سلامت نیوز: اقدامات ستاد احیا، روند هیدرولیژیكی طبیعی دریاچه را برهم زده و خسارت‌های بسیاری به پوشش گیاهی آن منطقه وارد كرده است.با انتقال آب از دریاچه خزر و وان ترکیه نمی‌توانیم مشکل دریاچه ارومیه را به صورت پایدار حل کنیم. این روش‌ها تنها یک مسکن کوتاه مدت است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه قانون، از یك سو آب دریاچه را برای تولید سیب هدر می‌دهیم و از سوی دیگر سالانه هزاران تن سیب به‌دلیل عدم برنامه‌ریزی مناسب در بخش اقتصاد كشاورزی و قیمت پایین خرید، دور ریخته می‌شوند
توفان نمك، زندگی 6 میلیون ایرانی را تهدید می‌كند. این دیگر تنها هشدار كارشناسان و فعالان محیط‌زیست ایران نیست بلكه رییس سازمان حفاظت محیط زیست كشور نیز به این مساله اعتراف كرده است. عیسی كلانتری گفته است:«سالانه هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری می‌کنیم تا دریاچه ارومیه را از خشک شدن نجات دهیم. در سال‌های گذشته بدون در نظر گرفتن حقابه تالاب‌ها سد زدیم و توسعه کشاورزی و صنعتی داشتیم و حالا ۶ میلیون نفر با بحران نمک مواجه هستند». بحران نمك به‌دلیل مدیریت اشتباه بر منابع آبی ایران رخ داده است و این مدیریت اشتباه همچنان ادامه دارد. در این میان نیز گزینه‌های مانند واردات آب یا انتقال از دریاچه خزر برای نجات نگین فیروزه‌ای ایران پیشنهاد می‌شود. نكته قابل توجه اینجاست، مسئولان تاكنون به این باور نرسیده‌اند كه احیای دریاچه با روش‌هایی كه موجب خشكی آن شده است، امكان‌پذیر نیست و برای احیای آن باید در تفكر مدیریت منابع آبی ایران بازنگری شود.
ارومیه به‌عنوان بزرگ‌ترین دریاچه خاورمیانه در استان‌های آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی قرار گرفته است. ارومیه، بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران و دومین دریاچه بزرگ آب شور دنیاست. داستان غم‌انگیز خشكی دریاچه از اوایل دهه 80 آغاز شد و همچنان ادامه دارد. زنگ خطر خشكی دریاچه ارومیه سال‌هاست كه به‌صدا درآمده اما گوش شنوایی برای آن وجود نداشته است. البته به‌جز سال‌های اخیر كه مسئولان بحران را از نزدیك لمس كرده و دریافته‌اند كه خشكی دریاچه ارومیه دیگر شوخی و بی‌اهمیت نیست و خطر زندگی بیش از 14 میلیون انسان را تهدید می‌كند. اما در همان سال‌هایی كه مسئولان مربوطه در خواب غفلت بودند، صدای زنگ خطر خشكی دریاچه در جهان پیچید و این بی‌اهمیتی ایرانی‌ها به نگین فیروزه‌ای موجب شد تا آنچه با دریاچه ارومیه كرده‌ایم، تبدیل به درس عبرتی شود كه حتی در كتاب‌های مدرسه كودكان استرالیایی ذكر شود.
دریاچه ارومیه، نگین فیروزه‌ای ایران زمین، نفس‌های آخر خود را می‌كشد و خشكی دریاچه، تنها به بازیچه‌ای برای زورآزمایی جناح‌های سیاسی تبدیل شده است.
بحران نگین فیروزه‌ای ایران به‌جایی رسید كه بری احیای آن ستادی تشكیل شد. تاكنون انتقادهای بسیاری به عملكرد ستاد احیای دریاچه ارومیه وجود داشته است. برخی كارشناسان بر این باور هستند كه اقدامات ستاد احیا، روند هیدرولیژیكی طبیعی دریاچه را برهم زده است و خسارت‌های بسیاری به پوشش گیاهی آن منطقه وارد كرده است. آن‌ها این‌گونه اقدامات را خلاف اصول احیای اكولوژیكی می‌دانند.
