ویژه در شهرهای بزرگ ایران برای به دنیا آوردن فرزندشان است.

  داده‌های سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد افزایش آمار سزارین با کاهش مرگ‌ومیر و عوارض زایمان طبیعی همراه بوده است، اما زمانی که آمار سزارین از حد استاندارد بالاتر می‌رود، کمکی به پروسه زاد و ولد نمی‌کند و ممکن است خود این موضوع هم مشکل‌ساز شود. زیرا مادرانی که می‌خواهند سزارین شوند، نمی‌توانند به بارداری‌های متعدد فکر کنند.

 سازمان بهداشت جهانی در سال 1985 میلادی اعلام کرد آمار بالای 10 تا 15درصد سزارین نسبت به کل زایمان‌ها کمکی به کاهش مرگ‌ومیر و عوارض بد زایمان نمی‌کند، ولی آمار کمتر از 10درصد سزارین نسبت به کل زایمان‌ها می‌تواند میزان مرگ‌ومیر را افزایش ‌دهد و این موضوع نشان می‌دهد زنان آن کشور به امکانات لازم در حوزه تخصصی زنان و زایمان دسترسی ندارند.

روند صعودی آمار سزارین جهانی از 2010 تا 2018

براساس مطالعات جهانی، آمار سزارین تا 19درصد هم منطقی به نظر می‌رسد، ولی سازمان بهداشت جهانی امیدوار است این رقم را به 15درصد برساند. «آمار جهانی سزارین از سال 2010 تا 2018 نشان‌دهنده روند صعودی این نوع زایمان به‌طور متوسط در کل دنیاست. به‌طوری که در حال حاضر حدودا 21درصد زایمان‌های کل دنیا به‌صورت سزارین انجام می‌شود.» سوسن کیانی، متخصص زنان و زایمان و عضو انجمن متخصصان زنان و زایمان ایران است. او در گفت‌وگو با «شهروند» عنوان می‌کند: «افزایش آمار سزارین مسأله‌ای جهانی است و صرفا مختص ایران نیست؛ زمانی گفته می‌شد آمار جهانی سزارین 15درصد است، در حالی که اخیرا این آمار در مجموع به 21درصد رسیده است .

این متخصص زنان زایمان می‌گوید درصد سزارین در مادران شکم اول در سال 1392 در ایران 55/6 درصد بود و این رقم در سال 1400 به 57/7 درصد رسیده است. سوسن کیانی با بیان اینکه در ایران تا 40-30 سال پیش، آمار سزارین‌مان به هیچ وجه به این شکل بالا نبود، توضیح می‌دهد: «برای تخمین آمار سزارین، خانم‌هایی را که شکم اول سزارین می‌شوند، در نظر می‌گیریم. مثلا سال 75 آمار سزارین در بانوان 17-15 درصد بود و هیچ وقت به 20درصد نمی‌رسید؛ به مرور این آمار بالا رفت و علتش هم مسائل مختلفی است و نمی‌توان یک عامل را عنوان کرد و از دیگر عوامل گذشت.

کشورهای آفریقایی مثل نیجریه، چاد و سومالی، کشورهای کم‌برخورداری هستند که به خاطر نداشتن امکانات جراحی و اتاق عمل، هم مرگ‌ومیر مادران حین زایمان در آنها زیاد است و هم نمی‌توانند سزارین انجام دهند. این در حالی است که در کشورهای دیگر به علت‌های متفاوت آمار سزارین بالا رفته است. بیشترین آمار سزارین در سال 2018 متعلق به جمهوری دومنیکن با 58/1درصد بوده است. برزیل با 55/4درصد، قبرس با 55/3 درصد، مصر با 51/8 و ترکیه با 50/8درصد رتبه‌های دوم تا پنجم را در نرخ بالای سزارین در اختیار داشته‌اند.

