سلامت نیوز:شهرداری تهران از زمان غلامحسین كرباسچی با تأسیس سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران و راه‌اندازی فرهنگسراها وارد حوزه‌های اجتماعی شد، در دوره محمدباقر قالیباف با ورود نه چندان موفق به محله هرندی، آسیب‌های اجتماعی به صدر رسانه‌ها آمد و حالا مدیریت شهری جدید اگر چه بسیار كند و منفعل است اما رویكرد تازه‌ای در حوزه مسائل و آسیب‌های اجتماعی دارد؛ رویكردی كه به گفته رئیس كمیته اجتماعی شورای شهر تهران، در كنار پرداختن به آسیب‌های اجتماعی، مسأله سلامت و پیشگیری را هم در دستور كار خود قرار داده است.
به گزارش سلامت نیوز، شهروند نوشت: محمدباقر قالیباف، شهردار سابق تهران وقتی با بودجه ٤٠٠ میلیاردی وارد محله هرندی شد، قصد داشت با كاهش آسیب‌های اجتماعی تحولی در این محله ایجاد كند اما خیلی زود اعضای شورا خبر از شكست طرح گرانقیمت شهرداری دادند و مجتبی شاكری، عضو كمیسیون اجتماعی شورا یكی از افرادی بود كه بارها از این طرح میلیاردی انتقاد كرد؛ چرا كه بعد از ورود شهرداری به محله هرندی مشخص شد كه آسیب‌های اجتماعی محله به مناطق دیگر شهر تهران منتقل شده است. بزرگترین مسأله اعضا در آن زمان، نداشتن پیوست و برنامه برای این طرح بود اما آنچه از آن زمان یادگار ماند، نام پر سر و صدای محله هرندی بود، همراه با بازار كساد مردمی كه در آن محله خانه داشتند.
شهرداری به مسأله اعتیاد، كارتن‌خوابی و كودكان كار وارد شد در حالی كه برنامه پنج‌ساله دوم شهرداری تهران مسائلی مانند توسعه رفاه اجتماعی، شهر دوستدار كودك و سالمند و كاهش آسیب‌های اجتماعی را بر عهده شهرداری گذاشته بود اما در قانون شهرداری‌ها سرفصل خاصی و ویژه‌ای برای مسائل اجتماعی وجود ندارد. حسین ایمانی جاجرمی، جامعه‌شناس شهری در گفت‌وگو با «شهروند» درباره كار مطالعاتی و اقدام‌سنجی شهرداری در وزارت كشور می‌گوید: «در این مطالعات مشخص شد كه شهرداری به این معنا سازمانی اجتماعی نیست بلكه بیشتر مسئولیت‌های خدماتی و عمرانی دارد. درواقع پرداختن به مسائل اجتماعی در دهه ٧٠ به بعد در شهرداری شروع شد چون در قانون شهرداری‌ها كه سال ١٣٣٢ نوشته شده است، توجه زیادی به مسائل اجتماعی نشده است.» او البته معتقد است كه نفس ورود شهرداری‌ها به حوزه اجتماعی براساس اقدامات و مصوبات شورای شهر تهران است: «شورا سیاست‌ها را به شهرداری می‌دهد و آن را موظف به پیگیری می‌كند. این سیاست‌ها در دوره كرباسچی با تاسیس فرهنگسراها شروع شد و در دوره قالیباف بیشتر به حمایت از مداحان اختصاص یافت و مبالغ زیادی هم برای آن صرف شد؛ اما به طور مشخص شهرداری سیاست دقیقی درباره مسائل اجتماعی ندارد.» جاجرمی به وضعیت شهرداری‌ها در كشورهای دنیا اشاره می‌کند كه در این زمینه الزام ورود جدی دارند چون مدیریت یكپارچه شهری در آن اعمال شده است: «در ایران اما مدل شهرداری‌ها كهنه است، بنابراین قدرت و بودجه زیادی ندارند و منابع بین دستگاه‌های مختلف پخش است.» او معتقد است كه قانون شهرداری‌ها باید براساس واقعیت‌های روز شهری و كلانشهرها به‌روز شود.