حسین آخانی از چهره‌های برجسته جامعه محیط‌زیست كشور كه مدتی نیز در بحث احیای دریاچه ارومیه با ستاد احیا همكاری داشت، با اشاره به هزینه‌های هنگفت برای احیای دریاچه ارومیه به «قانون»می‌گوید:« اعتبار بسیاری برای انتقال آب از «زاب» تخصیص داده شد كه چندین سال تا پایان پروژه مانده است. بخش عمده بودجه ستاد احیای دریاچه تاكنون برای ساخت مسیر انتقال آب «زاپ» و احداث چندین سد، اختصاص یافته است. اما انتقال آب از «زاب» به دریاچه كاری غیرعقلانی، غیراخلاقی و غیر علمی است. به دلیل اینكه در مسیر رودخانه‌ها، اكوسیستم‌هایی وجود دارند كه دارای حقابه هستند. انسان‌های بسیاری سالیان سال در مسیر این رودخانه زندگی كرده‌اند و معیشت آن‌ها به رودخانه و آب آن بستگی دارد. از لحاظ اخلاقی، نژاد و قومیت این انسان‌ها هیچ تفاوتی ندارد، ایرانی یا همسایگان مسلمان ما در عراق، نباید معیشت و زندگی آن‌ها نابود شود. به‌دلیل پروژه انتقال آب از«زاب» اكوسیستم منطقه نابود می‌شود. آب كمتری به دجله می‌رسد، هنگامی‌كه حقابه دجله كاهش یابد، كانون‌های تولید گرد و غبار در عراق افزایش می‌یابند كه سرانجام آن هجوم ریزگردهای عراق به خوزستان است. از طرفی دیگر این پروژه به‌دلیل هدررفت بخش بسیاری از سرمایه‌های كشور غیراقتصادی نیز است؛ چراكه این سرمایه‌ها را در بخشی هزینه كرده‌ایم كه از اساس اشتباه و غیرعادلانه بوده است».
داستان سیب و دریاچه
كشاورزی و به‌ویژه باغ‌های سیب یكی متهمان اصلی خشكی دریاچه ارومیه به‌شمار می‌روند.توسعه كشاورزی و تولید محصولات كشاورزی آب‌بر بلای جان دریاچه است. آخانی در این‌باره می‌گوید:« مشكل اصلی باغ‌های گسترده سیب در اطراف دریاچه ارومیه است. از یك سو آب دریاچه را برای تولید سیب هدر می‌دهیم و از سوی دیگر سالانه هزاران تن سیب به‌دلیل عدم برنامه‌ریزی مناسب در بخش اقتصاد كشاورزی و قیمت پایین خرید، دور ریخته می‌شوند، این كشاورزی، یك بازی دو سرباخت برای كشور است. حال پرسش اینجاست پس از گذشت چهار سال، ستاد احیای دریاچه ارومیه برای این معضل چه اقدامی انجام داده است؟ چرا تاكنون این مساله مدیریت نشده است؟».
احیای اكولوژیك
آخانی با اشاره به اینكه سدسازی عامل اصلی خشكی دریاچه ارومیه است، تصریح می‌كند:«سدسازی‌های بی‌رویه و غیركارشناسی، جلوی روان آب‌ها را به سوی دریاچه گرفته و به این ترتیب دریاچه خشك شده‌است.
احیا باید اكولوژیك باشد؛ این مساله را بارها به آن‌ها گفته‌ایم اما گوش شنوایی برای آن نیست. مساله ریزگردها را مطرح كرده‌اند و من راهكار آن را جلوگیری از چرای دام‌ها و ایجاد پوشش گیاهی اعلام كرده‌ام. اما هیچ مسئولی در این‌باره جرات انجام اقدامی را نكرده است و حاضر نشده كه جلوی كشاورزان را در تولید محصولات آب‌بر و البته بدون فایده بگیرد».
یكی از بحث‌هایی كه درچند سال اخیر برای احیای دریاچه مطرح شده بود، معیشت جایگزین كشاورزان اطراف دریاچه است. آخانی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینكه این طرح به كجا رسید، می‌گوید:«هنگامی‌كه تمام بودجه احیا را به انتقال آب از«زاب» اختصاص می‌دهید، دیگر اعتباری برای طرح معیشت جایگزین نمی‌ماند. مسئولان ستاد احیا چاله عمیقی به‌نام «زاب» حفر كرده‌اند كه تنها چند هزار میلیارد اعتبار برای آن لازم‌است».
