سلامت نیوز-*دکتر محمدرحیم کدیور: از آنجا که قرار است تا پایان بهمن ماه سال جاری، کلیه متولدین ۱/۱/۱۳۹۵ تا شهریور ۱۳۹۷ یک دوز واکسن تزریقی سه سروتیپی بگیرند، سوالات زیادی در این خصوص ایجاد شده است که امیدوارم مطلب زیر بتواند راهگشای هم‌وطنان باشد.

ماجرای واکسن جدید تزریقی سه سروتیپی چیست؟

به گزارش سلامت نیوز به نقل از پایگاه خبری پزشکان و قانون، 154 کشور جهان در برنامه ایمن‌سازی خود از واکسن خوراکی فلج اطفال استفاده می‌کنند. سازمان جهانی بهداشت مقرر کرده که در تمام این کشورها از نیمه دوم آوریل 2016 (۴ اردییهشت 1395 ) کلیه واکسن‌های خوراکی سه ظرفیتی فلج اطفال باید از زنجیره سرما در کلیه مراکز ارائه خدمات واکسیناسیون و مراکز نگهداری واکسن اعم از دولتی یا خصوصی جمع‌آوری و امحا و واکسن دو سروتیپی خوراکی ۱ و ۳ جایگزین آن شود. همچنین یک دوز واکسن تزریقی سه سروتیپی در چهار ماهگی به برنامه واکسیناسیون ایران اضافه شود.

دلیل این امر این بود که "ویروس فلج اطفال"  "پولیوویروس" (Polio Virus)   سه سروتیپ آنتی ژنی 1 ،2 و 3 دارد.

سروتیپ 1 ویروس، عامل اغلب موارد ابتلا به فلج است. سروتیپ٢ ویروس آخرین بار در کشور هند در سال1999 شناسایی شده و ریشه کنی جهانی آن به تایید سازمان جهانی بهداشت رسیده است.

سروتیپ 3 نیز آخرین بار در نوامبر 2012 در نیجریه شناسایی شد.

ریشه كنی جهانی فلج اطفال

از سال1367 (1988) "برنامه جهانی ریشه كنی فلج اطفال" به تصویب مجمع جهانی بهداشت رسید که تا کنون با به کارگیری واکسن خوراكی فلج اطفال مؤفقیت‌های چشمگیری داشته است. به کمک این برنامه، كشورهای بومی پولیو از 125 كشور در سال 1367 (1988) به سه كشور ( افغانستان ، پاكستان و نیجریه ) در سال 2012 كاهش یافت. در سپتامبر سال 2015 كشور نیجریه نیز از فهرست كشورهای بومی فلج اطفال خارج شد و در حال حاضر تنها دو كشور افغانستان و پاكستان پولیوآندمیك محسوب می‌شوند.

دو نوع واكسن فلج اطفال وجود دارد:

واکسن خوراکی و واکسن تزریقی.

واکسن خوراکی فلج اطفال حاوی ویروس زنده و ضعیف شده است و دارای  دو نوع "دو ظرفیتی" و "سه ظرفیتی" است .

واکسن خوراکی سه ظرفیتی فلج اطفال واکسنی است که تا کنون در اکثر برنامه های جاری واکسیناسیون علیه فلج اطفال استفاده و باعث ریشه کنی سروتیپ 2 ویروس وحشی فلج اطفال گردیده است.

در  واکسن دو ظرفیتی فلج اطفال خوراکی سروتیپ 2 ویروس فلج اطفال وجود ندارد و در برابر سروتیپ 1و3 ویروس وحشی فلج اطفال، مؤثرتر از واكسن سه ظرفیتی است.

واکسن خوراکی فلج اطفال در ایجاد ایمنی علیه ویروس فلج اطفال بسیار مؤثر است. با این وجود، دریافت آن در موارد بسیار نادر منجر به فلج می شود. این عارضه که پولیو میلیت فلجی ناشی از واكسن Vaccine Associated Paralytic Poliomyelitis(VAPP) نامیده می‌شود، معمولا پس از دریافت نوبت اول واكسن رخ می‌دهد و  شیوع  آن در افراد دچار نقص ایمنی هومورال نسبت به افراد عادی ،  3200 برابر بیشتر است.