آسیب‌های اجتماعی مسكوت مانده است
بر اساس برنامه پنج‌ساله دوم شهرداری تهران موظف است كه برنامه‌هایی را برای كاهش آسیب‌های اجتماعی انجام دهد؛ برنامه‌ای كه البته دست‌پخت شهردار سابق تهران بود. در ماده ١٠٤ این برنامه، شهرداری تهران موظف است برای توسعه رفاه اجتماعی، اجرایی‌کردن مصوبات شورای اسلامی شهر تهران به‌ویژه مصوبات شهر دوستدار کودک، شهر دوستدار سالمند، توسعه کارآفرینی، مهار کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی، کارگران فصلی و ساختمانی، گروه‌های آسیب‌پذیر کم‌توان و معلول و سایر مصوبات مربوطه با همکاری سازمان‌های دولتی، غیردولتی و نهادهای مدنی اقدامات زیر را به انجام رساند. الف) تهیه و اجرای سند جامع رفاه اجتماعی با رویکرد خدمات اجتماعی برای اقشار در معرض آسیب و آسیب‌دیده به‌ویژه جوانان. ب) اجرای مصوبه پیشگیری، کاهش و کنترل آسیب‌های اجتماعی. ت) توسعه، نگهداری و ارتقای کیفیت ارایه خدمات اجتماعی در مراکز خدمات اجتماعی به گونه‌ای که تعداد این مراکز از ۷ مرکز حاضر به ۲۲ مرکز (به ازای هر سال برنامه ۳ مرکز) تا پایان برنامه برسد و کلیه خدمات اجتماعی مرتبط با اهداف را در سطح هر منطقه این مرکز پوشش دهند. ض)
شهرداری تهران موظف است در راستای ایجاد شور، نشاط، خلاقیت، رشد و تعالی کودکان و اجرایی‌کردن مصوبات شورای اسلامی شهر تهران از قبیل شهر دوستدار کودک و ضرورت ساماندهی کودکان آسیب‌دیده با همکاری نهادها و دستگاه‌های ذیربط و سازمان‌های دولتی و غیردولتی. همچنین در بخش دیگری از این برنامه به تهیه برنامه جامع شناسایی کودکان آسیب‌دیده و آسیب‌پذیر از قبیل کودکان کار و خیابان بی‌سرپرست اشاره بود كه هیچ‌گاه به صورت موفقی انجام نشد.
فاطمه دانشور، رئیس كمیته اجتماعی شورای شهر چهارم بود كه در آن دوره تذكرات زیادی برای حوزه آسیب‌های اجتماعی مطرح می‌كرد. او در گفت‌وگو با «شهروند» از مصوباتی می‌گوید كه در دوره گذشته برای حل معضلات آسیب‌های اجتماعی داشته‌اند اما حالا ماجرا مسكوت مانده است. رئیس كمیته اجتماعی چهارمین دوره شورای شهر تهران معتقد است كه مدیریت شهری گذشته به دلیل حساسیت‌هایی كه شورا داشت به مسأله آسیب‌های اجتماعی ورود جدی‌تری داشت: «در حال حاضر مدیریت شهری تنها ادامه‌دهنده سیاست‌های دوره گذشته است و این حوزه به‌طور مشخصی كم‌فروغ شده است كه البته دلایل این بی‌توجهی‌ها هم اصلا مشخص نیست.»
