سلامت نیوز: با قحطی واقعی چنان که در کشور‌های شاخ آفریقا وجود دارد، فاصله داریم ولی ناامنی غذایی چنان که در تعریف‌های بین‌المللی آمده در ۷ استان کشور شایع است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از همشهری، این در حالی است كه وزارت بهداشت برای مقابله با آنچه به آن ناامنی غذایی گفته می‌شود، برنامه‌هایی در استان‌های سیستان و بلوچستان، كهگیلویه و بویراحمد، هرمزگان، بوشهر، كرمان، بندرعباس و ایلام اجرا می‌كند.
بنابر تعریف سازمان ملل، امنیت غذایی دسترسی همه مردم به غذای كافی در تمام اوقات برای داشتن یك جسم سالم است. طبق این تعریف، موجودبودن غذا، دسترسی به غذا و پایداری در دریافت غذا 3عنصر اصلی در امنیت غذایی است. رئیس دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت ضمن اشاره به ضرورت آمادگی كشور برای جلوگیری از ناامنی غذایی در مناطقی كه دچار بحران خشكسالی هستند، برنامه‌های وزارت بهداشت در این حوزه را تشریح كرد و گفت: وزارت بهداشت برای جلوگیری از ناامنی غذایی روی اصلاح الگوی غذایی مردم در مناطقی كه از نظر غذایی ناامن هستند، كار می‌كند.
براساس تحقیقاتی كه سال‌هاست به‌صورت مستمر در كشور صورت می‌گیرد، كمبود ریزمغذی‌ها، آهن، انواع ویتامین به‌ویژه در كودكان 2تا 5 سال، دانش‌آموزان و زنان باردار این استان‌ها رو به افزایش است. از آنجا كه سوء‌تغذیه بر اثر مصرف نامتوازن و نامناسب مواد غذایی بروز می‌كند، معمولا علائم و نشانه‌های آن به‌صورت كم‌وزنی، كوتاه‌قدی و لاغری ظاهر می‌شود.
زهرا عبداللهی در مورد رفع این كمبود‌ها در جامعه در معرض خطر گفت: برنامه مكمل یاری آهن، ویتامین «A» و «D» برای كودكان، نوجوانان، مادران باردار و گروه‌های آسیب‌پذیر از طریق شبكه‌های بهداشت و درمان اجرا می‌شود. ادامه برنامه غنی‌سازی مواد غذایی مثل آرد، روغن و شیر ازجمله اقداماتی است كه وزارت بهداشت دنبال می‌كند و در قالب سند ملی تغذیه و امنیت غذایی، سیاست‌های تغذیه‌ای كشور تا سال1404 مشخص شده است. وی سال گذشته گفته بود كه براساس آخرین گزارش سازمان فائو هم‌اكنون ناامنی غذایی در ایران كمتر از 5 درصد برآورد شده و ما مشكلی از لحاظ امنیت غذایی نداریم؛ یعنی ما كشوری نیستیم كه قحطی و گرسنگی داشته باشیم.
در تحقیقی كه حدود ۵ سال پیش در مورد ناامنی غذایی در كشور صورت گرفته بود، استان‌های هرمزگان، كهگیلویه و بویراحمد و سیستان و بلوچستان در طیف «بسیار ناامن غذایی» و استان‌های خوزستان، كرمان، ایلام و بوشهر در طیف «ناامن غذایی» جای گرفته بودند. این وضعیت همچنان پس از ۵سال در این استان‌ها حاكم است. براساس تحقیق مركز ملی سلامت، استان‌های آذربایجان شرقی، مازندران و قزوین در گروه امن، استان‌های زنجان، آذربایجان غربی، خراسان‌شمالی، خراسان رضوی، گیلان، گلستان و همدان در گروه نسبتا امن و استان‌های خراسان جنوبی، فارس، كردستان، لرستان، اردبیل، كرمانشاه، چهارمحال و بختیاری و اردبیل در گروه نسبتا ناامن غذایی قرار دارند.
خشكسالی و تغذیه
از پیامد‌های مستقیم خشكسالی‌های مكرر و طولانی در كشور، مهاجرت وسیع روستاییان به حاشیه شهر‌های بزرگ است. تحقیقات زیادی نشان داده است كه رابطه مستقیمی بین امنیت غذایی و محل سكونت وجود دارد. به‌طور مثال، در تحقیقی كه چندی پیش در شهر‌ها و روستاهای اطراف خوی صورت گرفت، شیوع ناامنی غذایی خانوار در منطقه مورد مطالعه 59.4درصد است. با افزایش تعداد مراكز ارائه مواد غذایی در روستا، زیربنای مسكونی و تعداد اتاق، ناامنی غذایی خانوار كاهش و برعكس با افزایش فاصله روستا از شهر ناامنی غذایی خانوار افزایش می‌یابد. وضعیت مسكن، وضعیت خودرو، وضعیت والدین (تك‌والد بودن یا 2 والد بودن) و وضعیت درآمد ماهانه خانوار از دیگر عوامل مؤثر بر امنیت غذایی خانوار است.
محمدنعیم امینی‌فرد، نماینده استان سیستان و بلوچستان و عضو كمیسیون بهداشت مجلس در گفت‌وگو با همشهری گفت: استان سیستان و بلوچستان با فاصله محسوسی نسبت به استان‌های دیگر در صدر ناامنی غذایی است. علت اصلی ناامنی غذایی وضعیت اقتصادی و اجتماعی مردم است. در این استان خشكسالی ۱۸ساله حاكم است و زیرساخت‌ها، فاصله معناداری با میانگین شاخص‌های توسعه در كل كشور دارد. از سوی دیگر مسئله امنیت غذایی فقط به برخورداری غذایی مربوط نمی‌شود. فرهنگ استفاده صحیح از مواد غذایی مغذی مزید بر علت است. حاشیه‌نشینی از روستاها به حاشیه شهر‌ها از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر این ناامنی است؛ مردم در روستاها با عادات غذایی چندصدساله و تكیه بر دامپروری و كشاورزی نیازهای تغذیه‌ای خود را تأمین می‌كردند.
