سلامت نیوز: «بنا به گفته دکتر فرح بخش، متخصص تغذیه؛ براساس آمارها، پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030 نصف جمعیت جهان دچار اضافه وزن و چاقی شوند و این آمار، یعنی به صدادرآمدن زنگ خطر! هر چند هنوز نیز به صورت ضمنی می توان گفت جهان به چنین وضعیتی رسیده است.»

به گزارش سلامت نیوز به نقل از شفقنا، بارها در مقالات مختلف یا برنامه‌هایی که در راستای سلامت پخش می‌شود، خوانده و دیده‌ایم که عوامل متعددی در بروز چاقی و اضافه وزن نقش دارند از پرخوری و عدم تحرک گرفته تا استرس که این روزها عامل بروز بسیاری از بیماری‌های دیگر است. ولی اگر بخواهیم نگاهی اجمالی به علل موثر در بروز چاقی بیندازیم چه چیزی در بدن اتفاق می‌افتد که در نهایت با به هم ریختگی شکل و ظاهر بدن همراه است...

متخصصان تغذیه معتقدند همان‌طور که توصیه می‌شود افراد آزمایش خون سالانه برای چکاپ انجام دهند، لازم است حداقل ماهی یکبار هم وضعیت سلامت بدنشان را از نظر وزنی ارزیابی کنند تا مشخص شود از لحاظ وزنی در چه مرحله یا وضعیتی قرار دارند. شاید یکی از آسان‌ترین روش‌ها برای سنجش این ارزیابی، اندازه‌گیری دور کمر با متر نواری باشد.

دکتر پیام فرح‌بخش، متخصص تغذیه با اشاره به این مساله، گفت: «با ارزیابی وضعیت  بدن با این روش، عدد به دست آمده در از اندازه گیری دور کمر در خانم ها باید زیر 88 و آقایان زیر 102 سانتی‌متر باشد. روش دیگر، محاسبه نسبت دور کمر به باسن باز هم با کمک همان نوار متری است که عدد حاصل از این نسبت باید در خانم‌ها زیر 8/0 و آقایان زیر 1 باشد. درغیر این صورت اگر این نسبت بیش از میزان گفته شده باشد، نشان‌دهنده این است که فرد دچار چاقی شکمی بوده و باید هر چه سریع‌تر درجهت از دست دادن وزن اضافی اقدام کند.»

وی در ادامه افزود: «در این بین، اندازه‌گیری شاخص توده بدن یا BMI روشی علمی برای ارزیابی وضعیت بدن بوده و شاخص توده بدنی، حاصل وزن به کیلوگرم تقسیم بر مجذور قد به متر است. اگر عدد حاصله بین 25-5/18باشد بدن از نظر وزنی در وضعیت مطلوب قرار دارد و درصورتی که این عدد بین 30-25 یا 40-30 باشد، به ترتیب دچار اضافه وزن و چاقی است. عدد بیش از 40 نیز نشان‌دهنده چاقی مرضی یا چاقی مفرط است که باید جدی گرفته شود.»

این متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی با اشاره به اینکه عوامل متعددی از جمله دریافت انرژی مازاد از طریق مصرف کربوهیدرات، پروتئین و چربی می‌تواند زمینه را برای افزایش وزن فراهم کند، گفت: «دریافت انرژی مازاد در نهایت در بدن به شکل تری‌گلیسیرید در می‌آید و در بافت‌های چربی ذخیره می‌شود. درواقع با دریافت انرژی بیش‌ از نیاز بدن، اولین نقطه ذخیره چربی در شکم، پهلوها و سپس ران، باسن و بازوست. در نهایت هم صورت گرد و غبغب آویزان می‌شود و زمانی هم که فردی تصمیم به کاهش وزن می‌گیرد، آخرین نقطه از بدن که چربی از دست می‌دهد، شکم است.»