بامداد سه‌شنبه، هفتم شهریور امسال شهردار تهران در پایان نخستین روز كاری خود بعد از بازدید شبانه از محلات مولوی، بازار، شوش، اوراقچی‌ها و هرندی گفت: «روز دوشنبه با وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جلسه‌ای داشتم که بخشی از موضوعات این جلسه مرتبط با آسیب‌های اجتماعی بود. در این جلسه علاوه بر بررسی توسعه شبکه بهداشت در شهر تهران درباره بخشی از آسیب‌های اجتماعی نیز مذاکراتی صورت گرفت چرا که وزارت بهداشت و درمان و سایر ارگان‌های مرتبط می‌توانند در جهت کنترل این آسیب‌های اجتماعی کمک کنند تا برنامه‌های مشترکی را به اجرا بگذاریم.» او بعد هم از احتمال برگزاری جلسه‌ای با وزیر كار، تعاون و رفاه اجتماعی خبر داد: «علاوه بر این، مذاکره تلفنی با وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی درباره موضوع اعتیاد، تکدی‌گری و کودکان کار در شهر تهران داشتم و قرار شد طی چند روز آینده جلسه‌ای با حضور مسئولان ذیربط از دو دستگاه با یکدیگر داشته باشیم تا مقدمات تهیه تفاهمنامه‌ای برای همکاری‌های مشترک را آماده کنیم.»
چند روز بعد در بیست‌و‌یكمین روز شهریور محمدعلی نجفی با وزیر رفاه جلسه‌ای داشتند تا درباره آسیب‌های اجتماعی سخن بگویند. ساعتی بعد علی ربیعی، سرزده به میان اعضای شورای شهر تهران رفت و درباره تصمیماتی كه با شهردار گرفته‌اند، توضیحاتی داد: «قرار است کمیته‌ای با همکاری شهرداری تهران و به منظور بررسی ویژه آسیب‌های اجتماعی پایتخت تشكیل شود. ما به دنبال آن هستیم تا با کمک شهرداری، خدمات پشت چراغ قرمز و چهارراه‌ها که عمدتا توسط کودکان و متکدیان عرضه می‌شود را در قالب «مشاغل خدماتی» تعریف کرده و حتی تعاونی برای آنها ایجاد کرده و آنها را تحت پوشش قرار دهیم.» او در ادامه گفت: «ظاهر شهر تهران از نظر وجود معتادان متجاهر و متکدیان به هم ریخته است و سعی داریم با کمک سازمان بهزیستی، شهرداری و ناجا در قالب تفاهمنامه‌ای، برنامه‌های خود را جلو ببریم تا چهره شهر را از تکدی‌گری پاک کنیم؛ بدین منظور هماهنگی‌هایی نیز با دادگستری انجام شده، به گونه‌ای که اگر کودک کاری برای بار دوم جمع‌آوری شود، ضمن نگهداری آن، به خانواده‌اش اخطار می‌دهیم و اگر برای بار سوم ساماندهی شود، کودک به مدت طولانی‌تری نگهداری می‌شود.»
فاطمه دانشور حالا با گذشت بیشتر از ٧ ماه از آغاز این دوره از مدیریت شهری تهران پس از یادآوری این جلسات توضیح می‌دهد: «مسكوت‌ماندن این حرف‌ها و تفاهمنامه‌ها نشان می‌دهند كه مدیریت شهری موضوع آسیب‌های اجتماعی را جدی نگرفته است.» رئیس كمیته اجتماعی شورای شهر چهارم ادامه می‌دهد: «ما مصوبات زیادی در حوزه آسیب‌های اجتماعی به ویژه معتادان متجاهر به تفكیك زنان، مردان و كودكان و مسأله متكدیان داشتیم اما حالا هیچ جلسه‌ای كه نشان دهد مصوبات گذشته در حال پیگیری است، برگزار نمی‌شود.