کیانی توضیح می‌دهد که کمترین آمار سزارین در کشورهای چاد و نیجر با1/4درصد رخ داده و اتیوپی و ماداگاسکار و کامرون به ترتیب با1/9، 2 و  2/4 درصد در رتبه‌های بعدی قرار داشته‌اند. این آمار جهانی مربوط به سال 2018 است. به گفته رئیس انجمن متخصصان زنان و زایمان البرز پیش‌بینی می‌شود که تا سال 2030 آمار جهانی سزارین به 30درصد برسد.

این متخصص زنان زایمان می‌گوید درصد سزارین در مادران شکم اول در سال 1392 در ایران 55/6 درصد بود و این رقم در سال 1400 به 57/7 درصد رسیده است. سوسن کیانی با بیان اینکه در ایران تا 40-30 سال پیش، آمار سزارین‌مان به هیچ وجه به این شکل بالا نبود، توضیح می‌دهد: «برای تخمین آمار سزارین، خانم‌هایی را که شکم اول سزارین می‌شوند، در نظر می‌گیریم. مثلا سال 75 آمار سزارین در بانوان 17-15 درصد بود و هیچ وقت به 20درصد نمی‌رسید؛ به مرور این آمار بالا رفت و علتش هم مسائل مختلفی است و نمی‌توان یک عامل را عنوان کرد و از دیگر عوامل گذشت.

چرا زایمان طبیعی برای خانم‌ها کابوس شده

یکی از علت‌های افزایش تمایل بانوان به زایمان سزارین، انتقال تجربه‌های سخت از گذشتگان است. کیانی می‌گوید تجربه‌ای که مادران از زایشگاه‌ها به دختران انتقال می‌دادند، تجربه خوبی نبود. هم از بابت رفتارهای ناخوشایند و هم از بابت مراقبت‌هایی که کافی نبود. در دهه‌های گذشته در زایشگاه‌ها حریم خصوصی بانوان رعایت نمی‌شد و در یک زایشگاه چند خانم با هم پروسه دردهای زایمانی را پشت‌سر می‌گذاشتند. از همه مهم‌تر ترس از درد زایمان است، چراکه تا 30-20 سال پیش زایمان بدون درد تعریفی در کشور ما نداشت. در نتیجه زایمان کم‌کم برای خانم‌ها کابوس شد.

تغییر سبک زندگی و روی آوردن به شهرنشینی در تغییر آناتومی بانوان تاثیرگذار بوده است. «فعالیت‌هایی که قبلا خانم‌ها داشتند کم‌کم از بین رفت و بسیاری از خانم‌ها کارمند پشت میز نشین شدند و به کم‌تحرکی عادت کردند. این مسائل فیزیک بدنی خانم‌ها را تغییر داد و طبیعی است که کمتر آماده زایمان طبیعی بودند.

اگر می‌خواهیم در راستای سیاست‌های افزایش جمعیت فعالیت کنیم باید، زایمان طبیعی را ترویج دهیم.تهاجم فرهنگی موضوع دیگری است که این متخصص زنان و زایمان به آن اشاره می‌کند. «عمل‌های زیبایی در کشور ما غوغا می‌کند و درصد زیادی از دخترها و خانم‌های جوان، بیشتر تمایل به ظاهر و میل به زیبایی پیدا کردند و کمتر تمایل به زایمان طبیعی نشان دادند. حتی در موارد زیادی، همسران بانوان هم با یک پیش‌زمینه ذهنی، آنها را به سمت زایمان سزارین سوق دادند. به علاوه عوارض احتمالی زایمان طبیعی مثل افتادگی مثانه نیز خانم‌ها را به سمت سزارین برد.

از انتقال تجربه تلخ از زایمان تا نبود امکانات زایمان بدون درد

هزینه زایمان سزارین به مراتب بیشتر از زایمان طبیعی است. در بیمارستان‌ها و زایشگاه‌های دولتی زایمان طبیعی با کمترین هزینه انجام می‌شود. متدهای نوین زایمان مثل زایمان در آب و زایمان بدون درد اما هزینه‌های میلیونی می‌طلبد. برای مثال در یکی از بیمارستان‌های فوق‌تخصصی زنان و زایمان معروف غرب تهران، زایمان بدون درد با روش اپیدورال در حال حاضر 15میلیون هزینه دارد.