دکتر پیام فرح‌بخش با توضیح این مساله که حتما شما هم افرادی را دیده‌اید که با وجود اینکه حجم غذای کمی مصرف می‌کنند، باز هم چاق هستند، گفت: «شاید عامل چاقی این افراد سوخت و ساز پایین بدن باشد. میزان متابولیسم بدن در وضعیت استراحت و حتی حین فعالیت بدنی دارای عدد مشخصی است. اگر سوخت و ساز بدن فردی خوب نباشد، با وجود اینکه غذای زیادی هم نمی‌خورد اضافه وزن پیدا می‌کند. دراین صورت باید میزان متابولیسم بدن با دستگاه کالری‌متر اندازه‌گیری شود و در صورت پایین بودن عدد متابولیسم، اقدام‌های درمانی لازم صورت بگیرد. گاهی ابتلا به اختلالات تیرویید می‌تواند سوخت و ساز بدن را برهم ریزد. هورمون تولیدی غده تیروئید تنظیم‌كننده میزان سوخت و ساز بدن است و كوچك‌ترین افزایش میزان تولیدات آن یا پركاری تیرویید به افزایش اشتها و نیاز به دریافت غذای اضافی ولی عدم وزن‌گیری و حتی كاهش وزن توأم با تحریك‌پذیری، عصبانیت و بی‌قراری ناشی از سرعت بخشیدن به میزان كاتابولیسم و سوخت بدن منجر می‌‌شود. برعكس كاهش فعالیت این غده و ابتلا به كم‌كاری تیرویید نیز به كاهش یافتن سوخت بدن و افزایش وزن توأم با بی‌حالی و خواب‌آلودگی، پف‌كردن چشم‌ها و صورت و یبوست خفیف می‌انجامد، بنابراین هرگونه اختلال در عملكرد این غده زمینه صدمه دیدن سلامت جسم و درهم ریختگی مغز و اعصاب را فراهم می‌آورد و ‌باید فورا فرد تحت نظر متخصصان غدد درون‌ریز تحت كنترل و درمان قرار داده شود.»

وی در ادامه با بیان اینکه عامل دیگر در بروز چاقی، عدم تحرک و فعالیت بدنی است، اظهار داشت: «متاسفانه سبک زندگی ماشینی امروزی باعث شده بسیاری از افراد تحرک کمی داشته باشند درحالی که فعالیت بدنی بر سوخت و ساز بدن و از دست دادن کالری کمک می‌کند. هر چه فردی فعالیت بیشتری داشته باشد، کالری بیشتری خواهد سوزاند اما اگر این فعالیت‌ها در حد معمول روزانه نیم تا یک ساعت پیاده‌روی یا فعالیت ورزشی متوسط باشد بیشتر در جهت حفظ سلامت است و نباید خیلی انتظار کاهش وزن داشت.»

استرس با چاقی ارتباط دارد

این متخصص تغذیه در ادامه به تاثیر استرس بر اشتها اشاره کرد و گفت:‌ «ریزه‌خواری و ناخنك زدن مداوم به دلیل استرس، عصبانیت، بدشانسی آوردن یا تحت فشار عصبی مداوم قرار داشتن می‌تواند باعث چاقی شوند. با توجه به درگیری مختلف ذهنی بسیاری از افراد غذا نمی‌خورند که سیر بشوند بلکه غذا می‌خورند که احساس آرامش به آنها دست دهد. در بین موادغذایی خوراکی‌های شیرین بیشترین حس آرام‌بخشی را به فرد می‌دهد. بسیاری از افراد نه در پاسخ به گرسنگی بدن بلکه در پاسخ به استرس، با خوردن موادخوراکی شیرین در پی دست یافتن به آرامش هستند. اگر این استرس‌ها کنترل نشود، باعث افزایش وزن خواهد شد. در این شرایط حتما باید به روانپزشک مراجعه کرد تا پس از بررسی و درصورت نیاز تجویز دارو، استرس کنترل و کاهش یابد.»

ویروس‌ها نیز عامل چاقی‌اند

عامل مهم دیگری که فرح‌بخش به آن اشاره می‌کند، نقش ژن و برخی ویروس‌ها در بروز چاقی است. «در حال حاضر با پیشرفت علم ژن‌های متعددی در بروز چاقی شناخته شده‌اند با آنکه برخی افراد غذای زیادی هم نمی‌خورند چاق می‌شوند. آمارها نشان می‌دهد اگر یکی از قل‌ها چاق باشد، به احتمال 50 تا 70 درصد قل دیگر نیز چاق خواهد بود بنابراین باید به چاقی‌های ارثی نیز توجه شود. امروزه از دیگر عوامل موثر شناخته شده در چاقی، برخی ویروس‌ها هستند که باعث چاقی می‌شوند این ویروس‌ها با تاثیر بر عملکرد برخی مکانیسم‌های بدن و فعال شدن آنها، سوخت و ساز بدن را پایین می‌آورند و باعث چاقی می‌شوند. از دیگر عوامل موثر در چاقی، عدم تعادل در دریافت نسبت کربوهیدرات، پروتئین و چربی درمقایسه با یکدیگر است. برخی افراد غذای کمی ‌می‌خورند ولی همین مقدار کم شامل غذاهای چرب است که باعث می‌شود با مصرف آن میزان کالری زیادی وارد بدن شود. طبیعی است وقتی میزان دریافت چربی با خوردن غذاهای چرب، انواع آجیل و مغز و... افزایش می‌یابد، فرد دچار اضافه وزن و فربهی شود. 10 عدد بادام و 20 عدد پسته یک واحد چربی حساب می‌شود که معادل 45 کیلوکالری به بدن انرژی می‌رساند. حالا حساب کنید فردی که با دیدن مسابقه فوتبال یک ظرف تخمه می‌خورد چه مقدار کالری دریافت می‌کند! چیزی معادل 400 تا 500 کیلوکالری که درواقع یک‌سوم کالری موردنیاز بدن است.»