40%   موارد فلج کودکان ناشی از سروتیپ 2 ویروس  است و بیش از 95% موارد "پولیوویروس مشتق از واکسن در گردش"، ناشی از سروتیپ 2 است. علائم بالینی فلج ناشی از "ویروس واكسن" و "ویروس مشتق از واکسن" كاملا مشابه پولیو میلیت ناشی از ویروس وحشی است.

واكسن تزریقی  فلج اطفال حاوی ویروس غیر فعال شده و حاوی هر سه سروتیپ 1،2 و 3 ویروس است که به صورت واکسن تزریقی درآمده است. این واکسن خطر ابتلا ناشی از ویروس واکسن و ویروس مشتق از واکسن را ندارد.

اقدامات نهایی جهان برای ریشه کنی فلج اطفال

با توجه به كاهش تعداد موارد فلج اطفال ناشی از ویروس وحشی به دنبال برنامه های اجرا شده، "فلج اطفال ناشی از ویروس واكسن" و "ویروس مشتق از واکسن" اهمیت بیشتری پیدا كرده اند. لذا در سال 1391 (2012) "برنامه نهایی ریشه كنی فلج اطفال" با مد نظر قراردادن شرایط جدید به تصویب مجمع جهانی بهداشت رسید كه تمام كشورها را ملزم می كند تا در حرکتی هماهنگ و زمان بندی شده، ابتدا با همراه کردن واکسن خوراکی و تزریقی فلج اطفال موارد باقی مانده بیماری را ریشه کن کنند و در سال های پس از ریشه کنی، برای حفظ ایمنی جوامع، تنها از واكسن تزریقی استفاده کنند.

از آنجایی که مضرات سروتیپ 2 ویروس موجود در واكسن خوراكی بیش از فواید آن است، بایستی از طریق جایگزینی واکسن سه ظرفیتی با دو ظرفیتی، سروتیپ 2 ویروس از واکسن خوراکی حذف شود.

بر این اساس، "برنامه نهایی ریشه كنی فلج اطفال" اقدامات زیر را در تمام كشورهایی كه فقط از واکسن خوراکی (OPV)  استفاده می‌كنند ضروری دانست:

قدم اول: اضافه کردن حداقل یك نوبت واكسن تزریقی فلج اطفال (IPV) به برنامه جاری واکسیناسیون

تا دی ماه سال 1394 (پایان سال 2015)، شش ماه قبل از جایگزینی واكسن خوراكی سه ظرفیتی با واكسن دو ظرفیتی که باید حداقل یك دز واکسن تزریقی تجویز شود.

قدم دوم: جایگزینی واكسن خوراكی سه ظرفیتی با واكسن دو ظرفیتی

در نیمه دوم آوریل 2016، به صورت همزمان در همه کشورها.

طبق برنامه ریزی انجام شده، قرار بود که در ایران از روز شنبه 23 آوریل (4 اردیبهشت ) واكسن خوراكی دو ظرفیتی جانشین واكسن سه ظرفیتی شود که این کار انجام شد و قرار شد که یک دوز  واکسن تزریقی سه سروتیپی در چهار ماهگی به برنامه واکسیناسیون ایران اضافه شود که متاسفانه به خاطر کمبود جهانی این کار فقط در ابتدا فقط در مناطق پر خطر اجرا شده است و از تاریخ شهریور ماه ۹۷ واکسن تزریقی سه سروتیپی نیز روتین شده است و به تمامی متولدین ۱/۱/۹۵ که فقط واکسن دو سروتیپی گرفته اند در بهمن ماه ۹۷ یک دوز واکسن تزریقی سه سروتیپی تزریق گردد که این امر موجب حفظ حداقل سطح ایمنی علیه سروتیپ 2 ویروس و تسهیل كنترل طغیان های آتی فلج اطفال و تقویت ایمنی علیه سروتیپ های 1 و 3 ویروس می شود.

 واكسن تزریقی فلج اطفال، جایگزین قطره خوراكی فلج اطفال نمی شود.

واكسن تزریقی فلج اطفال به میزان نیم میلی لیتر، در قسمت قدامی خارجی ران راست بصورت عضلانی تزریق می شود.

*فوق تخصص عفونی کودکان