وی با تأكید بر اینكه در روستاها و شهر‌ها به یك میزان امنیت غذایی تهدید می‌شود، گفت: در برخی شهر‌ها 20 تا 30درصد جمعیت تحت پوشش نهاد‌های حمایتی است طبعا در این شهر‌ها شاخص فقر بالاست. ضمن اینكه حاشیه‌نشینی فقر و ناامنی غذایی را در شهر‌ها تشدید كرده است.
سخنگوی كمیسیون بهداشت با اشاره به اینكه وزارت بهداشت می‌تواند از سیستم نظام‌مند شبكه‌های بهداشت كه روستاها را به‌صورت كامل پوشش داده است، استفاده كند، گفت: بهورز‌های روستاهای كشور تقریبا از وضعیت اقتصادی جمعیت تحت پوشش خود مطلع هستند و می‌توانند فرایند رشد كودكان را پایش كنند. گروه‌های پرخطر با مكمل‌هایی كه وزارت بهداشت در اختیار این افراد باید بگذارد و همكاری سمن‌ها می‌تواند كمك مؤثری به كاهش ناامنی غذایی كند. این بخش از فعالیت‌های وزارت بهداشت در برنامه ششم توسعه نیز گنجانده شده است. قرار بود تا پایان سال قبل اطلاعات سلامت شهر‌های كمتر از 50هزار نفر در سامانه سیب جمع‌آوری شود ولی هنوز این پروژه به نتیجه نرسیده است. قرار بر این بوده و هست كه ما به سراغ مردم برویم نه اینكه آنها به ما مراجعه كنند. بدون تردید نظام ارجاع و پزشك خانواده نیز می‌تواند در جمع‌آوری اطلاعات دقیق و تبیین وضعیت امنیت غذایی در كشور مؤثر باشد.
انتخاب غذای مناسب
انتخاب غذای نامناسب نیز می‌تواند باعث ایجاد ناامنی‌غذایی شود. به گفته ربابه شیخ‌الاسلام، متخصص اپیدمیولوژی تغذیه، «در جامعه‌ای كه بیش از 70درصد جمعیت آن كمبود كلسیم دارند، ناامنی غذایی قطعاً بیش از 5درصد است.» این نشان می‌دهد كه مردم هم باید پول كافی برای خرید غذا داشته باشند، هم غذا در دسترشان باشد و هم بدانند چه غذایی به چه میزان برایشان مفید و ضروری است. دكتر محمدنعیم امینی‌فرد نیز با اشاره به فعالیت انجمن مقابله با گرسنگی در كشور، نقش نهاد‌های مردمی در كاهش فقر تغذیه‌ای - چه فزونی و چه عدم‌دسترسی به موادغذایی - را پررنگ دانست و گفت: 20 تا 25درصد از مواد غذایی در كشور طی فرایند برداشت، حمل و مصرف هدر می‌رود. رفع این معضل با فرهنگساری امكان‌پذیر است. از سوی دیگر نبود سیستم چندلایه تأمین رفاه اجتماعی و عدم‌ارتباط مؤثر وزارتخانه‌های رفاه و بهداشت مانع از رفع ناامنی غذایی در كشور است. این نهاد‌ها می‌توانند با ارائه بسته‌های حمایتی كه در بودجه‌های سالانه آنها درنظر گرفته شده است، بخشی از ناامنی غذایی را رفع كنند.
بی‌اطلاعی مردم از تغذیه مناسب
چنانكه تحقیق سال90 وزارت بهداشت نشان داد خیلی از مردم تصوری از تغذیه مناسب ندارند. فقط 42درصد از مردم كشورمان میوه‌ها را به‌عنوان گروه اصلی غذایی می‌شناختند و 26درصد از خانوارها به‌صورت روزانه از میوه و سبزیجات تازه، شیر و لبنیات استفاده می‌كردند. همچنین فقط 19درصد از افراد از نقش میوه‌ها و سبزی‌ها در دریافت فیبر غذایی آگاهی داشتند. 40درصد سویا را به‌عنوان یك منبع تأمین پروتئین می‌دانستند. 34درصد نیز روغن حیوانی را به‌عنوان مضرترین روغن خوراكی برای بدن می‌شناختند. فقط 18درصد از خانوارها از تأثیر نوشابه‌های گازدار در بی‌اشتهایی و از بین رفتن مینای دندان خبر داشتند. 45درصد از خانم‌های باردار از قرص آهن هیچگاه استفاده نكرده یا به‌طور نامرتب استفاده می‌كردند. در یافتن عوامل ایجاد ناامنی تغذیه‌ای بحث بسیار است ولی آنچه مسلم است، تأثیر این ناامنی بر بیماری‌هایی است كه سال‌ها بعد نظام سلامت را درگیر خود خواهد كرد. به قول دكتر احمد ساعدی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران برای ۵۰ سال آینده امروز باید برنامه‌ریزی كرد.
با قحطی واقعی چنان که در کشور‌های شاخ آفریقا وجود دارد، فاصله داریم ولی ناامنی غذایی چنان که در تعریف‌های بین‌المللی آمده در ۷ استان کشور شایع است.
نظر شما