حقابه دریاچه را به یغما نبریم
آخانی در ادامه با اشاره به اینكه دریاچه ارومیه برای بقا به حدود 180 میلی‌متر آب در سال نیاز دارد، بیان می‌كند:« در صورتی كه درحال حاضر حدود 240 میلی‌متر در سال آب وجود دارد؛ این به‌آن معناست كه ما تنها اجازه استفاده آن میزان مازاد را داریم و بیش از آن را نباید مصرف كنیم. بیش از آن حق دریاچه ارومیه است. این حق باید به دریاچه ارومیه بازگردد. اما دولت درك درستی از مفهوم آب در ایران ندارد. شعار آب كم هست را سر می‌دهیم اما با مصرف بی‌رویه آب در شهرها مواجه هستیم، حال انتظار داریم یك روستایی كه معیشت و زندگی‌اش به كشاورزی بستگی دارد، آب مصرف نكند. نخست باید الگوی مصرف در شهرها را اصلاح كنیم. چرا باید پارك «ایل‌گلی» در تبریز به آن زیبایی شود؟ درحالی كه این پارك با مصرف آب دریاچه ارومیه به این زیبایی شده است. باید تمامی این مسائل برطرف شود .»
واردات آب ممنوع!
واردات آب یا انتقال از دریاچه خزر، گزینه‌های پیشنهادی برخی مسئولان برای حل بحران نگین فیروزه‌ای ایران است. دوباره مسئولان احیای دریاچه‌ای را در گرو انتقال آب از دریاچه دیگری می‌دانند. مساله‌ای كه حتی مدیر کل حوضه‌های آبریز دریاچه خزر و ارومیه نیز مخالف آن‌است.مرتضی موسوی مدیر کل حوضه های آبریز دریاچه خزر و ارومیه در مصاحبه‌ای گفته است:« با انتقال آب از دریاچه خزر و وان ترکیه نمی‌توانیم مشکل دریاچه ارومیه را به صورت پایدار حل کنیم. این روش‌ها تنها یک مسکن کوتاه مدت است و تنها راه حیات پایدار بزرگ‌ترین دریاچه شور کشور،کاهش مصرف از درون خود حوضه است. اگر دخالت‌های انسان نبود، این حوضه می‌توانست خود را در تعادل نگه دارد. اما در چهار دهه گذشته 200 هزار هکتار به سطح زیر کشت حوضه آبریز دریاچه ارومیه افزوده شد و محصول‌های کشاورزی تولید شده در این منطقه از محصولات کم آب‌برهمچون انگور به سمت محصولات پر آب‌بر مانند سیب و چغندر قند رفته است».
خیال راحت دولت برای دریاچه ارومیه
معاون اول رییس جمهور فروردین سال جاری بازدیدی از دریاچه ارومیه داشت، جهانگیری درباره وضعیت ارومیه گفته است:« خوشبختانه در حال حاضر تراز دریاچه ارومیه وضعیت مناسبی دارد. البته نسبت به شرایطی که پیش بینی کرده بودیم کمی عقب تر هستیم و امیدوارم با اقداماتی که در سال‌های 97 و 98 انجام می‌شود، بتوانیم به مردمی که تحت تاثیر دریاچه ارومیه هستند و به مردم ایران این اطمینان را بدهیم برنامه احیای دریاچه ارومیه اجرا خواهد شد. مردم کمترین دغدغه ای نسبت به اجرای برنامه های احیای این دریاچه نداشته باشند».جهانگیری درحالی به مردم برای احیای دریاچه ارومیه اطمینان خاطر می‌دهد كه هر روز خبرهای بدی از دریاچه ارومیه به‌گوش می‌رسد.