عضو انجمن زنان و زایمان ایران با این حال معتقد است مباحث مالی و هزینه‌های زایمان، عاملی است که در مقایسه با دیگر عوامل کمتر در افزایش سزارین تاثیرگذار بوده. «مهم‌ترین عوامل عدم‌تمایل خود فرد به زایمان طبیعی است، حالا به دلیل ترس یا تجربه تلخ مادران قدیمی یا فراهم‌نبودن ابزار زایمان بی‌درد.»

چرا زایمان بدون درد در بیمارستان‌های دولتی راه نیفتاد؟

سال 97 دستورالعملی در وزارت بهداشت تصویب شد برای ترویج زایمان طبیعی. «متاسفانه راه‌حلی که برای ترویج زایمان طبیعی ارایه شد، بنیادین نبود و ما از طرف انجمن متخصصان زنان پیشنهاد کردیم که از طریق رسانه‌های جمعی و فضای مجازی، افرادی که مرجع و مورد قبول مردم هستند، درباره فواید زایمان طبیعی صحبت کنند. به علاوه ارایه ورزش‌های مناسب در دبیرستان‌ها و شرکت‌ها و نهادها برای دختران و بانوان اهمیت زیادی برای آمادگی بانوان برای باروری و زایمان دارد.

متاسفانه کارهایی که در این سال‌ها انجام شد، زیربنایی نبود و حتی زایمان بدون درد که برای تشویق بانوان بسیار اهمیت دارد، در بیمارستان‌های دولتی راه نیفتاد. در حالی که عمده زایمان‌های طبیعی در حال حاضر در بخش دولتی صورت می‌گیرد و در بیمارستان‌های خصوصی کمتر از 10درصد زایمان‌ها به‌صورت طبیعی است.تغییر سبک زندگی و روی آوردن به شهرنشینی در تغییر آناتومی بانوان تاثیرگذار بوده است. «فعالیت‌هایی که قبلا خانم‌ها داشتند کم‌کم از بین رفت و بسیاری از خانم‌ها کارمند پشت میز نشین شدند و به کم‌تحرکی عادت کردند. این مسائل فیزیک بدنی خانم‌ها را تغییر داد و طبیعی است که کمتر آماده زایمان طبیعی بودند.

ما دو روش زایمان در تمام دنیا داریم؛ یکی زایمان فیزیولوژیک (بدون مداخله ماما و پزشک) و دوم زایمان با مداخله موثر متخصص زنان. «متخصص در پروسه زایمان هر جایی لازم باشد از آمپول فشار استفاده می‌کند یا از ابزار کمکی برای حمایت از مادر و جنین بهره می‌برد. مداخله فعال و موثر متخصص زنان در زایمان طبیعی، مهم‌ترین مسأله‌ای است که باید به‌صورت جامع در بیمارستان‌ها رعایت شود تا سزارین کم‌کم کمرنگ‌تر شود.» زایمان بدون درد می‌تواند تغییر زیادی در نگرش زنان نسبت به زایمان طبیعی داشته باشد. کیانی می‌گوید: «زایمان بی‌درد با حضور متخصص بی‌هوشی و با بی‌حسی موضعی اپیدورال انجام می‌شود که این روند باید در بیمارستان‌های دولتی مورد توجه قرار بگیرد.»

در دو دهه اخیر خانواده‌ها کوچک‌تر از دهه‌های 60 و 70 شده است. بیشتر خانواده‌ها مخصوصا در شهرها تک فرزند یا نهایتا دو فرزندی هستند. «خانم‌ها با این باور که یک یا دو بچه بیشتر نمی‌خواهند سزارین را ترجیح دادند، با این تصور که یکی دو بار سزارین عارضه زیادی ندارد. همین تصور و مسائلی که اشاره کردم زنان را به سمت سزارین سوق داده است.»