در مصوبات شورا پیش‌بینی شده بود كه برای اجرا، یك‌سری جلسات با دستگاه‌های مسئول ازجمله دستگاه‌های دولتی و نیروی انتظامی برگزار شود اما تاكنون هیچ گزارشی از این جلسات وجود نداشته است، آن هم در شرایطی كه نیروی انتظامی تعامل جدی با شهرداری ندارد.» دانشور از همكاری نكردن شهرداری تهران با نهادهای غیر دولتی فعال در حوزه آسیب‌های اجتماعی گلایه می‌کند: «ان.جی.اوهایی از شهرداری درخواست كمك و همكاری كرده‌اند اما شهرداری مشخصا گفته است كه آسیب‌های اجتماعی در حوزه كاری این نهاد نیست. این در حالی است كه ستاد سازماندهی سازمان‌های مردم‌نهاد سالانه ٤ میلیارد تومان بودجه دارد، اما تاكنون گزارشی درباره میزان كاركرد آن نداده‌اند.» رئیس كمیته اجتماعی شورای شهر تهران در دوره چهارم در ادامه به حساسیت مقام معظم رهبری درباره آسیب‌های اجتماعی اشاره می‌کند و می‌گوید كه هیچ‌كدام از دستگاه‌ها در برابر این نگرانی اقدام عملی انجام نداده‌اند كه تأثیرات آن را ببینیم: «در دوره مدیریت شهری هم اگرچه شهرداری سر و صدای زیادی در حوزه آسیب‌های اجتماعی به راه انداخت اما واقعیت قضیه این بود كه هر بار بودجه‌ای اختصاص می‌یافت، كودكان و آسیب‌دیدگان را جذب می‌كردند اما دوباره رها می‌شدند، یعنی باز هم اقدامات قهری در اولویت بود.»
او دلیل این ناكامی‌ها را استفاده شهرداری‌ها از افراد غیر متخصص و بدون برنامه در حوزه اجتماعی می‌داند: «مدیران شهری هنوز هم این را باور ندارند كه حل شدن آسیب‌های اجتماعی نیاز به افراد متخصص دارد. شهرداری در حوزه ساماندهی مسائل اجتماعی زمان زیادی را از دست داده است، مخصوصا با انتصاب آقای صالحی به‌عنوان معاون فرهنگی - اجتماعی كه هیچ پیگیری هم برای آسیب‌های اجتماعی نداشت و در نهایت هم استعفا کرد. یعنی بزرگترین سرمایه كه زمان است در این پروسه از دست رفته است.» دانشور دلیل بی‌نتیجه ماندن اقدامات شهردار گذشته در حوزه آسیب‌های اجتماعی را اجرای طرح‌های بدون مطالعه و پژوهش می‌داند: «در آن زمان هم بیشتر برخوردها هیجانی و سلیقه‌ای بود و قالیباف، شهردار سابق تهران در نهایت هم نتوانست برای آن راه حل ارایه دهد، در حالی كه راه حل، استفاده از نظرات كارشناسی و افراد متخصص در سازمان خدمات اجتماعی شهرداری و افزایش سهم بودجه آسیب‌دیدگان اجتماعی بود. اقدامات شهردار سابق اما سروصدای زیادی هم ایجاد كرد كه باعث شد «ان.جی.او»ها پای كار بیایند اما با وجود این، در مدیریت شهری جدید نه سروصدایی هست و نه اقدام عملی.»
او راه‌اندازی مراكز بهاران را یكی از ایده‌های خوب مدیریت شهری سابق می‌داند كه البته به مرحله اجرا نرسید: «فقط یك مركز مربوط به زنان داشتیم. یك مركز دیگر هم راه‌اندازی شد، اما در ادامه بسته شد.» دانشور درباره سهم بودجه آسیب‌های اجتماعی می‌گوید: «سهم كودكان كار در سال ٢ میلیارد تومان و سهم زنان سرپرست خانوار ٨ میلیارد تومان بود كه خیلی كم است. البته بخشی از بودجه ساماندهی سازمان‌های مردم‌نهاد هم در دوره مدیریت سابق برای كمك به هیأت‌ها صرف می‌شد.» او در نهایت از شورای شهر پنجم و كمیته اجتماعی آن می‌خواهد كه درباره فعالیت‌هایشان برای حل آسیب‌های اجتماعی گزارش دهند تا بدانیم در این ٧ ماه چه كردند. شهرداری هم باید حوزه اجتماعی را جدی بگیرد.