ثبت ارومیه در یونسكو
سازمان محیط‌زیست ایران بیشتر نقاط این دریاچه را به عنوان پارک ملی شناسایی كرده است. این دریاچه با داشتن بیش از 100 جزیره کوچک صخره‌ای محل توقف پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو، پلیکان، کفچه‌نوک، اکراس، لک‌لک، اردک پیسه، نوک‌خنجری، چوب‌پا و مرغ نوروزی است.بر اساس لیست تنوع زیستی پارک ملی دریاچه ارومیه که در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۶ ارائه شده است، ۶۲ گونه باکتری و آرکئوباکتر، ۴۲گونه قارچ‌های میکروسکوپی، ۲۰ گونه جلبک، ۳۱۱ گونه گیاه، پنج گونه نرم‌تنان دو کفه‌ای، ۲۲۶ گونه از پرندگان، ۲۷ گونه خزنده و دوزیست و ۲۴ گونه از پستانداران در آنجا زندگی می‌كنند. دریاچه ارومیه توسط یونسکو به عنوان منطقه تحت حفاظت به ثبت رسیده است. به خاطر شوری بیش از حد دریاچه، هیچ نوع ماهی در این دریاچه زندگی نمی‌کند. با این‌حال دریاچه ارومیه یکی از زیستگاه‌های مهم سخت‌پوست آرتمیا شناخته می‌شود. این سخت پوست یکی از منابع اصلی تغذیه پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو به‌شمار می‌آید. در اوایل سال ۲۰۱۳ از رییس وقت مرکز مطالعات آرتمیای ارومیه نقل شد که آرتمیا در این دریاچه منقرض شده است. این نظر توسط برخی کارشناسان دیگر رد شده است.در بهمن ۹۴ رییس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور بیان كرد که بر پایه بررسی‌ها آرتمیای زنده در دریاچه ارومیه وجود ندارد و متاسفانه با خشکسالی تابستانه این موجودات نابود شده‌اند.این دریاچه از اواسط دهه ۸۰ شروع به خشک شدن کرد. بررسی تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۵ دریاچه، ۸۸ درصد مساحت خود را از دست داده است. دلایل بسیاری برای خشک شدن دریاچه ذکر شده است از جمله خشکسالی، احداث بزرگراه روی دریاچه و استفاده بی‌رویه از منابع آب حوضه آبریز دریاچه. تحقیق جدیدی توسط چند تن از محققان در آمریکای شمالی نشان می‌دهد که خشكسالی تنها باعث کاهش پنج درصدی بارش در حوضه آبریز دریاچه شده و عوامل انسانی شامل پروژه‌های جاه‌طلبانه توسعه اقتصادی-آبی به همراه ساخت بزرگراه ۱۵ کیلومتری روی دریاچه با دریچه کوچک ۲.۱ کیلومتری، وضعیت دریاچه را به بحران رسانده است.
تا سال ۲۰۱۲ بیش از 200سد روی رودخانه‌های حوضه آبریز دریاچه در مرحله آماده بهره‌برداری یا پایان مراحل طراحی بودند.بر پایه بررسی‌ها در آبان ۹۴ تراز آب دریاچه ارومیه ۱۲۷۰.۰۴متر بیان شد که نسبت به زمان مشابه سال پیش از آن ۴۰ سانتی‌متر کاهش نشان می‌داد. در صورت خشک شدن این دریاچه هوای معتدل منطقه تبدیل به هوای گرمسیری با بادهای نمکی خواهد شد و زیست‌محیط منطقه را تغییر خواهد داد. علاوه بر نمک بسیاری از آلودگی‌های شامل فلزات سمی سنگین مورد استفاده در صنعت و مواد سمی مورد استفاده در کشاورزی به آب‌های سطحی و زیر سطحی مرتبط با دریاچه نفوذ کرده‌اند و در صورت خشک شدن دریاچه بسیاری از مواد سمی هوازی شده و خطرات بیماری‌های تنفسی برای زیست‌بوم و مردم منطقه به‌وجود خواهد آورد.
اقدامات ستاد احیا، روند هیدرولیژیكی طبیعی دریاچه را برهم زده و خسارت‌های بسیاری به پوشش گیاهی آن منطقه وارد كرده است.با انتقال آب از دریاچه خزر و وان ترکیه نمی‌توانیم مشکل دریاچه ارومیه را به صورت پایدار حل کنیم. این روش‌ها تنها یک مسکن کوتاه مدت است.
نظر شما