عدم الگوی صحیح غذایی باعث چاقی می‌شود

وی با اشاره به اینکه عصر، عصر مدرن است و تکاپو و کمتر در خانه‌ای می‌بینی که کنار غذا سبزی و سالاد گنجانده شده باشد و از آن طرف مصرف موادخوراکی و فراورده‌های حاضری افزایش پیدا کرده، عنوان کرد: «متاسفانه عدم پیروی از الگوی صحیح غذایی باعث چاقی می‌شود درحالی که اگر از تمام گروه‌های هرم غذایی، از جمله نان و غلات و فرآورده‌های آنها، سبزی و میوه، شیر و لبنیات کم‌چرب و گوشت‌های قرمز به مقدار 2 وعده در هفته و از آبزیان و ماکیان جوان و فاقد چربی چند وعده در هفته و از تلفیق غلات و حبوبات و دانه‌ها و مغزهای مختلف یک یا دو بار در هفته به جای گوشت استفاده شود، الگوی صحیح غذایی رعایت شده است. ولی متاسفانه اغلب افراد توجهی به چگونگی چیدمان هرم غذایی ندارند و اغلب انرژی موردنیاز بدن را با مصرف موادغذایی چرب و شیرین که در نوک هرم است تامین می‌کنند و استفاده از سبزی، میوه و غلات و لبنیات در برنامه غذایی آنها کمتر به چشم می‌خورد. و همین الگوی غلط غذایی به مرور منجر به انباشت چربی در بدن و چاقی می‌شود.»

به فکر تغییر باشید

کاستن از میزان انرژی مصرفی کافی نیست

دکتر فرح‌بخش با بیان اینکه متاسفانه برخی عادت‌های بدغذایی مثل نخوردن صبحانه هم عامل موثر در چاقی به شمار می‌روند، بیان کرد: «بسیاری از افراد فکر می‌کنند اگر در وعده صبحانه نان، پنیر، گردو، عسل و.. بخورند انرژی زیادی به بدن می‌رسانند درنتیجه صبحانه نمی‌خورند درحالی که با نخوردن صبحانه بدن به دلیل اینکه گرسنگی طولانی‌مدتی تحمل کرده، برای تامین انرژی مورد نیاز شروع به تجزیه بافت عضلانی می‌کند و از طرفی، این افراد ولع بیشتری به خوردن وعده بعدی یعنی ناهار پیدا می‌کنند. از سوی دیگر، تغذیه برخی افراد هم محدود به همان سه وعده غذایی است درحالی که رژیم غذایی صحیح شامل 3 وعده اصلی غذایی و 3 وعده میان‌وعده (مصرف میوه یا یکی‌دو عدد بیسکویت است) است. به این ترتیب فرد از تمام گروه‌های غذایی در طول روز استفاده می‌کند و در یک وعده هم حجم زیادی غذا نمی‌خورد.»

وی در پایان با تاکید بر این مساله که برای کاهش وزن، کاستن از میزان انرژی مصرفی کافی نیست، گفت: « برای کاهش وزن، کاستن از میزان انرژی مصرفی کافی نیست و هر چند درگذشته برای درمان چاقی، فقط به کم‌خوری توصیه می‌شد و عموم تصور می‌کردند اگر غذای کمتری بخورند قاعدتا وزنشان کاهش خواهد یافت ولی برای کم کردن وزن باید هم میزان خوراک کمتر شود و هم فرد سبک زندگی‌اش را تغییر دهد.»