شورای گذشته درباره اقداماتشان گزارشی نداده‌اند
حالا باید دید مدیریت شهری در عمل چه اقداماتی در حوزه آسیب‌های اجتماعی داشته است و اصلا اعتقادی به ادامه روندهای گذشته در برابر مسائل این‌چنینی دارد یا خیر؟ الهام فخاری، رئیس كمیته اجتماعی شورای شهر تهران در گفت‌وگو با «شهروند» در این‌باره حرف‌های زیادی دارد. او درباره اقدامات شورای جدید برای آسیب‌های اجتماعی به نگاه ویژه و جدید مدیریت شهری اشاره می‌کند و می‌گوید كه تمركز شورای جدید جز آسیب‌های اجتماعی، نگاهی هم به پیشگیری دارد. او درباره بخش‌هایی از اقدامات كمیته اجتماعی شورای شهر تهران توضیح می‌دهد: «ما در بخشی از كار قرار است به مرور مصوبات دوره گذشته برای آسیب‌های اجتماعی بپردازیم. بعضی از مصوبات، الزام‌های مدت‌دار دارد كه باید ظرف مدت مشخصی اقداماتی از طرف شهرداری تهران صورت می‌گرفت كه این بررسی‌ها كمك می‌كند تا بدانیم در چه شرایطی قرار داریم و كدام مصوبات متوقف شده است؟
كجاها متوقف شده است یا كدام مصوبات اجرا نشده است؟» فخاری از ارایه نخستین گزارش كمیته اجتماعی در سال ٩٧ خبر می‌دهد: «این گزارش ارزیابی مصوبات شورا در دوره‌های گذشته در حوزه آسیب‌های اجتماعی و به ویژه شهر دوستدار كودك است و جدولی كامل از این اقدامات به شورا داده خواهد شد.» رئیس كمیته اجتماعی شورای شهر تهران می‌گوید: «بسیاری از اقدامات حوزه اجتماعی میان‌بخشی است و دستگاه‌های زیادی در این زمینه وظیفه دارند. البته در حوزه اجتماعی از شورای قبل مستندات مكتوب و مشخصی در اختیارمان قرار نگرفته است، بنابراین درحال بررسی اسناد موجود در دبیرخانه هستیم و اقدامات اجتماعی هم فعلا در همان مسیر قبلی در حركت است.»
فخاری معتقد است كه در زمان شهرداری محمدباقر قالیباف، حساسیت زیادی در حوزه آسیب‌های اجتماعی ایجاد شد اما در عمل برنامه‌های اجرایی نتوانست به‌طور كامل به مسائل هرندی بپردازد، چون برنامه‌ها متناسب با شرایط محلی برنامه‌ریزی نشده بود، ضمن این‌كه همكاری گروه‌های متخصص در این حوزه كه همكاری نظام‌مندی داشته باشند، ایجاد نشد: «البته در كل، این اقدامات چندان هم بی‌اثر نبود و قطعا درگیر شدن سازمان‌های نهادها و بیشتر دیده شدن فعالیت‌های آنان حاصل حساس‌سازی آن دوره بود كه ارزشمند است. اما كمیته اجتماعی شورا آسیب‌شناسی این موضوع را در دستور كار دارد تا مشخص شود با وجود هزینه گزاف، چرا به حل مسأله هم نزدیك نشده‌اند.» او علت دیگر حل نشدن مشكلات محله هرندی را استمرار مشكلات اقتصادی، مهاجرت و اقتصاد ناسالم می‌داند: «رویكرد مدیریت شهری گذشته در مواجهه با آسیب‌های اجتماعی درست بود، چون مدیریت شهری مجموعه خدمات اجتماعی است و اولویت اجتماعی بودن آن مهم است، اما اختلاف نظر در این‌كه آیا رویكرد اجتماعی باید متمركز بر آسیب‌ها باشد یا بر بخش پیشگیری یا توان‌افزایی جامعه كمتر آسیب دیده، وجود دارد.» این عضو شورای شهر در نقد اقدامات مدیریت شهری سابق برای مبارزه با آسیب‌های اجتماعی هم توضیح می‌دهد: «تجربه گذشته نشان داد تمركز بر حوزه آسیب پاسخ نداده است، آن هم در شرایطی كه دستگاه‌های زیادی مسئولیت در این‌باره دارند. برای حل آسیب‌های اجتماعی زیرساخت‌های اقتصادی باید اصلاح شود چون تمام توان و انرژی شهرداری را صرف خود می‌كند، اما طوری كه انتظار می‌رود نمی‌تواند اثرگذار باشد.