متخصصان زنان طرفدار زاد و ولد و زایمان ایمن هستند

او می‌گوید کار اصلی متخصصان زنان، زایمان است و اگر زایمان کم باشد به ضرر ما است، بنابراین متخصصان زنان 100درصد موافق افزایش زاد و ولد هستند. «همه ما دوست داریم تعداد زایمان‌ها هر سال بیشتر شود و به همین نسبت طرفدار زایمان طبیعی هستیم. از طرف دیگر ما متخصصان زنان و زایمان  طرفدار زایمان ایمن هستیم و افراط و تفریط را قبول نداریم.

هر جا برای سلامت مادر و نوزاد ضرری نداشته باشد، زایمان طبیعی پیشنهاد می‌شود و هر جا خطری مادر و نوزاد را تهدید کند، آموزش دیده‌ایم که سزارین را به‌عنوان عامل نجات انجام دهیم. زمانی که زایمان به کسی سپرده شود که هم متد جراحی را بداند و هم متد طبیعی زایمان، او بهترین تصمیم را خواهد گرفت.»

آموزش‌های دختران باید بر زایمان طبیعی متمرکز شود

کیانی می‌گوید آموزش دوران تحصیل دختران باید بر زایمان طبیعی متمرکز شود. اگر می‌خواهیم در راستای سیاست‌های افزایش جمعیت فعالیت کنیم باید، زایمان طبیعی را ترویج دهیم. زیرا عوارض سزارین به مادر اجازه بارداری‌های متعدد نمی‌دهد. ما فقط در موارد خاص که جان مادر یا جنین در خطر باشد، باید مجوز سزارین بدهیم.

در حال حاضر بسیاری از مادران در دوران بارداری، خودشان تمایلی به زایمان طبیعی نشان نمی‌دهند؛ آن هم به‌واسطه همه دلایلی که سوسن کیانی به آن اشاره کرد. از ترس درد زایمان گرفته تا موضوعات فرهنگی و تغییر در سبک زندگی. یعنی افراد حاضرند 20-10 میلیون هزینه کنند و سزارین شوند. «بخش عمده علل، سزارین به درخواست خود مادران است.

به علاوه با پیشرفت روش‌های درمان نازایی، خانواده‌های زیادی بعد از سال‌ها بچه‌دار می‌شوند و طبیعی است که ترجیح‌شان سزارین است تا طبیعی. حتی اگر زایمان طبیعی ریسکی هم برای مادر و نوزاد نداشته باشد، این خانواده‌ها معمولا استرس و فشار روانی زیادی تحمل می‌کنند و نمی‌توان فشار مضاعفی بر آنها وارد کرد.

درمان بیماری‌های زمینه‌ای و افزایش باروری

همین‌طور پیشرفت درمان بسیاری از بیماری‌ها نیز از عوامل افزایش سزارین محسوب می‌شود. «در گذشته خانم‌هایی که دیابت یا فشار خون بالا داشتند، نمی‌توانستند باردار شوند. اما حالا با پیشرفت درمان این بیماری‌ها، باروری در آنها افزایش یافته و به دلیل مشکلات خاص در بارداری، سزارین می‌شوند. در کل علل افزایش سزارین، بسیار متفاوت و متنوع است.

اینکه ما بخواهیم آمار سزارین را پایین بیاوریم، این فرآیند به‌سرعت اتفاق نمی‌افتد. کار روی هر کدام از عوامل زمان‌بر است و باید تلاش‌های زیرساختی فرهنگی و اقتصادی در این زمینه صورت بگیرد. ما به‌عنوان متخصصان زنان، دوست داریم مردم بتوانند بیشتر بچه‌دار شوند و این به نفع بیمارستان‌ها و پزشکان است، ولی در عین حال سلامت مادر و جنین اولین اولویت برای ما است و شعار ما زایمان ایمن با محوریت زایمان طبیعی است.