البته به معنی این نیست كه اقدامات متوقف شود اما نباید فقط تمركزمان روی آسیب باشد و باید برای حوزه سلامت و پیشگیری، اقدامات توان‌افزایی و آموزش را برای گروه‌های در معرض آسیب داشته باشیم.» فخاری معتقد است كه باید از تجربه گذشته درس بگیریم، چون شهرداری با صرف هزینه زیاد خیلی درگیر شد: «اگر در این دوره اولویت را سلامت، آموزش و پیشگیری قرار دهیم، بهتر است و باید در كنار پرداختن به آسیب‌ها، پیشگیری، آموزش و سلامت نسبت به گذشته بیشتر شود، به همین دلیل هم ما برای نخستین‌بار سرفصل سلامت اجتماعی، بهبود سبك زندگی و بهداشت روان را در بودجه سال ٩٧ آوردیم كه نشان‌دهنده توجه بیشتر به این حوزه است.» به گفته او، بخشی از این حساسیت‌ها هم به شورا برمی‌گردد كه چقدر این مسائل را برای مدیریت شهری روشن كند: «ما درعین حال كه به زخم‌های شهر می‌پردازیم اگر به‌طور دایم بخواهیم كاستی‌ها و زخم‌های شهر را برای مردمی كه در آن زندگی می‌كنند، بازگو كنیم در آینده امیدواری و انگیزه بهبود تخریب از بین خواهد رفت، بنابراین باید در پرداختن به این مسائل مرز دقیق و درستی داشته باشیم تا دچار فرسودگی نشویم و مردم از اصلاح امور ناامید نشوند.»
او هم مثل فاطمه دانشور معتقد است كه روند انتصابات در معاونت فرهنگی و اجتماعی باعث كندی روند پرداختن به حوزه آسیب‌های اجتماعی شد: «مدتی كه دكتر صالحی‌امیری خدمت كردند، كوتاه بود و بخشی از این كاستی به این موضوع برمی‌گردد، ضمن این‌كه هنوز بدنه فرهنگی و اجتماعی شهرداری از دوره قبل هستند. پركاری و كم‌كاری در این حوزه با همان افراد سابق انجام شده است، بنابراین بیشترین تغییرات را باید بعد از انتصابات این حوزه ارزیابی كنیم.» فخاری درباره دیدار وزیر رفاه و شهردار و قول كار تشكیلاتی هم می‌گوید كه هنوز هیچ كمیته‌ای تشكیل نشده است: «معتقدم با تشكیل كمیته جدید مسأله حل نمی‌شود، ساختار و سازمان هست، زیاد هم هست اما این‌كه سیستم یكپارچه و هم‌افزا باشد، مسأله ماست. اصل این است كه سیاست‌گذاری درستی انجام و به سازمان‌های مردم‌نهاد كمك شود.»
در هفته‌های نخست آغاز فعالیت شهرداری هم طرح جمع‌آوری کودکان کار و خیابان از سوی دستگاه‌های دولتی انجام شد كه شهرداری هم در آن مشاركت داشت، اما از آن‌جایی كه باز هم برخورد قهری بود، اعضای شورا نسبت به آن انتقاد كردند. الهام فخاری یكی از اعضایی بود كه مخالف این مشاركت بود: «براساس آیین‌نامه شورا و شهرداری تصدی و همکاری شهرداری در این طرح جزو وظایف نبوده و به علت پیامدهای روانشناختی منفی، خواستار آن هستم که قبل از هرگونه اقدام، سیاست‌گذاری‌های لازم در کمیسیون فرهنگی و اجتماعی انجام و همکاری شهرداری در اجرای این طرح متوقف شود.»
نظر شما